کتابت قرآن فعالیت زینتی نیست + فیلم
امروزه هنر خطاطی و کتابت قرآن کریم به‌عنوان یک کار زینتی تلقی می‌شود و کمتر به چشم یک حرفه و فعالیت اصلی شخص به آن نگاه می‌شود، سرعت، دقت و ظرافت در کار چاپ افزایش یافته و به‌علت هزینه‌های سنگین نسبت به گذشته، کمتر به سراغ جذب و استخدام کاتبان برای کتابت قرآن می‌روند اگرچه هنوز در عربستان و به‌ندرت در ایران هم این اقدام انجام می‌شود اما حق مطلب این هنر ادا نمی‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالله عبدالله‌زاده، کاتب قرآن کریم و استاد انجمن خوشنویسان قم در خانواده مذهبی، با پدری کشاورز و مادری معلم قرآن در شهرستان کاشمر از توابع خراسان رضوی به دنیا آمده است. دو برادر و دو خواهر که از این میان به‌عنوان فرزند آخر خانواده به تبعیت و الگوبرداری از مادر که حدود هزار شاگرد قرآنی در مدت 50 سال عمر بابرکت خویش تربیت کرده است، با قرآن انس و الفت بیشتری پیدا کرد. عبدالله‌زاده این انس را توفیق و عنایت خداوند بر خویش برای خدمت به قرآن و اهل بیت(ع) می‌داند.
خوشنویسی یک علم ذاتی است نه اکتسابی. این هنرمند قرآنی گفت‌وگو با خبرنگار ایکنای قم را با این جمله آغاز می‌کند و می‌گوید: از سال 67 خوشنویسی را آغاز کردم و پس از مدت زمان کوتاهی با تمرین‌های فراوان به خط قابل قبول و زیبا از نظر اساتید رسیدم. در آن زمان، خطوط نسخ قرآن را که مشاهده می‌کردم نورانیت آیات قرآن حالت عرفانی و ذوق خاصی در دل من می‌نشاند و از آن پس تا به امروز به کتابت قرآن، احادیث و روایات اهل بیت(ع) مشغول شدم.
خوشنویس در ابتدا فعالیت خود را با خط نستعلیق که خط فارسی است آغاز می‌کند؛ نگارش زبان عربی با خطوط فارسی تا حدودی از قالب هنری خط می‌کاهد و به همین خاطر کسانی که قصد نگارش آیات قرآنی را دارند باید از خط نسخ یا ثلث استفاده کنند.
از ابتدای مسیر خطاطی و خوشنویسی بدون حضور استاد و از روی ذوق و شعف دلی فعالیتم را آغاز کردم، اما از آنجا که «هیچ‌کس از پیش خود چیزی نشد/ هیچ آهن خنجر تیزی نشد» و باید نزد استاد رفت، از سال 1367 نزد استاد رفتم و تا به امروز هم که در مقام استاد انجمن خوشنویسان استان تدریس می‌کنم، هنوز شاگرد استاد هستم و در محضر او تلمذ می‌کنم زیرا بر این باور هستم که انسان دائماً باید در طلب یادگیری باشد و به‌ویژه خوشنویس باید هر روز تکرار و تمرین یا به بیان ساده‌تر مشق بنویسد. هنرمندی که تکرار و تمرین را به فراموشی بسپارد و جدی نگیرد موفق نمی‌شود.
استادی که هنوز مشق می‌نویسد
این کاتب قرآن که از سال 1369 برای تحصیل درس طلبگی وارد حوزه علمیه قم شد و به گفته خودش این روزها هنوز هم مشق می‌نویسد، بیان می‌کند: من پس از 35 سال خوشنویسی و تدریس در مراکز و ارگان‌های مختلف هنوز هر روز دو تا سه ساعت پس از اذان صبح وقت خود را به تکرار و تمرین خطاطی اختصاص می‌دهم و مشق می‌کنم. نسبت به شاگردانم استاد هستم و از سال 1376 تاکنون در انجمن خوشنویسان قم، تهران و مشهد مدرس هستم، اما هنوز در محضر اساتید خویش تلمذ و شاگردی می‌کنم.
تکرار و تمرین و مشق خطاطی برای یک خوشنویس برای آن است که دست برای نگارش نرم باشد و با قلم آشتی کند، زیرا مدت زمان طولانی که تمرین نباشد دست با قلم قهر می‌کند و زیبایی خط کاسته می‌شود زیرا دست توان آن را ندارد که قلم را به‌گونه‌ای به حرکت درآورد تا حق مطلب هر واژه و کلمه ادا شود. مرحوم شیخ انصاری شنبه‌ها هنگام آغاز کلاس بیان می‌کردند: ما عوام هستیم چون دو روز یعنی روزهای پنج‌شنبه و جمعه از درس عقب مانده‌ایم. هنر خطاطی هم همین است اگر یک روز تمرین نکنیم گویی دو روز از خط اصلی خود عقب مانده‌ایم.
چالش‌های عرصه کتابت کلام وحی
عبدالله‌زاده درباره موانع و چالش‌های هنر خوشنویسی می‌گوید: هر هنرمند به میزان نیاز دولت و حاکمیت وقت مورد توجه قرار می‌گیرد و تکریم و تقدیر می‌شود، این قاعده برای خوشنویسان و کاتبان قرآن هم صدق می‌کند و زمانی که دولت و دولتمردان نسبت به حضور او احساس نیاز نکنند آهسته‌آهسته از دستگاه دولتی خارج می‌شود و تنها دستگاه خداوند متعال است که همواره با چراغی روشن هیچ‌کس را از گردونه خارج نمی‌کند و کسی برنده این بازی است که از محضر خداوند اهل بیت(ع) گمراه نشود و چشم امید و انتظار به هیچ دستگاهی جز قرآن و خداوند نداشته باشد.
امروزه هنر خطاطی و کتابت قرآن کریم به‌عنوان یک کار زینتی تلقی می‌شود و کمتر به چشم یک حرفه و فعالیت اصلی شخص به آن نگاه می‌شود، سرعت، دقت و ظرافت در کار چاپ افزایش یافته و به‌علت هزینه‌های سنگین نسبت به گذشته، کمتر به سراغ جذب و استخدام کاتبان برای کتابت قرآن می‌روند اگرچه هنوز در عربستان و به‌ندرت در ایران هم این اقدام انجام می‌شود اما حق مطلب این هنر ادا نمی‌شود.
در گذشته هر کسی که وضعیت مالی خوبی داشت و ثروتمند بود یک قرآن به کاتب سفارش می‌داد، اما امروزه اغلب کتابت قرآن را به‌منظور عرضه در رویداد یا نمایشگاه سفارش می‌دهند. اگرچه تعداد کاتبان قرآن و تمایل به ورود به این عرصه هم نسبت به سال‌های گذشته کاهش پیدا کرده است؛ در گذشته یادگیری هنر خوشنویسی و کتابت قرآن بسیار مورد استقبال قرار می‌گرفت.
گاهی اوقات به‌علت افزایش تعداد هنرجوهای یک کارگاه آموزشی باید یک ساعت در صف ارائه مشق منتظر می‌ماندیم اما در دهه‌های اخیر و همزمان با گسترش تکنولوژی و فضای مجازی و این روزها هم هوش مصنوعی با افت قابل توجه هنرجوی خوشنویسی و کتابت قرآن مواجه شدیم. در منطقه پردیسان با حدود 400 هزار جمعیت ساکن، تنها یک کلاس خوشنویسی با حضور 10 هنرجو برپا می‌شود و این تعداد برای منطقه‌ای با این جمعیت بسیار ناچیز است و گاهی اوقات در خلوت و تنهایی‌ام با خود فکر می‌کنم شاید ما آخرین نسل از کاتبان قرآن باشیم.
راهکارهایی برای توجه مسئولان به هنرمندان کتابت قرآن
پس از شنیدن چالش‌های هنر خوشنویسی از زبان این هنرمند قرآنی، درباره راهکار و پیشنهادهایی برای رفع نقصان بی‌توجهی مسئولان به هنرمندان کتابت قرآن کریم پرسیدیم که این‌‌گونه پاسخ داد: در طی این سال‌ها بارها و بارها اساتید مختلف پیشنهادات و راهکارهای بی‌شماری ارائه دادند، اما گوش شنوایی وجود ندارد و چشمه پیشنهادات و انتقادات ما هم خشکید. هنر خوشنویسی هزینه‌بر و دیرثمر است و از این‌رو، کسی کمتر اشتیاقی پیدا می‌کند تا وارد این عرصه شود. اگر می‌خواهیم برای جوانان امروزی انگیزه‌ای برای ورود به عرصه کتابت قرآن ایجاد کنیم باید در ابتدا به هنرمندان حال حاضر این عرصه توجه کرده و آنان را ارج و قرب ببخشیم.
اوج شکوفایی خط نسخ پیش از صنعت چاپ و در دوران قاجار بود، اما پس از پیدایش و گسترش صنعت چاپ، هنر خوشنویسی رو به افول رفت و سپس با حضور چند تن از هنرمندان و اساتید حرفه‌ای این حوزه مجدداً رونق گرفت، اما برای رشد هنر خوشنویسی کفایت نمی‌کند و نباید اجازه بدهند چشمه پیشنهادات و انتقادات اساتید حرفه‌ای حوزه خوشنویسی خشک بماند تا این هنر دوباره به دوران اوج بازگردد و زنده شود. در حکومت جمهوری اسلامی انتظار می‌رود هنری که به‌طور مستقیم با قرآن و اهل بیت(ع) مرتبط است صاحب یک اداره و سازمان مستقل شود. بنابراین، پیشنهاد می‌شود سازمان کتابت قرآن در کشورمان راه‌اندازی شود و یا اداره‌ای در یک سازمان قرآنی تشکیل شود.
انگیزه درونی در ذات خوشنویس فراتر از پول و درآمدزایی است، «در اندرون من خسته‌دل ندانم کیست که من خموشم و او در فغان و در غوغاست»؛ زمانی که عشق به خطاطی در درون هنرمند جاری شود انگیزه‌ای برای ادامه دادن در این مسیر پیدا می‌کند، اما انگیزه‌ها و تشویق‌های بیرونی هم باید پشتوانه او باشد.
یکی از کارهای ماندگار و خاطره‌انگیزم را سال 1390 به سفارش یکی از دوستان انجام دادم. سوره یس را در یک صفحه 100*70 به رشته تحریر درآوردم و پس از اینکه از نتیجه کار بسیار راضی بودیم، حدیث کساء، دعای توسل و زیارت حضرت معصومه(س) را در یک صفحه نوشتم و آن را پس از تذهیب‌کاری و قاب کردن به موزه حرم بانوی کرامت اهدا کردم.
وی در پاسخ به این پرسش که یک اثر چگونه ماندگار می‌شود و بزرگ‌ترین هنر قرآنی چیست؟ گفت: ماندگاری یک اثر به کاغذ، قلم، نور و از همه مهم‌تر حال درونی شخص بستگی دارد. لازمه ماندگاری یک اثر صرفاً زمان و وقت طولانی صرف آن کردن نیست زیرا ممکن است یک اثر در مدت یک ساعت چنان زیبا و هنرمندانه ساخته شود، اما همان اثر اگر در یک هفته به طول بینجامد دیگر آن حس و حال ماندگار را نداشته باشد. ماندگاری یک اثر به‌ویژه در عرصه خوشنویسی قاعده و قانون خاصی ندارد و کاملاً دلی است.
قرآن هیچ کم و اضافه‌ای نشده است. از بین هنرهای مرتبط با قرآن، کتابت را در مرتبه اول انتخاب می‌کنم و پس از کتابت، قرائت و تفسیر قرآن بدون شک انتخاب من است زیرا سال‌ها تفسیر قرآن آموزش دادم.
کتابت آیه 185 سوره بقره، حسن ختام گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والسملمین عبدالله عبدالله‌زاده، هنرمند و کاتب قرآن کریم بود که تقدیم نگاه زیبا و پر مهر مخاطبان ایکنا می‌شود.
