توبه؛ راهی به سوی سعادت

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) از زنجان، توبه در لغت به معناى دست کشیدن از گناه، بازگشتن بر طریق حق و پشیمان شدن از گناه است. توبه را مى‌توان از الطاف و محبّت‏هاى الهى دانست، پس از گناه، جاده و راهى براى بازگشت ایجاد مى‏شود، تا بنده خطاکار به محض آگاهى از بدى گناه، از آن راه باز گردد.

توبه نعمت بزرگى است که بر بشر ارزانى شده است. حقیقت «توبه» ندامت و پشیمانى از گناه است که لازمه آن تصمیم بر ترک در آینده است. اگر کارى بوده که قابل جبران است، در صدد جبران بر آید. گفتن استغفار بیانگر همین معنا است، به این ترتیب ارکان توبه را مى توان در پنج چیز خلاصه کرد. ترک گناه، ندامت و پشیمانى، تصمیم بر ترک در آینده، جبران گذشته و استغفار خدا.

بیشتر علماى اخلاق توبه را مجموعه مرکبى از علم و حال و عمل مى دانند. اگر کسى بخواهد موفق به توبه شود، باید این سه امر را مورد توجه قرار دهد، یعنى اول لازم است انسان به زشتى گناه پى ببرد، سپس حال پشیمانى در دل او به وجود آید، سرانجام در مقام عمل، گذشته را جبران کند.

در آیه 27 از سوره مبارکه توبه می‌خوانیم: «ثمَّ يَتُوبُ اللَّهُ مِن بَعْدِ ذَٰلِكَ عَلَىٰ مَن يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»؛ «سپس خداوند ـ بعد از آن ـ توبه هر کس را بخواهد (و شایسته ببیند)، مى پذیرد. و خداوند آمرزنده و مهربان است».

جمله یَتُوبُ که با فعل مضارع ذکر شده و دلالت بر استمرار دارد مفهومش این است که درهاى توبه و بازگشت همچنان به روى آنها باز و گشوده است. چرا که خداوند آمرزنده و مهربان است (وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ)، هیچ گاه درهاى توبه را به روى کسى نمى‌بندد، و از رحمت گسترده خود کسى را نومید نمى‌سازد.

در بخشی از آیه 5 از سوره مبارکه توبه خدای متعال فرموده است: «...فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ»؛ «پس اگر توبه كردند و نماز برپا داشتند و زكات دادند راه برايشان گشاده گردانيد زيرا خدا آمرزنده مهربان است».

در آیه ۱۱ از سوره مبارکه توبه می‌خوانیم: «فإِن تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ ۗ وَنُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ»؛ «(ولى) اگر توبه کنند، و نماز را برپا دارند،و زکات را بپردازند، برادر دینى شما هستند. و ما آیات خود را براى گروهى که مى دانند (و مى اندیشند)، شرح مى‌دهیم».

در آیات گذشته سخن از این بود که اگر توبه کنند و وظیفه اسلامى نماز و زکات را انجام دهند مزاحمشان نشوید (فَخَلُّوا سَبِیْلَهُمْ) اما در اینجا مى فرماید: برادر دینى شما هستند، یعنى هیچ گونه تفاوتى با سایر مسلمانان از نظر احترام و محبت نخواهند داشت، همان گونه که میان برادران تفاوتى نیست. و این براى آماده ساختن روح، فکر و عواطف مشرکان براى پذیرش اسلام مؤثرتر است، که در یک مرحله توصیه به عدم مزاحمت مى کند و در مرحله بعد سفارش حقوق یک برادر را در مورد آنها مى‌کند.