تلفیق تمدن اسلامی و ایرانی در شاهنامه فردوسی
عضو هیئت علمی گروه ادبیات دانشگاه بوعلی همدان بیان کرد: شاهنامه، جلوه تمام عیار تمدن ایرانی ـ اسلامی است، فردوسی با سرودن شاهنامه علاوه بر اینکه ارزش‌های اسلامی را تقویت کرد بلکه موجب شد هیچ تضادی بین ایرانی بودن و مسلمان بودن وجود نداشته باشد.
مهدی شریفیان، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، به‌مناسبت روز بزرگداشت مقام حکیم ابوالقاسم فردوسی با بیان اینکه یکی از افتخارات عرصه حماسه و ادبیات ایران‌زمین شاهکار ابوالقاسم فردوسی شاهنامه است، اظهار کرد: شاهنامه به معنای نامه بزرگ بوده که این کتاب حاوی داستان‌ها، سرگذشت تاریخی و اسطوره‌ای ملت ایران است که به دست فردوسی طوسی در قالب مثنوی و به نام حماسه جاویدان امروزه شهرت جهانی به خود گرفته است.
وی ادامه داد: فردوسی هم مسلمان و هم ایرانی بوده و بر همین اساس شاهنامه او نیز مملو از افتخارات ایرانی و اسلامی است. براساس عقیده این شاعر بزرگ «تا دو پر باشی مرغ یک پر عاجز آید». بنابراین همان‌طور که از ظواهر شاهنامه برمی‌آید هم دستی در اسلامیت و هم دستی در ایرانیت دارد. می‌دانیم که این ایرانی‌ها بودند که تمدن اسلامی را به‌وجود آوردند و جزء افرادی بودند که در اسلام سرمایه‌گذاری کردند و تمدن و علوم اسلامی را به‌وجود آوردند.
شریفیان گفت: اینکه آیات و روایات در شاهنامه مشهود باشد و مورد توجه فردوسی قرار بگیرد امر کاملاً طبیعی است چراکه فردوسی حکیم بوده و حکیمان کسانی هستند که با حقوق اسلامی، اخلاق و کلام اسلامی به شکل تخصصی آشنا بودند. در حقیقت در هیچ یک از سطور شاهنامه جایی پیدا نمی‌شود که فردوسی آن را از منظر تمدن ایرانی و اسلامی مورد توجه قرار نداده باشد.
وی تصریح کرد: تاکنون نیز کتاب‌های بسیار متعددی درباره مواضعی که فردوسی از آیات و روایات بهره گرفته است نگاشته شده و به وضوح این مواضع مشخص شده است.
عضو هیئت علمی گروه ادبیات دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت: فردوسی در کلام خود می‌گوید «به بینندگان آفریننده را نبینی مرنجان دو بیننده را»؛ در این بیت بحث کلامی را مطرح می‌کند که آیا خداوند با چشم سر دیده می‌شود؟ که فردوسی با استناد به عقیده شیعه بیان می‌کند که خداوند با چشم سر دیده نمی‌شود بلکه با چشم دل باید خداوند را دید.
این استاد ادبیات در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: فردوسی زمانی دست به سرودن شاهنامه می‌زند که نسلی در ایران به‌وجود آمده بود که به علت حمله اعراب به ایران دچار سرخوردگی شده بود و پیوند تاریخی خود را از دست داده بود. به‌طوری که افراد ایرانی همچون صائب بن عباد که وزیر آل‌بویه بود در سخنان خود می‌گوید از اینکه به آینه نگاه کنم شرمنده هستم چراکه چهره یک عجم و ایرانی را می‌بینم. این بیانگر این مطلب است که تا چه حدی ملیت ایران تحقیر شده بود. فردوسی با سرودن شاهنامه علاوه بر اینکه ارزش‌های اسلامی را تقویت کرد بلکه موجب شد هیچ تضادی بین ایرانی بودن و مسلمان بودن وجود نداشته باشد.
شریفیان تأکید کرد: ما در شاهنامه تلفیق تمدن اسلامی و ایرانی را با یکدیگر می‌بینیم و این مهارت فردوسی است که همه ارزش‌های تمدن ایرانی و ارزش‌های تمدن اسلامی را در کنار یکدیگر قرار داده و این نتیجه‌گیری را کرده که این‌ها مکمل یکدیگر هستند. کاری که شهید مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران انجام داد، فردوسی نیز در شاهنامه به‌خوبی به این نتیجه رسیده است.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه اخلاق در شاهنامه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، افزود: حکما اساس داوری‌هایشان براساس داده‌های عقلی بوده است و به این اصل معتقد هستند که «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع» و «کل ما حکم به الشرع حکم به العقل» و این یک قاعده است که احکامی که از ناحیه شرع مقدس صادر می‌شود، همگی بر طبق جلب مصالح و دفع مفاسد است. بنابراین، اخلاق در شاهنامه به شکل ویژه‌ای مورد ستایش قرار گرفته است.
شریفیان ادامه داد: عقل‌گرایی، شریعتمداری، راست‌گویی، پندار نیک، کردار نیک و عقیده سالم همگی ویژگی‌های مهم اخلاقی هستند که مورد تأکید واقع شده است. طبیعی است که شاهنامه می‌تواند یک کتاب اخلاق کاربردی هم باشد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: رستم که نماد ملت ایران را دارد در زمان‌های بسیاری فردوسی کار او را تأیید می‌کند و در جاهای دیگر که رستم به خطا می‌رود کار او را مورد نکوهش قرار می‌دهد. در حقیقت شاهنامه سرگذشت قوم ایرانی است که هر از گاهی دچار لغزش و اشتباه می‌شود و فردوسی به این نکته توجه دارد که خوبی‌ها و اخلاق پسندیده را مورد تأیید قرار دهد و لغزش‌ها را نیز بیان کند، این بیانگر این مطلب است که فردوسی چقدر واقع‌بین است.
شریفیان در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه شاهنامه درس‌های بسیاری دارد، افزود: متأسفانه از برخی از این آموزه‌ها امروزه غافل شده‌ایم که نمونه آن پاسداشت زبان فارسی است که فردوسی بیان می‌کند «پی افکندم از نظم کاخی بلند که از باد و باران نیابد گزند»، بقا و استمرار زبان فارسی را مدیون فردوسی هستیم.
وی با اشاره به اینکه پاسداشت زبان فارسی یکی از مهم‌ترین اهرم‌های فردوسی در شاهنامه است، افزود: این تلاش فردوسی منجر به این مطلب شد که زبان فارسی در برابر زبان عربی عقب‌نشینی نکرد و ما این مطلب را امروزه مدیون فردوسی هستیم.
شریفیان تأکید کرد: در شاهنامه، فردوسی تلاش کرده تضادی بین اسلامیت و ایرانیت وجود نداشته باشد، در حالی که امروزه برخی در تلاش‌اند ایرانیت را از اسلامیت بگیرند و عده‌ای هم در تلاش‌اند ایرانیت را از ایرانی‌ها بگیرند. در حالی که ما به‌عنوان ایرانی خدمات بسیاری به اسلام داشته‌ایم و اسلام نیز خدمات بسیاری به ایرانی‌ها داشته است. نه تنها تضادی بین اسلامیت و ایرانیت نیست بلکه هویت ملت ایران را به‌عنوان یک ملت مسلمان نشان می‌دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت: شاهنامه بیانگر فرهنگ ایرانی‌هاست. کسی که شاهنامه را نخواند نمی‌تواند با فرهنگ ایرانی‌ها آشنا باشد. باید ما به‌عنوان یک ایرانی به این کتاب‌ها مراجعه کنیم تا بدانیم ایرانی‌ها چه خصوصیات، چه تاریخ و چه فرهنگی داشته‌ایم و هم به‌عنوان مسلمان ثابت می‌کند که چه چیزهایی را از اسلام آموخته‌ایم. در حقیقت آشنایی با شاهنامه آشنایی با فرهنگ اسلامی، تاریخ ایران و هم آشنایی با اسطوره‌ها و حکمت‌های ایرانی است.
وی تأکید کرد: در شرایط فعلی که همواره با تهاجم فرهنگی مواجه هستیم آشنایی با شاهنامه می‌تواند در مقابل این هجمه‌های فرهنگی قرار بگیرد و ارزش و اهمیت جایگاه فرهنگ ایرانی و اسلامی از ابعاد مختلف مشخص خواهد شد.
انتهای پیام
