بیماری‌های غیر واگیر را بشناسیم

راضیه سادات میرمعینی، مدیر گروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه بیماری‌های غیر واگیر به عنوان بیماری‌های مزمن شناخته می‌شوند، اظهار کرد: این بیماری‌ها از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شوند و به مدت‌زمان طولانی ادامه می‌یابند و عموماً دارای پیشرفت کند هستند.

وی اضافه کرد: چهار نوع اصلی از بیماری‌های غیر واگیر عبارتند از بیماری‌های قلبی - عروقی مانند حملات قلبی و سکته مغزی، سرطان‌ها، بیماری‌های مزمن تنفسی مانند بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و آسم و دیابت؛ که این بیماری‌ها در حال حاضر به شکلی نامتناسب در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

میرمعینی یادآور شد: علاوه بر بیماری‌های ذکر شده، پیامدهای ناشی از سوانح و حوادث و مهم‌ترین گروه آن‌ها حوادث ترافیکی را نیز می‌توان در گروه بیماری‌های غیر واگیر دسته‌بندی کرد.

مدیر گروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان با اشاره به اینکه بیماری‌های غیر واگیر سالانه سبب مرگ و میر 38 میلیون نفر در جهان می‌شوند افزود: تقریباً سه چهارم مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های غیر واگیر (28 میلیون مورد مرگ) در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط رخ می‌دهد، شانزده میلیون مرگ ناشی از بیماری‌های غیر واگیر، قبل از سن 70 سالگی رخ می‌دهد که 82 درصد از این مرگ و میرهای زودرس مربوط به کشورهای کم‌درآمد و متوسط است.

وی یادآور شد: عمده‌ترین دلیل مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیر واگیر، بیماری‌های قلبی-عروقی است که عامل 5.17 میلیون مرگ در سال هستند و پس از آن‌ها، سرطان 2.8 میلیون، بیماری‌های تنفسی 4 میلیون و دیابت 5.1 میلیون قرار دارند. این چهار گروه از بیماری‌ها، عامل 82% از کل مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های غیر واگیر محسوب می‌شوند.

میر معینی اضافه کرد: مصرف دخانیات، عدم فعالیت بدنی، مصرف الکل و رژیم غذایی ناسالم همگی خطر مرگ ناشی از بیماری‌های غیر واگیر را افزایش می‌دهند.

خصوصیات بیماری‌های غیر واگیر

وی در ادامه به خصوصیات بیماری‌های غیر واگیر اشاره کرد و گفت: نبودن یک عامل بیماری‌زای معلوم، عامل سببی بسیاری از بیماری‌های غیر واگیر به طور دقیق شناسایی نشده و لیستی از عوامل محیطی، تغذیه‌ای و یا ژنتیکی را به این بیماری‌ها نسبت می‌دهند در حالی که در مورد بعضی از بیماری‌های تحقیقات علمی این ارتباط را بهتر ثابت نموده از جمله ارتباط سیگار با سرطان ریه یا غبار سیلیس در بیماری سیلیکوزیس و این موضوع تشخیص و پیشگیری این بیماری‌ها را دشوار می‌کنند
.
مدیر گروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان چندعاملی بودن را علت اصلی بیماری‌های غیر واگیر دانست و گفت: یک مانع دیگر در شناخت سیر طبیعی بیماری مزمن، وجود دوره پنهانی (کمون) طولانی بین نخستین مواجهه و بروز نهایی بیماری است که پیوند دادن عامل سببی مشکوک با پی آمد مانند رابطه احتمالی بین مصرف قرص‌های خوراکی جلوگیری از بارداری و بروز سرطان گردن رحم را دشوار می‌نماید. وی ادامه داد: برای غلبه بر این دشواری برای یافتن ضایعات پیش ساز به عنوان مثال در ایجاد سرطان گردن رحم، سرطان دهان و سرطان معده، پژوهش‌هایی به عمل آمده است ولی این کار در همه بیماری‌ها امکان‌پذیر نیست. با وجود این اکنون به طور روزافزونی آشکار می‌شود که عوامل مساعد کننده بروز بیماری مزمن بیشتر اوقات از اوایل زندگی و سال‌ها قبل از آشکار شدن بیماری مزمن وجود دارند، مانند پرفشاری خون، دیابت، سکته مغزی و ….

میرمعینی شروع نامشخص را یکی دیگر از خصوصیات بیماری غیر واگیر دانست و گفت: شروع و پیشرفت بسیاری از بیماری‌های مزمن نامعلوم است و مرز بین وضعیت بیماری و غیر بیماری را به دشواری می‌توان اثبات کرد (مانند دیابت و پرفشاری خون). در بسیاری از بیماری‌های مزمن (مانند سرطان) فرآیند شروع بیماری مربوطه مدت‌ها پیش از تظاهرات خود بیماری برقرار شده و هنگامی که بیمار در جستجوی مشاورات پزشکی برمی‌آید ممکن است بیماری پیشرفته و عوارض زیادی برای فرد به جا گذاشته باشد.

پیشگیری از بیماری‌های مزمن

مدیر گروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اظهار کرد: پیشگیری از بیماری‌های مزمن بر پایه آگاهی از چند عاملی بودن علت آن‌ها و بنابراین مستلزم مجموعه‌ای از مداخلات است. پیش از این به نظر می‌رسید که پیشگیری نوع سوم تنها راه احتمالی جلوگیری از بروز نقص عضو بعدی یا بروز مرگ زودرس است ولی اکنون با شناخت عوامل خطر، فعالیت‌های ارتقای بهداشت با هدف پیشگیری اولیه، بیش از پیش در مبارزه با بیماری‌های مزمن به کار می‌روند (مانند حذف یا کاهش عوامل خطر و تغییر در الگوی سبک زندگی).

وی یادآور شد: عوامل خطر، رفتارها یا وضعیت‌هایی هستند كه احتمال ابتلای به یك بیماری را افزایش می‌دهند. عوامل خطر در بیماری‌های غیر واگیر در دو گروه عوامل خطر غیرقابل اصلاح و عوامل خطر قابل اصلاح تقسیم‌بندی می‌شوند. عوامل خطر غیرقابل اصلاح فرد با آن‌ها به دنیا می‌آید و قابل تغییر نیستند. با این حال با تغییر شیوه زندگی و مراقبت‌های بهداشتی درمانی می‌توان از میزان تأثیر این عوامل كم كرد.

مدیر گروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان با اشاره به عوامل خطیر در این موارد بیان کرد: سابقه خانوادگی عوارض قلبی عروقی (به طور مثال وجود سابقه سكته قلبی در بستگان درجه یک قبل از 55 سالگی)، وجود بیماری دیابت یا فشار خون بالا یا اختلالات چربی در حداقل یكی از اعضای درجه یك خانواده (پدر، مادر، خواهر و برادر). سالمندی (سن 60 سال و بالاتر، یائسگی در زنان عوامل خطر غیر قابل اصلاح هستند.
میر معینی درباره عوامل خطر قابل اصلاح نیز گفت: این عوامل به نوع فعالیت‌ها و رفتارهایی كه در زندگی انتخاب می‌کنیم و انجام می‌دهیم بستگی دارند و با تغییر شیوه زندگی و مراقبت پزشكی این عوامل قابل حذف یا كنترل هستند. مصرف دخانیات (سیگار، قلیان، پیپ، چپق و...)، اضافه‌وزن و چاقی، ابتلا به فشارخون بالا و دیابت كمتر از 50 در زنان HDL كمتر از 40 در مردان و HDL(بدون سابقه بیماری در افراد درجه یك خانواده)، بالا LDL 5، فشارهای روانی (استرس)، فعالیت بدنی ناكافی و تغذیه نامناسب عوامل خطر قابل اصلاح هستند که در صورت وجود بیش از یك عامل خطر در فرد، اثرات نامطلوب آن‌ها تشدید می‌شود. بنابراین با مشاهده یك یا چند مورد از این عوامل، مراجعه به پزشك و كنترل آن‌ها ضروری است.

وی در ادامه به روش‌های کنترل عوامل خطر پرداخت و گفت: كنترل منظم فشارخون یکی از مهم‌ترین روش‌های کنترل عوامل خطر است، فشارخون بالا مهم‌ترین عامل خطر در بروز سكته مغزی است و بسیاری از سکته‌های مغزی با تشخیص و كنترل فشارخون بالا قابل ‌پیشگیری خواهند بود. فردی كه فشارخون سیستول كمتر از 120 میلی‌متر جیوه و یا فشارخون دیاستول كمتر از 80 میلی‌متر جیوه دارد، به شرطی كه دیابت، چاقی یا سایر عوامل خطر زمینه‌ای را نداشته باشد، كافی است هر دو سال یك بار فشارخون خود را كنترل نماید. در صورت داشتن فشارخون بالاتر از این میزان، باید به پزشك مراجعه كرد.

میرمعینی ادامه داد: در فرایند كنترل فشار خون بالا، علاوه بر تجویز دارو توسط پزشك، كنترل وزن در حد مطلوب، فعالیت بدنی كافی و منظم و رعایت رژیم غذایی متعادل و مناسب، نقش اساسی در پیشگیری از سكته مغزی و قلبی دارد. حفظ كلسترول و قند خون در حد مطلوب را یکی دیگر از عوامل کنترل کننده است، رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی، از عوامل مهم كاهش كلسترول خون هستند. گاهی مصرف دارو نیز توصیه می‌شود.