«مصباح الهدایه» آیت‌الله بهبهانی؛ مرجعی در تفسیر آیات ولایت
گروه معارف ـ کتاب «مصباح الهدایه فی اثبات الولایة» به عنوان یک کتاب مرجع در زمینه تفسیر، حدیث، عقاید، تاریخ، کلام و دیگر علوم اسلامی، همواره می‌تواند مورد استفاده و مراجعه دانشمندان فرقه‌های مختلف مسلمانان و اسلام‌شناسان غیرمسلمان درباره ولایت حضرت علی(ع) قرار گیرد.
یکی از آثار ارزنده و تأثیرگذار در حوزه شناخت مقام حضرت امیر مؤمنان(ع) در قرآن کریم، اثری است که از آیت‌الله سیدعلی بهبهانی برای ما به یادگار مانده است. آیت‌الله‌العظمی سیدعلی بن‌محمد بن‌علی موسوی بهبهانی از فقهای برجسته جهان تشیع است که در سال ۱۳۰۲ یا ۱۳۰۳ هجری قمری در بهبهان چشم به جهان گشود.
وی اواخر سال ۱۳۲۲ قمری برای ادامه تحصیل عازم نجف اشرف شد و ۶ سال در درس آخوند خراسانی و آیت‌الله سید محمد کاظم یزدی شرکت کرد و سطح عالی فقه و اصول را فراگرفت. بیشترین استفاده علمی او از محضر آیت‌الله سیدمحسن کوه کمری بود. این عالم دینی بیش از نیم قرن تدریس کرد و شاگردان فراوانی را در حوزه علمیه بهبهان، رامهرمز، کربلا، نجف، اهواز و اصفهان تربیت کرد.
یکی از آثار مهم این فقیه برجسته کتاب «مصباح الهدایة فی اثبات الولایة» است.
عبدالحسین طالعی، سردبیر مجله کتاب‌شناسی شیعه، درباره نسخه اصلی این اثر در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، گفت: نسخه خطی اصل کتاب شریف «مصباح الهدایه فی اثبات الولایة» فقیه فقید مرحوم سیدعلی بهبهانی در اختیار مرحوم شیخ رضا امینی فرزند فقید علامه امینی بوده و ایشان این نسخه را به کتابخانه تخصصی امیرالمؤمنین علی(ع) در مشهد اهدا کرده است. در سفر اخیر مشهد از بعضی صفحات آن عکس تهیه کردم.
نکته مهم اینکه ایشان کتاب را در سال 1365 قمری برابر با 1325 شمسی(72 سال پیش) در ایام اقامت در کربلا نوشت و ظاهراً کاغذ سفید در اختیار نداشته لذا یک سری کاغذ اداری از اداره راه آهن عراق پیدا کرده که پشت آنها سفید بوده و بر همان طرف سفید نوشته است. آیا امروز که این همه امکانات داریم چنین همتی پیدا می‌شود؟
نخستین تصویر صفحه عنوان کتاب به خط شیخ رضا امینی با مهر مکتبه الامام امیرالمؤمنین شعبه تهران است. صفحات بعد آغاز و برگ‌هایی از وسط کتاب و برگ پایانی است.
دکتر ماندنی مواساتیان، از استادان پیشکسوت دانشگاه شهید چمران اهواز و از شاگردان آیت‌الله بهبهانی، در مقاله‌ای با نام «گفتاری درباره آیت‌الله بهبهانی و کتاب مصباح الهدایه» به بیان ویژگی‌های این اثر ارزنده پرداخته است که در زیر خلاصه‌ای از آن تقدیم می‌شود.
«آیت‌الله بهبهانی» زمانی که حدود شصت سال از عمرش می‌گذشت در سفری به کربلای معلی، کتابی درباره امامت نگاشت که آن را «مصباح الهدایه» نامید. وی این کتاب را به شیوه عالمان اسلامی، در چهل باب نوشت. در هر باب، یکی از آیات قرآن را که به امامت ارتباط دارد، محور بحث خود قرار داد و ذیل آن، روایاتی از محدّثانی شیعی و سنی و نیز بحث‌هایی از مفسران را با نقد و بررسی آنها مطرح کرد. این کتاب ویژگی‌هایی دارد؛ از جمله آنکه نوعی تفسیر موضوعی به شمار می آید؛ از آن رو که محور بحث در آن، چهل آیه است که با امامت ارتباط دارد.
کتاب به نوعی چهل حدیث است که عالمان اسلامی به این شیوه، کتاب‌هایی نگاشته‌اند. در میان این همه کتاب چهل حدیت، کتابهای اربعین که به موضوعی مخصوص ارتباط دارد، اختصاص می یاید.
توضیحات مفصل در شرح حدیث که نکات علمی آن با استفاده از علوم اسلامی و با استدلال و شرح کافی گفته می‌شود، از دیگر ویژگی‌های این کتاب است. مطالعه تطبیقی درباره دیدگاه‌های دانشمندان مختلف از فرقه‌های مختلف مسلمانان، با رعایت کمال امانت در نقل قول‌ها، كمال اداب و قوت استدلالی در نقد و بررسی‌ها در این اثر دیده می‌شود.
از ویژگی‌های «مصاح الهدایه»، تقسیم موضوعی مباحث به شیوه‌ای علمی و صحیح است که تسلط نویسنده بر علوم مختلف را نشان می‌دهد.
از نکات دیگر این کتاب نمایاندن پیوند محکم میان چهل آیه محور بحث، به گونه‌ای که خواننده دقیق، پس از ژرف نگری در کتاب، به روشنی می‌بیند که هر یک از این آیات، چند وجه از منشور روشن امامت را نشان می‌دهد.
آیت‌الله بهبهانی در اثر خود، از کتاب «غاية المرام» اثر محدث بزرگ قرن یازدهم سیدهاشم بحرانی که در خلال ۴۶۰ باب بیش از ۴۵۰۰ حدیث درباره امامت از منابع شیعی و سنی آورده، استفاده فراوانی کرده است.
از دیگر نکات در کتاب «مصباح الهدایه» پاسخ علمی به کسانی است که احادیث فضائل أميرالمؤمنين(ع) را صحیح می‌دانند، اما آنها را دال بر امامت حضرتش نمی‌دانند.
بهره‌گیری از تفاسیر کهن شیعی و سنی، مانند مجمع‌البیان طبرسی، تفسیر كبير فخر رازی، کشاف زمخشری و نقد و بررسی مطالب آنها که احاطه مؤلف بر علوم قرآنی را نشان می‌دهد. آیت‌الله بهبهانی در ضمن کتاب خود، با استفاده از کتاب «الامامة و السياسة»، نوشته ابن قتیبه بحث‌های تاریخی را مطرح و به نقد و بررسی آن پرداخته است.
قلم سلیس و روان عربی با رعایت اصول بلاغت و فصاحت و ایجاز مفید که این نکته ـ به ویژه با عنایت به اینکه نویسنده خود، از دانشمندان غیرعرب است ـ برای خوانندگان متن عربی، بسیار جلب نظر می‌کند.
به اعتقاد مواساتیان، امتیازاتی از این قبیل، سبب شده است تا این کتاب، علاوه بر سه بار انتشار در تهران و قم و اصفهان، در مصر نیز به چاپ رسد(قاهره: مكتبة النجاح، ۱۳۹۶ ف / ۱۹۷۶م). همچنین به دلیل همین ویژگی‌ها، نویسنده اهتمام زیادی به این کتاب، در میان آثار دیگر داشت؛ تا آنجا که پس از ترجمه فارسی پیشین آن (مفتاح العنایه) که توسط مرحوم سیدمحمدرضا شفیعی، از شاگردان نویسنده انجام شده بود ـ بار دیگر استاد على دوانی با تشویق نویسنده به ترجمه فارسی آن اهتمام کرد که ترجمه او به نام «فروغ هدایت» بارها منتشر شده است. همچنین این کتاب توسط کتابخانه دارالعلم آیت‌الله بهبهانی در قم، به زبان اردو و توسط مؤسسه انتشارات نبأ در تهران (با همکاری دارالعلم آیت الله بهبهانی) به زبان انگلیسی منتشر شده است.
این کتاب با ویژگی‌های یاد شده به عنوان یک کتاب مرجع در زمینه تفسیر، حدیث، عقاید، تاریخ، کلام و دیگر علوم اسلامی، همواره می‌تواند مورد استفاده و مراجعه دانشمندان از فرقه‌های مختلف مسلمانان و اسلام‌شناسان غیرمسلمان قرار گیرد؛ همان‌گونه که به عنوان یک متن درسی در زمینه تفسیر موضوعی و تطبیقی نیر کتابی مفید به شمار می‌آید.
کامله بوعذار، خبرنگار ایکنا خوزستان
انتهای پیام
