نحوه ارتباط حاکمان با مردم از منظر قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین صادق صالح، قرآن‌پژوه همدانی، در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: در ابتدای سوره شعراء مطلب قابل توجهی ذکر می‌شود «لَعَلَّكَ بَاخِعٌ نَّفْسَكَ أَلَّا يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ شايد تو مى ‏خواهى براى اينكه آنان ايمان نمى ‌آورند، خود را از شدت اندوه هلاك كنى!» (شعراء/ 3)

وی با بیان اینکه سوره با امید دادن فراوان به پیامبر که الگوی تمام انسان‌ها و خصوصا رهبران جامعه الهی و اسلامی است، آغاز می‌شود، گفت: گویا از اینکه عده‌ای ایمان نمی آورند، پیامبر عظیم‌الشأن آنقدر نگران و دلسوزی می‌کند که گویا خطر جانی برایش وجود دارد، از طرف دیگر تفاوتی اساسی بین رهبران الهی و غیرالهی را بیان می‌کند.

صالح افزود: بین رهبر الهی و مردم جامعه یک نوع رابطه عجیب قلبی و ایمانی برقرار است و آنچنان دلسوزانه جامعه را رهبری می‌کنند که جانشان را برای هدایت و سعادت و ایمان آوردن مردم به خطر می‌اندازند.

بیشتر بخوانید:

• نتایج سطحی‌نگری و دنیاگرایی انسان‌ها از منظر قرآن‌کریم
• خودبرتربینی؛ از علت‌های مخالفت با رهبری جامعه اسلامی
• ایمان به رهبر جامعه اسلامی از امتحانات جوامع بشری است

وی ادامه داد: در جامعه ما امام خمینی(ره) نیز در بعضی موارد می‌فرمود «قلبم در فشار است» و از رهبر معظم انقلاب نیز تعابیری همچون «برای فلان مسئله به خصوص مسئله فرهنگ شب‌ها خوابم نمی‌برد» نشان دهنده این دلسوزی و نگرانی نسبت به مردم و جامعه وجود دارد، از طرف دیگر گویا قرار است در این سوره آیاتی را بیان کند که غصه برانگیز است و از آنجا که ممکن است رهبر جامعه دردمند و غصه‌دار شود ابتدا او را آماده نزول این آیات می‌کند، بنابراین یک قاعده اصولی که همه مردم باید توجه کنند را بیان میکند «إِن نَّشَأْ نُنزَّلْ عَلَيهْم مِّنَ السَّمَاءِ ءَايَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لهَا خَاضِعِينَ اگر بخواهيم معجزه‏اى بزرگ از آسمان بر آنان نازل مى ‏كنيم كه فروتنانه و بى ‏اختيار در برابرش گردن نهند» (شعراء/ 4).

این قرآن پژوه ادامه داد: پس باید توجه کرد که در جوامع اسلامی - الهی یک مأموریت و وظیفه مهم رهبران جامعه این است که تمام تلاش خود را برای ایمان اختیاری مردم انجام دهند و برای هدایت و ایمان آوردن مردم به حکومت و آموزه‌های الهی زمینه‌ها را ایجاد کنند.

وی بیان کرد: در اکثر موارد رهبران جوامع الهی مردم را با توجه به اختیار خود دعوت و هدایت می‌کنند یعنی نباید در حیطه اختیار و تصمیم مردم دخالت کنند به طور مثال در بحث انتخابات بر رهبر جامعه واجب است که تمام توصیه‌ها و راهنمایی‌های لازم را برای گرفتن تصمیم درست به مردم ارائه دهد اما هیچگاه حرفی یا حرکتی انجام نمی‌دهد که اختیار و تصمیم مردم را تحت‌الشعاع قرار دهد.

صالح توضیح داد: البته حیطه «اختیار مردم در حکومت‌های اسلامی» موضوع مهم و قابل بحثی است که در این مختصر نمی‌گنجد و فقط اشاره کنیم که این اختیار دادن جلوه‌هایی دارد و ممکن است در مواردی بر رهبر جامعه لازم و واجب باشد که قاطعانه تصمیم بگیرد مثلا آنجاکه خود این اختیار و تصمیم مردم به مخاطره بیفتد.

وی با اشاره به آیه مطرح شده و مسائلی چون شایعه پراکنی، مسئله حجاب و ارتباط زن و مرد نامحرم و سایر امور اخلاقی که در یک جامعه اسلامی وجود دارد و در جزء هجدهم به آن پرداخته شد، گفت: مردم در جامعه اسلامی حتی‌الامکان باید با اختیار خود، آموزه‌ها، دستورات الهی و حکومتی را انجام دهند مگر آنجا که اختیار آنها حقوق دیگران را به مخاطره می‌اندازد مثل بحث حجاب اجتماعی که در این صورت اگر با توصیه و امر به معروف و نهی از منکر زبانی مشکل حل نشود و رعایت نکنند باید برای احقاق حقوق بقیه مردم جامعه به راههای قهری و اجباری متوسل شد، همچنین مثل روزه خواری و ... .

این قرآن پژوه همدانی تأکید کرد: البته باید توجه داشت که مردم عادی تنها کارشان امر و نهی زبانی است و اگر نیاز به برخورد قهری و اجباری باشد وظیفه مردم نیست و یک وظیفه حکومتی است.