آیین‌های عزاداری مردم فارس در ماه محرم
گروه اجتماعی ـ مردم متدین استان فارس همانند سایر نقاط كشور همواره به ابراز ارادت خود به هر نحوی اهتمام می‌ورزند و در هر منطقه به سبك و شیوه‌ای سوگواری‌های حسینی اجرا می‌شوند. در این گزارش نگاهی به برخی از این آیین‌ها داریم.
به گزارش ایكنا از فارس، ماه محرم و صفر، ماه‌های عزاداری و سوگواری برای خاندان عصمت و طهارت است. ماهی كه در آن تمام عاشقان و آزادگان عالم سعی می‌كنند به نوعی ارادت خود به سید و سالار آزادگان عالم نشان دهند.
هر كسی به سهم و وسع خویش سعی می‌كند تا از فرصت محرم برای ابراز دلدادگی به سلطان عشق، استفاده كند. یكی با نذری دادن، دیگری با سینهزنی و زنجیرزنی، آن دیگری با برپایی مجالس سوگواری و غیره.
ایرانیان از زمان خاندان آل بویه اقدام به برپایی مراسم‌های سوگواری و عزاداری برای امام حسین(ع) می‌كردند و این سنت در هر برهه‌ای به شكلی ادامه یافته و در برخی از دوران‌ها نظیر دوران صفوی قوام یافت و به شكل‌های مختلفی اجرا می‌شد.
استان فارس هم از این قاعده مستثنی بود و مردم عاشق و متدین این دیاری كه همواره قدمگاه و میزبان خیل عظیمی از خاندان عصمت و طهارت(ع) بوده، همواره به ابراز ارادت خود به هر نحوی اهتمام می‌ورزیدند.
مردم شهرستان‌های فارس هر ساله با آغاز ایام سوگواری سیدالشهدا(ع) با برپا کردن خیمه‌ها و آذین‌بندی هیئت‌ها، سیاه‌بندی تکیه‌گاه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها و نصب پرچم‌های عزا بر در منازل، به استقبال از این ایام می‌روند.
در این استان همانند سایر نقاط كشورمان سبك‌های خاصی از عزاداری در هر منطقه و شهرستان آن وجود دارد كه برخی از آن‌ها از قدمت‌های زیادی برخوردار هستند به طوری كه بعضاً در فهرست آثار معنوی كشور به ثبت رسیده‌اند.
چارچوگردانی و چک چکو در استهبان، عم کبار و تعزیه در خرم بید، آئین خیمه‌های برافراشته در زرقان، تعزیه در صحرارود فسا، عاشورا در روستای دوان کازرون، تعزیه در زرقان و مرودشت از آیین‌هایی هستند که در فهرست آثار معنوی کشور به عنوان آثار ناملموس به ثبت رسیده‌اند. در این گزارش نگاهی به برخی از این سنت‌ها و آیین‌ها داریم.
خیمه برافراشتن زرقان با سابقه‌ای 400 ساله
هر ساله در آستانه فرا رسیدن ایام محرم، مردم زرقان در یك سنت 400 ساله بیرق و خیمه‌های عزا در ابعاد بسیار بزرگ را برافراشته می‌كنند.
این مراسم‌ها كه همراه با اجرای برنامه‌های سوگواری و مرثیه‌سرایی هم هست در تاریخ 27 ذی‌الحجه هر سال در حسینیه‌ها و تكایا شهر زرقان برگزار می‌شود.
پرچم سرخ حسینی در داراب
این مراسم هم یكی از مراسم‌های استقبال از ماه محرم است كه درست یك روز مانده به این ماه برگزار می‌شود و دارای قدمتی 100 ساله است.
مراسم مذكور در شهر دوبرجی داراب اجرا می‌شود و مردم این شهر یک روز قبل از ماه محرم در حسینیه باستانی قلعه فورگ طبل را با نوایی غمگین می‌نواختند.
این صدای حزن‌آلود طبل آغاز ماه عزا را به مردم گوشزد می‌کرد. در مقطع زمانی دیگری ذاکران اباعبدالله (ع) یک روز قبل از محرم از بالای پشت بام حسینیه چاووشی می‌خواندند و از این طریق مردم را به عزاداری امام حسین(ع) دعوت می‌کردند.
قریب 13 سال است كه این سنت قدیمی در داراب بازسازی شده و این مراسم همراه با راه‌اندازی كاروان نمادین حسینی اجرا می‌شود. كاروانی كه متشكل از كودكان و زنان و مردان است و پرچم سرخ حسینی را حمل می‌كنند.
در بخشی از این مراسم دختران نوجوان حامل قرآن پیشاپیش همراهانی که پرچم سرخ حسینی را حمل می‌کنند، به سمت پرچم می‌روند و زنان بر سر این حاملان قرآن گلبرگ‌های گل محمدی می‌ریزند. همزمان با اجرای این مراسم مداحان به سوگواری و مرثیه‌سرایی می‌پردازند و در پایان پرچم منقش به اسم امام حسین(ع) در میان ذکر یا حسین مردم، بر تیرک حسینیه نصب می‌شود.
چک چکوی استهبان؛ عزاداری همراه با سنگ
یكی از آیین‌های ماه محرم و سوگواری حسینی استان فارس در شهرستان استهبان قرار دارد كه مردم این شهر آیین‌های چك چكو و چارچو گردانی را در این ایام اجرا می‌كنند كه این مراسم علاوه بر ثبت ملی در فهرست میراث معنوی یونسکو نیز ثبت شده است.
مراسم چك چكو نشان چكاچك شمشیر اشقیا و ضرب سم اسبان است كه در عصر روز عاشورا در این شهرستان اجرا می‌شود و محل تجمع عزاداران نیز امامزاده پیرمراد(ع) این شهرستان است.
این آیین هر چند قدمتی ۲۰۰ ساله دارد اما هر سال با شور و حرارتی خاص توسط نوجوانان، جوانان و بزرگسالان محله‌ها با تجمع در میدان اصلی شهر برگزار می‌کنند.
در این آیین که شکلی نمادین از اتفاقاتی است که در عصر عاشورا برای امام حسین(ع) و یاران باوفایشان رخ داد، عزاداران به صورت دایره حلقه می‌زنند و در دستانشان ۲ قطعه چوب می‌گیرند و با نوحه‌خوان همنوایی می‌کنند و قطعات در دست را به هم می‌زنند، صدایی که از این حرکت به گوش می‌رسد نمادی از صدای سم اسبان و برخورد شمشیر اشقیا در عصر عاشوراست .
بر اساس روایت مورخان، پس از شهادت امام حسین (ع) لشکریان یزید به دستور شمر لعین با اسب‌هایشان بر جنازه شهدای کربلا تاختند و آیین چک چکو، واکنش به سم کوبی اسبان اشقیا بر بدن‌های مطهر اولیاست.
چارچوگردانی استهبان با قدمت 250 ساله
آیین سنتی چارچوگردانی شب عاشورا یكی از سنت‌های عزاداری با قدمت 250 ساله است كه در حسینیه محله اَهر استهبان برگزار می‌شود. چارچو از اتاقکی چوبی باکف مستطیلی تشکیل و بدنه آن از شیشه پوشیده شده است. در این مراسم از ابتدای شب دسته‌های عزادار، زنجیرزن و سینه زن به حسینیه محل چارچو گردانی می‌روند.
معمولا این عزاداری‌ها با سینهزنی گرد آغاز می‌شود و پس از آن گروهی از جوانان در حالی که بر سر می‌زنند، این نوحه را تکرار می‌کنند، پس از آن ۱۶ نفر از جوانان چهار طرف چارچو را بلند می‌کنند و وسط میدان می‌چرخانند. پس از سه بار چرخش، چارچو را به جای خود در ساختمان حسینیه منتقل می‌کنند و تا سال دیگر در همان جا باقی می‌ماند.
سینهزنی قطاری مردم شیراز
در شیراز نیز نوعی سینهزنی خاص شیرازی‌ها به نام «قطاری» وجود دارد. این نوع عزاداری به صورت دسته جمعی اجرا می‌شود و مسیر حركت عزاداران دایره‌ای حلزونی و پیچ در پیچ است.
این نوع عزاداری اینك در ماه محرم در چند مسجد و حسینیه شیراز همچنان برگزار می‌شود و در آن سینهزنی به شكل حلزونی اجرا می‌شود، یعنی ابتدا عزاداران می‌ایستند، دو گام برمی‌دارند و بر سینه می‌زنند و می‌گویند حَسین كه البته همان حسین است پس از آن در نیمه سینهزنی نفرات اول به نفرات آخر می‌رسند و چون به شكل حلزونی حركت می‌كنند به رأس كه رسید سینهزنی تمام می‌شود و این نوع سینهزنی اكنون در مسجد بغدادی در سردزك شیراز برگزار می‌شود.
حمل طبقات چراغ و آیینه در شیراز
در یك سنت دیرینه در شیراز، در سوگواری‌های حسینی دسته‌جات عزاداری، مردان قدرتمند هر محله طبق‌هایی را که مملو از چراغ و آیینه بود برسر می‌گذاشتند و سر چهارراه‌ها به دور خود می‌چرخیدند، مردم نیز در این مواقع صلوات می‌فرستادند.
علاوه بر حمل طبق، مردان قدرتمند پایه علامت که از جنس فلز و بسیار سنگین بود را بر روی شال خود که بر کمر بسته بودند می‌گذاشتند و با دیدن شاهچراغ(ع) به گونه‌ای خم می‌شدند که فنر بالای علامت که دارای زنگی بزرگ بود نیز به به حرم مطهر تعظیم می‌کرد.
در میان عزاداری‌ها قنداق و گهواره علی‌اصغر(ع) گذاشته می‌شد که مردم در دور آن جمع شده و به عزاداری می‌پرداختند در حالی که اشک چشمانشان جاری بود.
عزاداری دایره‌وار محله بالا و پایین دوان
اهالی روستای دوان کازرون نیز هر سال به یاد عاشورای حسینی مراسم ویژه‌ای به جا می‌آورند که قابل توجه است؛ آن‌ها تمام کوچه‌ها را غبارروبی و محل‌های عزاداری را سیاه‌پوش می‌کنند.
در دوان دو محله وجود دارد که محله پایین و بالا نامیده می‌شود. سینهزنی از شب هفتم شروع می‌شود و گروه سنج و دمام‌زن در محل تجمع شروع به نواختن سنج و دمام می‌کنند، پس از آن، مردم محله پایین در میدان کنار بقعه شاه سلیمان و مردم محله بالا در میدان کنار مسجد جامع دوان جمع می‌شوند.
محل تجمع عزاداران، میدانی است که وسط آن را سه دایره متحدالمرکز به فاصله چند متر تشکیل می‌دهد. دایره کوچک‌تر که در مرکز قرار گرفته محل سینهزنی کودکان، دایره دوم محل سینهزنی جوانان و دایره سوم که بزرگ‌تر است به بزرگان و ریش‌سفیدان اختصاص دارد.در این مراسم یک نفر تک خوان اشعار مداحی است و بقیه به او جواب می دهند.
تعزیه صحرا رود فسا
بزرگترین تعزیه میدانی كشور با استقبال قریب 50 تا 70 هزار نفر هر ساله در روستای صحرارود شهرستان فسا اجرا می‌شود كه این تعزیه 200 سال قدمت دارد و از سال 82 تاكنون سبك و سیاقی جدیدتر به خود گرفته است.
این نمایش در فهرست آثار معنوی كشور به ثبت رسیده است و از میراث‌های سترگ فرهنگ ایرانی است و بسیاری مناطق فارس از جمله لامرد، فسا، زرقان و شیراز شاهد اجرای تعزیه‌های بزرگ در سالیان طولانی بوده است. برخی قدمت مجالس شبیه‌خوانی در شهرستان فسا را با توجه به آثار باقی مانده، به بیش از ۷۰۰ سال تخمین زده‌اند.
سازنوازی عزا در کازرون
کازرون از دیگر شهرستان‌های شناخته شده فارس است که مراسم عزاداری در آن به سالیان دور باز می‌گردد که علاوه بر پخت نذری‌هایی مانند دمپخت و خورشت قیمه مخصوص مراسم و سازنوازی عزا را نیز دارد.
در این مراسم ساز نوازان با استفاده از سازهای مخصوص خود از بعد از ظهر تا زمان اذان مغرب در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر حرکت می‌کنند و ساز عزاداری می‌نوازند.
عمه کبار در خرم‌بید
مراسم «عباس‌خواهی» در زبان محلی «عمه کبار» نام دارد که در شهرستان خرم‌بید بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد. یکی از باشکوه‌ترین مراسم در شمال استان فارس است.
واژه عمه کبار که در واقع «عمه کو یار» است بنا بر اعتقاد عوام، خطاب به حضرت زینب(س) و منظور از یار، یار حضرت امام حسین(ع) یعنی حضرت ابوالفضل العباس(ع) است.
در این مراسم علم‌هایی از مناطق مختلف شهرستان به مسجد جامع شهر آورده می‌شود و عزاداران اشعار خود را می‌خوانند و یک نفر در وسط ایستاده و چند نفر دور علم حلقه می‌زنند و با حرکاتی خاص و خواندن اشعار مذهبی، به صورت گروهی دور علم می‌چرخند.
سینهزنی سنتی لارستانی‌ها
از جمله آیین‌های سنتی و دیرین كه ریشه در فرهنگ و تاریخ و تمدن جنوب فارس دارد، عزاداری سنتی و سینه زنی مردم لارستان است، این آیین كه با زمزمه نوحه‌های جانسوز همراه است هر سال در حسینیه‌ها و تكایای این دیار كهن به شكل آیینی برگزار می‌شود.
عزاداری محرم در لارستان غالبا در مناطق مختلف بنابر ویژگی‌های اقلیمی فرهنگی و یا اقتضائات جغرافیایی، متكثر و متنوع می‌شود. در بعضی مناطق دسته‌های سینه زنی ایستا و بی حركت و در بعضی دیگر متحرك و در راه است، بعضی جاها ریتم ضربه به سینه، تخت است و بعضی جاها رقصان و مواج، در شهر لار كه سینه زنی‌اش به عنوان نمونه كلی سینه زنی سنتی لارستان شناخته می‌شود قریب به ده محله در قالب دو دسته جداگانه در مسیری مشخص حركت و در یك مكان مشخص مراسم ختم را برگزار می‌كنند.
علاوه بر آیین‌های یاد شده تقریبا در همه شهرها و روستاهای استان فارس آیین‌هایی برگزار می‌شود كه در نوع خود كم نظیر است، همه این آیین‌ها ریشه در فرهنگ ارادت و دوستی با اهل بیت(ع) دارد، از فسا، داراب، نی‌ریز، زرین دشت در شرق فارس تا سپیدان، ممسنی، رستم، كازرون، در غرب و لار، لامرد، مهر، خنج، گراش و جهرم در جنوب همه دارای فرهنگ‌های مختلف و در عین حال متحد در برگزاری آیین‌های عاشورایی است.
نكته آخر اینكه مراسم‌های سوگواری ایام محرم و صفر در تمام نقاط شهری و روستایی استان فارس هر ساله با شور و شكوه خاصی به خصوص در روزهای تاسوعا و عاشورا اجرا می‌شوند و اين نشان مي‌دهد كه شعله عشق حسين(ع) همچنان پرحرارت است.
انتهای پیام
عالیه 
