اسلام مشوق آزاداندیشی / سیاست؛ عرصه حق‌مداری نه جناح‌مداری
مطالعه آیه 18 سوره مبارکه «زمر»، این درس را به ما می‌دهد که اعتقاد و باور برخاسته از مطالعه و انتخابگری با پرهیز از لجاجت و جزم‌اندیشی، آن‌چنان از نگاه اسلام مهم است که خداوند چنین بندگانی را صاحبان هدایت الهی خوانده است و اگر آموزه‌های این آیه در حوزه سیاسی به درستی به کار گرفته شود، دیگر به جای اینکه جناح‌ها و گروه‌ها محور باشند این سخن و برنامه حق و کارشناسی است که محور قرار می‌گیرد.
به گزارش ایکنا، در آیات متعدد قرآن کریم به مسائل سیاسی و اقتصادی پرداخته شده است؛ مواردی نظیر اقتصاد و معیشت مردم و آثار اجتماعی و سیاسی توجه یا بی‌توجهی به آن از سوی حکومت‌ها، سبک زندگی اقتصادی مسئولان، رعایت نکات شرعی در معاملات، کمک به فقرا، اهمیت عدالت و شیوه مناسب حکومتداری.
همچنین اشاره به موضوعاتی همانند خمس، قرض‌الحسنه، زکات، ربا، رزق حلال، اهمیت کار و تلاش و تولید و سایر موضوعات نشان‌دهنده اهمیت این مقولات نزد خداوند متعال است. در این راستا بنا داریم در ایام ماه مبارک رمضان به بررسی آیات سیاسی و اقتصادی قرآن کریم و تفاسیر مربوط به آنها بپردازیم.
یکی از تأکیدات فراوان قرآن کریم در آیات متعدد، خردورزی، تعقل و تدبر انسان است و انسان مطلوب از نگاه قرآن با تحقیق و پرسشگری به باور و اعتقاد به پروردگار و حقانیت پیامبران می‌رسد و از همین جهت است که قرآن اجبار در حوزه اعتقادات را رد می‌کند و نمی‌پذیرد. اما لازمه تعقل و تحقیق آن است که فضای آزاداندیشی، آزادی بیان و شنیدن همه نظرات فراهم باشد تا افراد قدرت انتخاب بهترین نظر و ایده را از میان مجموعه‌ای از سخنان داشته باشند تا بتوانند مور هدایت الهی قرار گیرند.
بر همین اساس خداوند در آیه 18 سوره مبارکه «زمر»، به توصیف بندگانی می‌پردازد که به آنان بشارت داده است: «الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ۚ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ آنان که سخن را می‌شنوند و از بهترینش پیروی می کنند، اینانند کسانی که خدا هدایتشان کرده، و اینان همان خردمندانند.»
در آیه پیش از این (آیه 17) مشخصات بندگانی که بشارت آیه 18 به آنان داده شده بیان شده است: «وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى فَبَشِّرْ عِبادِ؛ و كسانى كه از عبادت و بندگى طاغوت‌ها (و قدرت‌هاى ضد الهى) دورى نموده و به سوى خدا بازگشتند بر آنان مژده باد، پس بندگان مرا بشارت ده.»
بیشتر بخوانید:
بر این مبنا قرآن لازمه برخورداری از هدایت الهی را مطالعه و بررسی بدون تعصب و پیشداوری برای انتخاب بهترین گزینه می‌داند.
طبق تفاسیر قرآن نیز «القول» اشاره به هر گونه سخن و گفتاری است، چرا که این آیه بیانگر آزاداندیشی مسلمانان و انتخابگری ایشان در مسائل مختلف است. در و اقع به مؤمنان اجازه می‌دهد سخنان دیگران را مطالعه و بررسی کنند و اهل تحقیق باشند.
آزاداندیشی، ویژگی جامعه اسلامی
آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر «نمونه» در خصوص این آیه چنین آورده است: «اين دو آيه كه به صورت يك شعار اسلامى درآمده، آزادانديشى مسلمانان و انتخاب‌گرى آنها را در مسائل مختلف به خوبى نشان مى‌دهد. نخست مى‌گويد: «بندگان مرا بشارت ده» و بعد اين بندگان ويژه را به اين صورت معرفى مى‌كند كه آنها به سخنان اين و آن بدون در نظر گرفتن گوينده و خصوصيات ديگر گوش فرا مى‌دهند و با نيروى عقل و خرد بهترين آنها را بر مى‌گزينند هيچ‌گونه تعصب و لجاجتى در كار آنها نيست و هيچ‌گونه محدوديتی در فكر و انديشه آنها وجود ندارد، آنها جوياى حقند و تشنه حقيقت، هر جا آن را بيابند با تمام وجود از آن استقبال مى‌كنند و از چشمه زلال آن بى‌دريغ مى‌نوشند و سيراب مى‌شوند. آنها نه تنها طالب حقند و تشنه گفتار نيك، بلكه در ميان خوب و خوب‌تر و نيكو و نيكوتر، دومى را برمى‌گزينند، خلاصه آنها خواهان بهترين و برترينند. آرى اين است نشانه يك مسلمان راستين و حق‌طلب.
آيه هر گونه قول و سخن را شامل مى‌شود، بندگان با ايمان خداوند از ميان تمام سخنان آن را برمى‌گزينند كه «احسن» است و از آن تبعيت مى‌كنند و در عمل خويش به كار مى‌بندند.
جالب اينكه قرآن در آيـه فوق صاحبان هدايت الهى را منحصر در اين قوم شمرده، همان‌گونه كه خردمندان را منحصر به اين گروه دانسته است. اشاره به اينكه اين گروه مشمول هدايت ظاهر و باطنند، هدايت ظاهر از طريق عقل و خرد و هدايت باطن از طريق نور الهى و امداد غيبى و اين دو افتخار بزرگ بر اين حقيقت‌جويان آزادانديش است.»
اسلام از شنیدن صدای مخالف هراسی ندارد
این آیه گواهی بر بنیان‌های استدلالی و منطقی محکم اسلام است که هیچ هراسی از بیان سایر گفته‌ها و نظرات دیگران ندارد و اگر افراد بدون لجاجت و تعصب و جزم‌اندیشی به مطالعه و مقایسه آموزه‌های قرآن و سایر مکاتب بپردازند، به سمت بهترین سخن که همان سخن الهی قرآن است سوق پیدا می‌کنند.
به همین دلیل نیز ارزش تحقیق، علم و علم‌آموزی آنقدر در اسلام بالاست که حتی تا چین نیز برای دست یافتن به آن باید رفت و نظرات مختلف را شنید. در واقع وجود چنین روحیه‌ای ضامن رشد و بلوغ واقعی افراد یک جامعه و حرکتی در مسیر تکامل انسان‌هاست و آن زمان اگر اعتقاد و باوری هم در افراد شکل بگیرد، آن اعتقاد و باور، ریشه‌دار و ماندگار است. از طرفی آیه بدین مسئله اشاره دارد که در مسیر انتخابگری انسان باید سعه‌صدر و قدرت تحمل شنیدن صدای مخالف را داشته باشد و این مهم با تمرین و ممارست حاصل می‌شود.
درس‌هایی برای سیاستمداران
همچنین آموزه‌های این آیه برای عرصه سیاسی نیز درس‌های مهمی برای مردم و مسئولان دارد و آن این است که در عرصه سیاسی باید حق‌مدار بود نه جناح‌مدار و سخن حق را از طرف هر فرد و جریان و جناح، باید پذیرفت و سخن باطل را از هم‌جناحی و هم‌گروهی خود نیز نباید پذیرفت.
از طرفی ملاک قضاوت باید تفکر بر روی سخن و نظر باشد نه اینکه شخص گوینده آن بر روی نظر ما تأثیر بگذارد و چشم و گوش بسته به واسطه اینکه چه کسی چه گفته سخنی دربست پذیرفته یا رد شود و این متأسفانه آفتی است که جامعه به خصوص در عرصه سیاسی و علمی بیش از عرصه‌های دیگر گرفتار آن است.
لذا کاربست عملی این آیه در زندگی به ویژه در زندگی سیاسی جامعه را از جناح‌گرایی و گروه‌گرایی به سمت حق‌گرایی متمایل می‌کند و باعث می‌شود همه ظرفیت‌ها و استعدادها فارغ از جریان و جناح، براساس توانمندی و کارآمدی شکوفا شده و از حالت بالقوه به بالفعل درآید.
انتهای پیام
