شرایط استجابت دعا چیست؟

حجت‌الاسلام والمسلمین صالح صادق، قرآن‌پژوه همدانی، در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با اشاره به آیه سوم سوره دخان «إِنَّا أَنزَلْنَهُ فىِ لَيْلَةٍ مُّبَرَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ؛ به راستی ما آن را در شبی پربرکت نازل کردیم، زیرا که همواره بیم‌دهنده بوده‌ایم»، اظهار کرد: سوره دخان از سوره‌هایی است که خواندن آن در شب سوم از شب‌های قدر که احتمال بیشتری بر شب قدر بودن آن وجود دارد تأکید شده که البته در تمام شب‌های ماه رمضان نیز خواندن این سوره مستحب است.

وی ادامه داد: در مورد شب قدر و چگونگی تأثیرات آن در سرنوشت انسان سؤالات و ابهاماتی وجود دارد، شب قدر در واقع کدام یک از سه شب است؟ آیا دعاهای ما مستجاب است؟ اینکه سرنوشت ما تا سال آینده بسته می‌شود به چه معناست؟ در مورد اینکه کدامیک از این سه شب، قدر است باید گفت که اولاً همان‌طور که در روایات و ادعیه ما نیز وارد شده در زمان اهل ‌بیت(ع) هم این سؤال وجود داشته و جالب این است که ایشان هم مشخص نکرده‌اند.

صالح افزود: ایشان فرموده‌اند در برابر آنچه که از بخشش، رحمت، تضاعف حسنات و قبولی طاعاتی که در این شب‌ها وجود دارد دو یا چهار شب را شب قدر گرفتن و احیا و اعمال انجام دادن آسان است و دیگر اینکه همان‌طور که از روایات برمی‌آید هر سه شب می‌تواند شب قدر باشد به این معنا که در شب نوزدهم تقدیرها و سرنوشت و اعمال بررسی می‌شود، شب بیست و یکم نیز شب تقدیر و اندازه‌گیری و مشخص شدن این سرنوشت‌ها است و شب بیست و سوم نیز شبی است که این سرنوشت‌ها حتمی و قطعی می‌شوند، بنابراین هر چقدر به این سه شب بیشتر بپردازیم و هرچقدر با خدای متعال ارتباط داشته باشیم یا از او چیزی بخواهیم در سرنوشت ما بیشتر مؤثر خواهد بود.

بیشتر بخوانید:

• متقین واقعی چه کسانی هستند؟
• رسیدن به مقام صالحان با گذراندن امتحانات الهی
• ملاک تعیین فرد اصلح برای یک مسئولیت از منظر قرآن
• طرح دو گفت‌وگو در سوره صافات برای اثبات معاد

این قرآن‌پژوه درباره سؤال دیگر که آیا دعای ما در این شب مستجاب می‌شود، گفت: این‌ یک سؤال عمومی و همیشگی در ذهن مردم است که از یک طرف آیه قرآن می‌فرماید ما هر دعایی را مستجاب می‌کنیم «وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ؛ و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم، آنان که از عبادت من تکبّر ورزند، به زودی خوار و رسوا به دوزخ درآیند.»(غافر / 60) و یا در آیه «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ؛ هنگامی که بندگانم از تو درباره من بپرسند، بگو یقیناً من نزدیکم، دعای دعاکننده را زمانی که مرا بخواند اجابت می‌کنم؛ پس باید دعوتم را بپذیرند و به من ایمان آورند، تا به حق و حقیقت راه یابند.» (بقره / 186) و از طرف دیگر دعاهایی داریم که مستجاب نشده است.

وی توضیح داد: یک پاسخ این است که استجابت با تحقق دعا متفاوت است استجابت یعنی پذیرش دعا و درخواست ما که با تحقق آن متفاوت است، خدای متعال نیز همه دعاها را مستجاب می‌کند و می‌پذیرد اما زمان تحقق آن همان موقع نیست که ما دعا می‌کنیم و ما می‌خواهیم بلکه چون این زمان را قطعاً خدا بهتر می‌داند پس در بهترین زمان ممکن آن را برای ما محقق می‌کند و به ما می‌دهد که ممکن است در روز بعد یا سال بعد یا در دنیا و حتی شاید در آخرت باشد.

وی با پاسخ به اینکه سرنوشت ما در شب‌های قدر تا سال آینده مشخص می‌شود به چه معناست؟ گفت: آیا به این معناست که پرونده ما تا سال بعد نوشته و بسته می‌شود و دیگر از دست ما خارج است؟ که این در واقع به‌نوعی جبر خواهد بود، وقتی دعا می‌کنیم استجابت دعا قطعی است اما نگهداری و تحقق برخی دعاها به دست خود انسان است به عبارت دیگر به دست آوردن یک چیز مهم است اما از آن بسیار مهم‌تر نگهداری آن است.

صالح افزود: یعنی دعاهایی که در شب قدر کرده‌ایم و مطالبی را که از خدا خواسته‌ایم خدای متعال از ما پذیرفته و در زمان لازم آن را به ما می‌دهد اما یک شرط مهم دارد و آن اینکه خود انسان این حالت را نگه دارد، بنابراین درباره دعا و استجابت آن این‌گونه نتیجه می‌گیریم که خدا دعای شب‌های قدر ما را می‌پذیرد و بر اساس آن‌ برای ما مقدر می‌کند که در زمانی که بهترین زمان ممکن است آن را محقق کند به شرط آنکه تا زمان محقق شدن آن ما نیز خلاف جهت حرکت نکنیم و آن را خراب نکنیم، «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لا أُضيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ... پس پروردگارشان دعای آنان را اجابت کرد که یقیناً من عمل هیچ عمل کننده‌ای از شما را از مرد یا زن که همه از یکدیگرند تباه نمی‌کنم؛» (آل عمران / 195) در واقع خدا نمی‌گذارد کارهای هیچ کدام به هدر برود، لذا یکی از شرایط استجابت دعا، اعمال و عملکردهای ما است.