آگاهی‌بخشی جامعه؛ راهکار کارآمد مبارزه با عرفان‌های نوظهور
گروه معارف ــ استادیار ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد گفت: صحیح‌ترین و کارآمدترین راهکار مبارزه با عرفان‌های نوظهور همانا آگاهی‌بخشی مؤثر و زمینه‌سازی تفکر عامه مردم برای فریب نخوردن است.
علیرضا فهیم، استادیار ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌و‌بختیاری با اشاره به اصل «نیاز انسان به معنویت»، اظهار کرد: انسان استعدادی معنوی به نام خداطلبی دارد که به سه سرنوشت ممکن است دچار شود یعنی یا رشد می‌کند یا کور می‌شود و یا کارکردی منفی و معکوس می‌یابد.
وی با بیان اینکه استعداد خداطلبی اگر در انسان رشد کند روال درست کمال طی خواهد شد، ادامه داد: روال درست همانا پیروی از سنت اسلامی و صراط انبیا است که مصداق آن‌را در یاران نبی خدا(ص) مانند سلمان فارسی می‌توان یافت، حال آنکه بسیاری از افراد هم‌عصر آن حضرت روال درست را طی نکردند.
فهیم در ادامه تأکید کرد: این استعداد اگر کارکرد منفی بیابد به مراتب خطرناک‌تر از کور شدن آن است و بدان معناست که این استعداد ضد معنوی و ضدخدایی می‌شود که توصیف این حالت را در آیه 179 سوره مبارکه اعراف می‌توان یافت که خداوند می‌فرماید: «أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ».
وی با اشاره به بهانه‌جویی برخی افراد مبنی بر اینکه نبی الهی در عصر حاضر وجود ندارد پس دین الهی هم محل اعتنا نیست، ادامه داد: جریان معنویت‌گرایی ممکن است تحت تأثیر برخی عوامل دچار اختلال شود از جمله بهانه عدم حضور نبی الهی به عنوان انسان کامل برای هدایت بشریت که این بهانه‌‌تراشی‌ها از طریق سنت شیعه پاسخ داده می‌شود.
فهیم با اشاره به ظهور چهره‌ها و افراد معنوی در عصر حاضر، تأکید کرد: افرادی نظیر علامه طباطبایی که رشد معنوی‌شان بر همگان محرز شده و صراط مستقیم را طی کرده‌اند، پرورش‌یافتگان عصر غیر پیامبر هستند که جایی برای بهانه‌جویی باقی نمی‌ماند.
پیامدهای عدم پاسخ به عطش معنویت‌گرایی در انسان
وی درباره پیامدهای عدم پاسخ به عطش معنویت‌گرایی در انسان، گفت: وقتی معنویت انسان روال و مسیر خود را طی نکند، از سوی عقل و سنت پاسخ مناسب را نگیرد و به کمال نرسد، به ناچار با مؤلفه‌های دیگری جایگزین می‌شود.
استادیار ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد با اشاره به جریان معنویت‌گرایی در جوامع بشری، اظهار کرد: این جریان اگر به صورت نظام‌یافته مدیریت نشود، حتی در زمان پیامبر خدا(ص) نیز ممکن است به بیراهه برود که ظهور انبیای کاذب در صدر اسلام گواه این امر است.
وی با بیان اینکه در تورات نیز به وجود انبیای کاذب اشاره شده است، ادامه داد: وجود انبیای کاذب پاسخی نامتعارف به عطش معنویت‌گرایی است که در زمان پیامبر برای مبارزه با این افراد جنگ‌هایی رخ داد و مسلمانان به مبارزه با آن‌ها پرداختند.
فهیم با تأکید بر نظام‌مند نبودن ظهور انبیا یا عرفان‌های کاذب در گذشته، گفت: افراد در گذشته از روی غرایز شخصی و یا ساده‌لوحی به این وادی متمایل می‌شدند، امروزه این امر با برنامه‌ریزی و هدف انجام می‌شود.
این مدرس دانشگاه در استان ادامه داد: عرفان‌های کاذب در جوامعی ظهور می‌یابد که عقلانیت افراد با دخالت ساختار قدرت و یا عوامل دیگر، اجازه رشد نمی‌یابد و به صفر می‌رسد تا جایی که افراد ساده‌لوح آن جوامع نمی‌توانند معنویت حقیقی را از معنویت کاذب تشخیص دهند.
وی با اشاره به اینکه رهبران این جریان‌ها خود «شیاطین انس» و خطرناک‌ترین گمراهان از دیدگاه قرآن کریم هستند، بیان کرد: اینان افرادی هستند که استعداد خداطلبی‌شان منحرف و معکوس شده و مصداق بارز شیطان و دشمن راه حق هستند.
اهداف رهبران عرفان‌های کاذب
فهیم درباره اهداف رهبران عرفان‌های کاذب اظهار کرد: براساس پژوهش‌هایی انجام شده، این افراد غالباً از رسیدن به مطلوب و هدف اجتماعی خودشان از جمله جاه و مقام، قدرت، منصب، حیثیت اجتماعی، ثروت و ... باز مانده‌اند و برای جبران سرخوردگی خود در مسیر باطل قرار می‌گیرند که از دیدگاه قرآن خاسران دنیا و آخرتند.
اهداف پیروان عرفان‌های کاذب
وی در ادامه تصریح کرد: باید توجه داشت عامه مردم که فریب می‌خورند و در این مسیر قرار می‌گیرند به دنبال مطلوب‌های اجتماعی مذکور نیستند بلکه نوعی مطلوب ذاتی را جستجو می‌کنند که در سیر عادی زندگی به آن دست نیافته‌اند.
استادیار ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد ادامه داد: این دسته افراد به سبب بحران‌های زندگی دچار مشکلات روانی می‌شوند و در جستجوی آرامش به این معنویت‌های غیرحقیقی روی می‌آورند تا به مطلوب‌های روانشناختی از قبیل اطمینان خاطر، عزت نفس، کرامت، آسایش و ... دست یابند.
فهیم با بیان اینکه این رهبران به خوبی قادرند با تأمین مطلوب پیروان، آن‌ها را به جرگه خودشان جذب کنند، بیان کرد: این افراد با بهره‌گیری از فنون روانشناختی می‌توانند به طور موقت، آرامش مورد جستجو را به توده مردم که در زندگی دچار بحران شده‌اند، اعطا کنند.
وی در ادامه تأکید کرد: باید توجه داشت که این آرامش موقتی است و پیرو این عرفان‌ها را به نتایج مورد جستجو نمی‌رساند تنها می‌تواند او را به آرامشی نسبی برساند که از ارتکاب اعمالی مانند خودکشی منصرف شود اما در ادامه او را به وادی‌‌هایی سوق می‌دهد که مطلوب اولیه نبوده است.
راهکارهای مبارزه با عرفان‌های نوظهور
فهیم درباره رفتارهایی که می‌توان در قبال این عرفان‌های نوظهور و رهبرانشان اتخاذ کرد، گفت: یک راهکار می‌تواند اراده زور و جدیت باشد که به عنوان نمونه انبیای کاذب در زمان پیامبر اسلام(ص) همگی از دم تیغ گذشتند.
وی در ادامه تأکید کرد: همچنین می‌توان با تشویق و وعده مقام و قدرت این افراد را از مسیر باطل بازگرداند اما روش صحیح‌تر و کارآمدتر همانا آگاهی‌بخشی مؤثر و زمینه‌سازی تفکر عامه مردم برای فریب نخوردن و بازگشت به مسیر حقیقی معنویت است.
فهیم با مهم ارزیابی کردن عقلانیت افراد جامعه، بیان کرد: اگر فضای ضد عقلانیت در سطح جامعه ازبین برود، آگاهی و عقلانیت نسبت به زندگی معنوی جای آن‌را می‌گیرد که در این خصوص خود مردم نیز باید همت و اراده لازم را داشته باشند.
وی در تشریح فرایند برچیده شدن عرفان‌های کاذب، بیان کرد: در گام نخست باید نیروهایی را پرورش داد که بتوانند پیروان و فریب‌خوردگان را آگاهی ببخشند و آن‌ها را از موهوم بودن آرامش تجویزی این جرگه‌ها مطلع کنند.
فهیم با بیان اینکه نباید به راحتی رهبران این گروه‌های باطل را باور کرد، تأکید کرد: در قرآن آمده که افراد برای پذیرش و باور کردن سخنان انبیای الهی از آنان معجزه طلب می‌کردند حال چگونه باید سخنان افرادی را پذیرفت که در پی مطامع فردی و هوا و هوس خودشان آرامشی را تجویز می‌کنند که خودشان هم به آن نرسیده‌اند.
انتهای پیام
