نخستین کنفرانس علمی صحیفه سجادیه در لندن برگزار شد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به نقل از روابط عمومی مرکز اسلامی انگلیس، در این کنفرانس یک روزه که در دو بخش عربی و انگلیسی برگزار شد، سخنرانان مقالاتی با موضوع اهمیت تاریخی، دینی و معنوی صحیفه سجادیه حضرت امام زین‌العابدین‌(ع) ارائه کردند.

سخنران اول این برنامه به زبان عربی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعبدالمنعم الحسن، مشاور و حقوق‌دان از کشور سودان بود که در بخش عربی این کنفرانس سخنان خود را با اشاره به حدیث ثقلین آغاز کرده و توضیح داد که از این حدیث جایگاه رفیع اهل بیت و اهمیت مطالبی که به ما آموخته‌اند، آشکار می‌شود.

وی به اهمیت نقش امام سجاد(ع) به ویژه پس از حادثه کربلا اشاره کرد و گفت: آن امام در زمانه بسیار دشواری به امامت رسید که راه انحرافی بنی امیه به حضیض خود رسیده بود. پس از واقعه کربلا جهان اسلام شاهد قیام‌های مختلفی بود؛ مانند خروج عبدالله زبیر و قیام مختار و امثال آن. امام سجاد در این دوره به امامت رسید و غیر از اینکه وارث ائمه قبل از خود بود، وارث شهدای کربلا نیز محسوب می‌شد.

سیدعبدالمنعم الحسن افزود: ائمه در هر دوره‌ای هر کدام از زاویه خاصی با مردم زمان خود رفتار می‌کردند و امام سجاد ضمن اینکه باید واقعه عاشورا را ضبط می‌کرد، از طریق ادعیه صحیفه سجادیه معرفت حق تعالی را نیز به مردم آموزش داد.
 
به گفته این سخنران امام سجاد(ع) به مردم نشان داد که هدف از تمام خلقت عبادت خداست و شرط درک و معرفت خدا، معرفت به نفس و معرفت به سایر خلق است. وی توضیح داد که امام دعا را به عنوان روشی از مبارزه انتخاب کرد و همانطور که گفته شده، دعا سلاح انبیاء است و امام نیز از دعا به عنوان سلاح استفاده کرد.

الحسن تصریح کرد: امام در دعاهای صحیفه اول از همه درباره عظمت خدا سخن می‌گوید و بعد به انسان در مورد مسئولیت او در برابر خالق و مخلقوق تذکر می‌دهد. معرفت خدا فقط درک صرف نیست؛ بلکه فهم و عمل به مسئولیت‌ها را نیز شامل می‌شود.
 
دعاهای صحیفه سجادیه جنبه آموزشی دارد

حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌عبدالمنعم الحسن به عنوان مثال دعای امام برای مرزداران اسلام را به عنوان دعایی در زمینه مسئولیت اجتماعی مورد اشاره قرار داد و در خاتمه گفت: همه دعاهای صحیفه جنبه آموزشی در زمینه‌های خانوادگی و اجتماعی و معنوی دارند.
 
سخنران دوم بخش عربی کنفرانس عماد حمرون، استاد دانشگاه از کشور فرانسه و رئیس جمعیت اهل بیت(ع) پاریس بود که سخنان خود را با یادآوری اوضاع جاری جهان اسلام آغاز کرد.

وی با اشاره به مقام عظیم صحیفه سجادیه نزد خدا و رسول و امامان گفت: باید سعی کنیم صحیفه را آنگونه که مناسب این دوره است بخوانیم.

عماد حمرون امام سجاد را نه به عنوان صرفاً یک امام شیعه؛ بلکه به عنوان کسی که از دید همه مسلمانان هدفش تقرّب به خدا بوده است معرفی کرد و امام علی بن الحسین(ع) را کسی دانست که خود را به عنوان معصوم به خلیفه طاغوت معرفی کرد.

حمرون با اشاره به این که شناخت از نظر مؤمن فقط شناخت توحید نبوده است؛ بلکه حب اهل بیت را نیز شامل می‌شود، بخش هایی از خطبه امام در دربار یزید را قرائت و آن را نمونه‌ عالی فصاحت و شجاعت در گفتار برای معرفی اهل بیت توصیف کرد.  
عماد حمرون گفت: باید دانست که امام تنها وارث دولت حقیقی اسلام بود و او بود که برای اولین‌بار هویت شیعی را به عنوان هویت مستقل بوجود آورد. در واقع شیعه پس از واقعه عاشورا و با امامت امام سجاد هویت خود را پیدا کرد. امام سجاد مردی بود آگاه به اهمیت تداوم قیام عاشورا و با این حال صحیفه سجادیه کتابی است درباره محبت و صلح و دوستی.
 
وی افزود: ادوار اسلام را با توجه به معصومین آل کسا (پنج تن) می‌توان به پنج دوره تقسیم کرد. به نظر وی دوره سوم از این پنج دوره، توسط امام سجاد آغاز شده و با امام باقر و امام صادق (ع) ادامه پیدا می‌کند. این دوره دوره شکل گیری هویت شیعه به طور مستقل بوده و دوره‌ای است که تفکر سیاسی اسلام پایه‌گذاری می‌شود.
 
صحیفه سجادیه پس از 1300 سال محفوظ مانده است
 
بنا بر این گزارش، کنفرانس علمی صحیفه سجادیه پس از تنفسی کوتاه وارد بخش دوم و بخش مقالات انگلیسی شد. در این قسمت ابتدا هانی الوردی، مجری برنامه، صحیفه سجادیه را کتابی معرفی کرد که پس از حدود 1300 سال تقریباً محفوظ و دست نخورده به دست ما رسیده و اگر فقط همین قدمت را در نظر بگیریم، آن را کتابی برجسته و ممتاز خواهیم یافت.
 
اولین سخنران این بخش خانم پروفسور جوئن گریفیس دیکسون محقق مطالعات اسلامی و استاد دانشگاه در انگلیس بود که در خصوص صحیفه سجادیه از دید معنویت در زندگی روزمره سخنانی ایراد کرد.

وی گفت: برای آنهایی که در زندگی روزمره به دنبال معنویت هستند، خواندن صحیفه لایه‌های گوناگونی از معنویت و اندیشه و عرفان را آشکار می‌کند. امام سجاد کسی است که علی رغم معصومیت، از گناه، وسوسه، از مظلومیت و از رنج انسانها آگاه است و راه پناه بردن به خدا از این وسوسه‌ها را به ما می آموزد.
 
دیکسون افزود: نباید صحیفه را به عنوان زندگی نامه امام سجاد خواند؛ چرا که بسیاری از دعاها را او از طرف ما و برای ما کرده است. از جمله وقتی وسوسه‌های گناه را بر می‌شمرد منظورش ما هستیم نه خود آن حضرت. امام می‌خواهد به ما بیاموزد که ما مسئول همه اعمال، وسوسه‌ها و گناهان خود بوده و تنها کاری که می‌توانیم بکنیم پناه بردن به خداست.

تعادل بین مسئولیت فردی و توکل به خدا در گفتار امام سجاد(ع)
 
پروفسور دیکسون با اشاره به دعای بیستم صحیفه سجادیه گفت: تعادل بین مسئولیت فردی و توکل به خدا در گفتار امام سجاد در سرتاسر صحیفه دیده می‌شود. ما در صحیفه می‌آموزیم که هر لحظه از رنج در این دنیا فرصتی است برای نزدیکی به خدا و شاید دریچه‌ای باشد به رستگاری ما. این پاسخی است به شبهه معروف عدل خدا که می‌گوید اگر خدا عادل است چرا در دنیا این همه رنج وجود دارد.
 
وی ادامه داد: در دعاهای صحیفه ما همه فراز و فرودهای زندگی انسان را میتوانیم ببینیم. فراز و فرودهایی که می‌توانند ما را به خدا نزدیک‌تر کنند.

خانم ربکا مسترتون دیگر محقق و استاد دانشگاه انگلیس سخنران بعدی این جلسه بود که با ارائه مقاله خود با موضوع وامدار بودن سنت تصوف و عرفان اهل سنت به مکتب شیعه امامیه پرداخت.

وی توضیح داد که عرفا و مشایخ صوفی اهل سنت مفاهیم و تعبیراتی را استفاده کرده‌اند که قبلاً توسط امامان شیعه بکار برده شده است. به عنوان مثال «محبت» یکی از این تعبیرات است. به گفته او برخی محققیق معتقد هستند که مفهوم عشق به خدا و رابطه عاشقانه با خدا پس از شهادت امام حسین(ع) درجهان اسلام رشد کرد.

مسترتون گفت: در زمان خلفای عباسی سعی بر این بود که مکتب حنفی ترویج شود و معمولاً علمای آن عصر را برای بحث و تأیید عقاید به دربار عباسی احضار کرده و توسط علمای حنفی مورد بازپرسی قرار داده و اگر دینشان تأیید نمی‌شد، اعدام می‌شدند.

وی جنید بغدادی را یکی از این علما معرفی کرد که پس از مدت‌ها معاشرت با علمای امامیه و معتزله معتقد شده بود که خدا و انسان رابطه عاشقانه دارند. خدا انسان را و انسان خدا را دوست دارد. جنید معاصر دوران غیبت صغرا بود و عقیده او به مذاق خلفای عباسی خوش نیامد. به دربار احضار شد و آنجا با تقیه و گفتن اینکه او فقیه است و عارف نیست جان بدر برد. با این حال او یکی از اولین عرفای سنی است که عقاید خود را از امامیه اخذ کرده است.
 
ولایت؛ یکی از عناصر اصلی تصوف سنی
مسترسون گفت: یکی از عناصر و مفاهیم اصلی تصوف سنی مفهوم «ولایت» است و دیگری مفهوم «محبت» که هر دو در قرآن ذکر شده و به نوعی می‌توان گفت اهل سنت این مفاهیم را از تفکر امامیه و به خصوص از صحیفه سجادیه آموخته‌اند.
 
وی افزود: سال‌ها قبل از اینکه جنید بغدادی به دربار خلیفه احضار شود، امام سجاد در صحیفه‌اش از محبت و عشق به خدا سخن گفته بود. به عنوان نمونه‌ای دیگر وی به مفهوم «مرید» در طریقت عرفانی اشاره کرد که تا قرن 12 میلادی هنوز شکل نگرفته بود. اما همین مفهوم مرید و مفهوم عشق به عنوان راهی برای رسیدن به خدا، سالها قبل در صحیفه سجادیه ذکر شده است. وی همچنین به حکیم ترمذی خراسانی (ترمذی عارف و نه ترمذی محدث) اشاره کرد که از مروجین عرفان سنی در جهان اسلام بود و کسی است که تأسیس دانش تصوف سنی را به او نسبت می دهند؛ اما اگر به ریشه های او نگاه کنیم خواهیم دید که عمده آموزه های او از اصول کافی و سپس از صحیفه سجادیه اخذ شده اند.
 
سخنران بعدی کنفرانس علمی صحیفه سجادیه غلام‌عباس لک‌ها بود که در سخنان خود به بررسی تاریخی شروح نوشته شده بر صحیفه تمرکز کرد و گفت: اولین تدوین صحیفه به طور مکتوب که حاشیه‌ای نیز به همراه دارد توسط محمدبن ادریس الحلی (که با حلی محدث فرق دارد) جمع‌آوری شده است. او خود شرحی در حاشیه بر صحیفه نوشته است. پس از او ابراهیم بن علی کفعمی حاشیه‌ای بر صحیفه نگاشت و تا زمان همه گیر شدن شیعه در ایران در عصر صفوی، شرح دیگری دیده نمی‌شود. با پیدایش صفویه تعداد شروح بر صحیفه افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. خود کفعمی قبل از تصرف تبریز توسط شاه اسماعیل فوت می‌کند اما نوشتن شرح بر این کتاب با شرح صدرالدین سید علی خان مدنی شیرازی متوفی به 1707 میلادی ادامه پیدا می‌کند. شرح دیگری به نام ریاض السالکین فی شرح صحیفه به قلم سید نعمت‌الله حسینی جزایری متوفی به 1701 نیز موجود است. وی همچنین به شرح شیخ علی الصغیربن زین الدین آملی نیز به عنوان نمونه‌ای از این شرح‌ها اشاره کرد.
 
غلام‌عباس لک‌ها در ادامه به بررسی شرح دعای مکارم الاخلاق پرداخت و اظهار کرد: شارحین بسیاری در مورد این دعا مطلب نوشته‌اند و با توجه به مفاهیم عمیق آن گاه شرح این دعای دو صفحه‌ای گاه به پنجاه صفحه می‌رسد. وی به رشد و گسترش شرح‌نویسی بر صحیفه اشاره کرد و از نمونه‌های معاصر مانند شرح علامه محمد تقی جعفری نام برد.

صحیفه روش سخن گفتن انسان را با خدا آموزش می‌دهد

سخنران پایانی این کنفرانس حجت‌الاسلام و المسلمین محمد علی شمالی، رئیس مرکز اسلامی انگلیس بود که در سخنان خود به روش طبقه‌بندی امام سجاد از رابطه بین انسان و خدا پرداخت که به گفته وی یکی از داغ‌ترین بحث‌ها در فلسفه و کلام اسلامی است و رابطه بین کثیر و واحد، یعنی رابطه بین خدای واحد و مخلوقات کثیر، همیشه یکی از چالش‌برانگیز ترین سوالات و مباحث دنیای اسلام بوده است.

حجت‌الاسلام شمالی توضیح داد که مفاهیم فلسفی هرچند مفید باشد، اما نمی‌توانند رابطه انسان را با خدا به روشی صمیمانه توضیح دهند. در صحیفه ما می‌آموزیم که چگونه با خدا باید سخن بگوییم و اگر قرآن نشان‌دهنده روش سخن گفتن خدا با انسان است، صحیفه روش سخن‌گفتن انسان را با خدا آموزش می‌دهد.
 
وی گفت: از بین 12 نوع رابطه‌ای که می توان بین خدا و انسان برشمرد، فقط رابطه محبت دوطرفه است. رابطه‌های دیگر مانند خالق و مخلوق، یا رازق و مرزوق، همه یک طرفه هستند. یعنی خدا رازق ماست و ما رازق خدا نیستیم. اما در بحث محبت خدا ما را دوست دارد و ما نیز خدا را دوست داریم.
 
حجت‌الاسلام شمالی سپس به فرازهایی از صحیفه سجادیه به ویژه دعای «مناجات المریدین» برای تأیید نظرات خود اشاره کرد و گفت در این دعا می‌خوانیم که صراط برای آنهایی که هدایت خدا را برگزیده‌اند چقدر گسترده و روشن است و برای دیگران چقدر باریک و تاریک.
 
وی تصریح کرد در این دعا از خدا می‌خواهیم که ما را از بهترین نصیب برندگان از رحمتش قرار دهد و توضیح داد که تنها در عشق به خداست که معشوق می‌تواند کاملاً مال تو باشد بدون آنکه از بهره عاشقان دیگر چیزی کم شود. این فراز نشان دهنده تواضع در عین جاه طلبی است، داعی بزرگترین نصیب را می‌خواهد ولی در عین تواضع.
 
حجت‌الاسلام شمالی توضیح داد که بدون این کلمات از ناحیه معصوم ما کاملاً در برابر اینکه چگونه باید خدا را بخوانیم سرگشته می‌شدیم و معصومین راه و رسم دعا را به ما آموختند.
 
کنفرانس علمی صحیفه سجادیه در مرکز اسلامی انگلیس با برنامه پرسش و پاسخ خاتمه یافت.