فضای مجازی و رسانه‌ها؛ احیاگران آیین سنتی یلدا
گروه اجتماعی - رئیس بنیاد ایرانشناسی چهارمحال و بختیاری گفت: امروزه فضای مجازی و نیز رسانه‌های جمعی، با ورود و تلنگر به خاطرات قدیمی مردم و بازگویی آن‌ها، به احیا و پاسداشت فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های در معرض فراموشی از جمله آیین شب یلدا، کمک کرده است.
طولانی‌ترین و تاریک‌ترین شب سال زمانی است که دوستان و خانواده دور هم جمع شده و اوقات خود را به خواندن شعر، خوردن خوراکی‌های متنوع و گفت‌وگو تا پاسی از نیمه شب می‌گذرانند.
رنگ قرمز خوراکی‌های شب چله نماد سپیده‌دم و درخشش زندگی است، اشعار دیوان حافظ که در کتابخانه هر خانواده ایرانی یافت می‌شود نیز در این شب خوانده می‌شوند.
شب چله در سال 1387 به صورت رسمی به فهرست گنجینه‌های ملی ایران افزوده شد.
عباس قنبری‌عدیوی، رئیس بنیاد ایرانشناسی واحد چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به آیین‌های شب یلدا یا به تعبیر عمومی‌تر «شب چله»، اظهار کرد: این آیین‌ها به ویژه در مناطقی مانند چهارمحال‌وبختیاری با زیست کشاورزی و دامپروری پیوندی دیرینه دارد چرا که در روزگاران پیشین بخش عمده جمعیت این مناطق، روستانشین و عشایر بودند.
وی ادامه داد: مردمان این دیار در ایام سرد سال از چهارمحال‌وبختیاری به سمت خوزستان کوچ می‌کردند اما کشاورزان در روستاها که با برف محصور می‌شدند، باقی می‌ماندند و در روستاهای با چند خانوار و بدون ارتباط با خارج از روستا، زمستان را سپری می‌کردند.
قنبری با اشاره به شیوه‌های گرم نگاه داشتن خانه در فصل سرد سال، بیان کرد: با شروع سرما، کرسی‌ها برپا و به کانون اجتماع اعضای خانواده تبدیل می‌شد که افراد دورتا دور کرسی می‌نشستند و بزرگ خانواده اعم از پدربزرگ و مادربزرگ، به نقل قصه و خاطره‌گویی و شعرخوانی می‌پرداختند.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: از آنجا که در زمان‌های قدیم پدیده‌هایی نظیر تلویزیون و گوشی و فضای مجازی نبود، سرگرمی خانواده‌ها به همین دورهمی‌ها خلاصه می‌شد و فرزندان از طریق آموزش دهان به دهان و شفاهی تربیت می‌شدند، ضمن اینکه ارتباط عاطفی محکم خانواده در شب‌نشینی‌ها که به خواندن کتاب‌های بزرگ ادبی و استفاده از خوراکی‌هایی مثل آجیل و نقل و نبات، می‌گذشت، شکل می‌گرفت.
قنبری با اشاره به سنت‌های فراموش شده شب یلدا، تصریح کرد: خود این دورهمی‌ها و شب‌نشینی‌ها مهم‌ترین جزء فراموش شده آیین مرسوم قدیمی‌ها به ویژه در شب‌های زمستان است، امروزه افراد به تناسب سن و سال و شغل و تحصیل، کمتر زندگی در کنار هم را تجربه می‌کنند و خودخواسته یا به اجبار، از خانواده دور هستند.
وی گفت: شاهنامه‌خوانی، حافظ خوانی و بسیاری از سنت‌های دیگر شب یلدا امروزه تبدیل به سنن پراکنده‌ای شده و جنبه رفتار عمومی و همگانی ندارند، اگرچه افرادی به این رسوم پایبند مانده‌اند اما این دورهمی خانوادگی در نزد غالب مردم به یک دورهمی گروهی در مراکز تفریحی و گردشگری یا سالن‌ها و ... و یا دورهمی در شبکه‌های مجازی و ارسال فیلم و تصویر مبدل شده است.
شب یلدا؛ جلوه تلاش گروهی خانواده
قنبری شب‌نشینی یلدا در ایام قدیم را جلوه‌ای از تلاش و کوشش گروهی خانواده دانست و افزود: به‌ویژه مادران به عنوان عضو اصلی خانواده هنرنمایی خود را در خانه‌داری، آشپزی، تهیه و نگهداری مواد غذایی برای زمستان و ابتکار و نوآوری در هنرشان را در دورهمی شب‌های زمستان و به ویژه شب یلدا، به منصه ظهور می‌رساندند.
این مدرس دانشگاه با بیان کاهش نقش کنش‌گری خانواده به دلیل افزایش امکانات، ادامه داد: امروزه تمام خوراکی‌ها به صورت آماده و بهداشتی موجود است و این هنرنمایی‌ها را کمرنگ کرده است، لذا خانواده‌های ایرانی مانند زمان گذشته هنرمند نیستند که خوراکی‌های دست‌ساخته خودشان را در شب یلدا استفاده کنند بلکه همه چیز به صورت پخته و استریل شده در اختیارشان قرار دارد.
قنبری با یادآوری جنبه‌های مثبت پدیده‌های نوظهور در پاسداشت آیین سنتی یلدا، گفت: امروزه فضای مجازی و نیز پرداختن رسانه‌های جمعی به این آیین، با ورود و تلنگر به خاطرات قدیمی مردم و بازگویی آن‌ها به احیای بسیاری از فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های در حال فراموشی از جمله آیین شب یلدا، کمک کرده است.
رئیس بنیاد ایرانشناسی در پایان گفت: دورهمی‌های عمومی شب یلدا در مراکز فرهنگی و سالن‌ها، رسانه‌های دیداری و شنیداری و ... امروزه جایگزین دورهمی خانواده‌ها دور کرسی شده است اما جنبه مثبت این دورهمی‌ها جلوگیری از احتضار آیین‌های سنتی و در جای خود ارزشمند است.
انتهای پیام
