نورالله قیصری تبیین کرد:
سوگیری حل‌المسائلی جنبش استادی در ایران / جامعه علمی در تبیین مفاهیم اساسی دست پُری ندارد
معاون پژوهشی سازمان بسیج اساتید با بیان اینکه اکثر پژوهش‌های کشور نقشی در اجرا ندارند و حتی دانش‌افزا و تحقیقی هم نبوده، بلکه گردآوری و تألیف به شکلی دیگر است، گفت: جامعه علمی ما برای تبیین مفاهیم مهم و اساسی مانند خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی دست پُری ندارد.
به گزارش ایکنا، شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۵ تیر ۸۹ با پیشنهاد سازمان بسیج اساتید دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور موافقت کرد و ۳۱ خردادماه سالروز شهادت دکتر مصطفی چمران را به عنوان روز بسیج اساتید نام‌گذاری کرد. این مصوبه از سوی رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اجرا ابلاغ شد.
امروز قریب به چهل سال از شهادت شهید دکتر مصطفی چمران می‌گذرد و نام‌گذاری چنین روزی به نام بسیج اساتید، این پرسش را یادآور می‌شود که جنبش استادی ایران در راستای عمل به وعده‌های خود مبنی بر کمک به مردم و مسئولان کشور از طریق اتخاذ رویکرد حلّ‌المسائلی، چه ورودی داشته و چگونه می‌تواند در راستای اهدافی از جمله دستیابی به تمدن نوین اسلامی، تولید فکر و ایده، نیل به دانشگاه تراز انقلاب اسلامی و مسئله محور، مؤثر واقع شود؟
در این رابطه و نیز دو موضوع «سوگیری حل‌المسائلی حوزه پژوهش در کشور» و «آغاز به کار نهضت کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره در دانشگاه‌ها» با نورالله قیصری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و معاون پژوهشی سازمان بسیج اساتید کشور، گفت‌وگو کردیم.
قیصری در آغاز این گفت‌وگو با تبیین وضعیت پژوهش در کشور بیان کرد: دامنه علم، گستره فراخی دارد و رشته‌های متعددی در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های علم، علاوه بر آموزش به پژوهش نیز اهتمام دارند. برخی از رشته‌ها طبیعتاً رشد و بالندگی داشته و در وضعیت خیز قرار دارند و برخی نسبت به گذشته خود تنزل پیدا کرده‌اند، اما برخی رشته‌ها حتی روحیه پژوهش و خلاقیت علمی به درون آنها نفوذ نکرده است، لذا از حیث ماهیت پژوهش با تنوع روبرو هستیم.
وی ادامه داد: صرف نظر از استثنا‌ها و وجوه اشتراکاتی در ضابطه کلی رشته‌های پژوهشی که همانا خصلت دانش‌افزایی آن‌هاست و باعث افزایش رتبه علمی کشور در تراز جهانی می‌شوند و اعتباری علمی و شاخص مطلوب علمی برای کشور محسوب می‌شود، این پرسش همواره مطرح است که پژوهش‌های صورت گرفته، چه مسئله‌ای از مسائل جامعه را حل می‌کند؟ آیا این پژوهش‌ها در حوزه علم افق‌گشایی می‌کنند؟ یا اینکه در حوزه سیاستگذاری‌های عمومی کشور پیرامون مسائل و معضلات جامعه، پژوهش‌ها نقش و نسبتی در حل و فصل آنها دارند؟ به این معناکه در ابداع روش‌های جدید و کاهش هزینه و زمان می‌توانند اثرگذار باشند یا خیر؟ و یا اگر دانش‌افزا نیستند، کاربردی باشند. از این نظر، در اکثر پژوهش‌های صورت گرفته در کشور، این مهم نشان داده نمی‌شود که این پژوهش‌ها دستی در اجرا و عمل داشته باشند، بنابراین یکی از مشکلات، کاربردی نبودن پژوهش‌هاست. عمده این پژوهش‌ها حتی دانش‌افزا و تحقیقی نیستند و بلکه گردآوری و تألیف به شکلی دیگر است.
قیصری در آغاز این گفت‌وگو با تبیین وضعیت پژوهش در کشور بیان کرد: دامنه علم، گستره فراخی دارد و رشته‌های متعددی در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های علم، علاوه بر آموزش به پژوهش نیز اهتمام دارند. برخی از رشته‌ها طبیعتاً رشد و بالندگی داشته و در وضعیت خیز قرار دارند و برخی نسبت به گذشته خود تنزل پیدا کرده‌اند، اما برخی رشته‌ها حتی روحیه پژوهش و خلاقیت علمی به درون آنها نفوذ نکرده است، لذا از حیث ماهیت پژوهش با تنوع روبرو هستیم.
وی ادامه داد: صرف نظر از استثنا‌ها و وجوه اشتراکاتی در ضابطه کلی رشته‌های پژوهشی که همانا خصلت دانش‌افزایی آن‌هاست و باعث افزایش رتبه علمی کشور در تراز جهانی می‌شوند و اعتباری علمی و شاخص مطلوب علمی برای کشور محسوب می‌شود، این پرسش همواره مطرح است که پژوهش‌های صورت گرفته، چه مسئله‌ای از مسائل جامعه را حل می‌کند؟ آیا این پژوهش‌ها در حوزه علم افق‌گشایی می‌کنند؟ یا اینکه در حوزه سیاستگذاری‌های عمومی کشور پیرامون مسائل و معضلات جامعه، پژوهش‌ها نقش و نسبتی در حل و فصل آنها دارند؟ به این معناکه در ابداع روش‌های جدید و کاهش هزینه و زمان می‌توانند اثرگذار باشند یا خیر؟ و یا اگر دانش‌افزا نیستند، کاربردی باشند. از این نظر، در اکثر پژوهش‌های صورت گرفته در کشور، این مهم نشان داده نمی‌شود که این پژوهش‌ها دستی در اجرا و عمل داشته باشند، بنابراین یکی از مشکلات، کاربردی نبودن پژوهش‌هاست. عمده این پژوهش‌ها حتی دانش‌افزا و تحقیقی نیستند و بلکه گردآوری و تألیف به شکلی دیگر است.
کرسی‌های نظریه‌پردازی فارغ از پژوهش نیست
معاون پژوهشی سازمان بسیج با تأکید بر اینکه کرسی‌های نظریه‌پردازی نیز فارغ از حوزه علم نیست، اضافه کرد: آمار‌های بسیاری در زمینه برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد ایده‌هایی بوده که تحت عنوان نظریه شناسایی و بررسی شده است، اما چرا هیچ تأثیری در محیط علمی و افزایش دانش در آن زمینه‌ها نمی‌بینیم؟ حال آنکه نظریه می‌بایست تبدیل به مکتب علمی شده باشد و چندین پایان نامه و طرح درس جدید درباره آن نگاشته شده و تحولی را در آن حیطه شاهد باشیم و بتوان ظهور و بروز مطلوبی را در آن شاخه علمی مشاهده کرد.
معاون پژوهشی سازمان بسیج با تأکید بر اینکه کرسی‌های نظریه‌پردازی نیز فارغ از حوزه علم نیست، اضافه کرد: آمار‌های بسیاری در زمینه برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد ایده‌هایی بوده که تحت عنوان نظریه شناسایی و بررسی شده است، اما چرا هیچ تأثیری در محیط علمی و افزایش دانش در آن زمینه‌ها نمی‌بینیم؟ حال آنکه نظریه می‌بایست تبدیل به مکتب علمی شده باشد و چندین پایان نامه و طرح درس جدید درباره آن نگاشته شده و تحولی را در آن حیطه شاهد باشیم و بتوان ظهور و بروز مطلوبی را در آن شاخه علمی مشاهده کرد.
وی افزود: در رشته‌های علوم انسانی مانند جامعه‌شناسی، علم سیاست و یا حقوق، آن چه که در این علوم تحت عنوان نظریه پذیرفته شده، باعث نشده تحولی در محتوای این دانش‌ها رخ بدهد، دلیل آن هم روشن است، ایده و نظریه از پژوهش زاییده می‌شود و اگر فرایند پژوهش دچار معضل و چالشی باشد، اثر خود را در محصولات و تولیدات هم خواهد گذاشت. نظریه، خلق‌الساعه و فی‌البداهه نیست بلکه حاصل سال‌ها پژوهش یک پژوهشگر در یک موضوع است و تمام مباحث پیرامونی آن موضوع مورد بررسی پژوهشگر قرار می‌گیرد.
چالش‌های تولید نظریه‌های بومی
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه نمی‌توان گفت این کرسی‌ها مشکلی از مشکلات و ابهامات علمی را حل و فصل کرده‌اند، گفت: کشور ما هر روز دستخوش تحولاتی است که علاوه بر داخل، بر فضای منطقه‌ای و جهانی هم اثرگذار است و این خاصِّ محیط کشور ماست، بنابراین همه وجوه تحولات، استعداد تولید و نظریه بومی را دارد و می‌تواند دانش‌افزایی صورت پذیرد، اما خروجی کار، خلاصه‌سازی و تبعیت از تاملات دیگران در بیرون با روایت و ادبیات جدید است و در نهایت آن را تحت عنوان نظریه جدید طرح می‌کنیم و در واقعیت چیزی به دانش موجود جهانی و دانش بومی اضافه نمی‌شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه نمی‌توان گفت این کرسی‌ها مشکلی از مشکلات و ابهامات علمی را حل و فصل کرده‌اند، گفت: کشور ما هر روز دستخوش تحولاتی است که علاوه بر داخل، بر فضای منطقه‌ای و جهانی هم اثرگذار است و این خاصِّ محیط کشور ماست، بنابراین همه وجوه تحولات، استعداد تولید و نظریه بومی را دارد و می‌تواند دانش‌افزایی صورت پذیرد، اما خروجی کار، خلاصه‌سازی و تبعیت از تاملات دیگران در بیرون با روایت و ادبیات جدید است و در نهایت آن را تحت عنوان نظریه جدید طرح می‌کنیم و در واقعیت چیزی به دانش موجود جهانی و دانش بومی اضافه نمی‌شود.
وی افزود: همچنان که چهل سال از وقوع انقلاب اسلامی در ایران می‌گذرد و در تولید نظریه بومی در رابطه انقلاب، عدالت، سیاست، قدرت، مسائل اقتصادی و ... با مشکل مواجهیم. در بیانیه گام دوم، رهبر انقلاب بر مباحثی همچون خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی تأکید کردند، اما جامعه علمی ما برای تبیین این مفاهیم و جهت دادن راهبردی به آنها، دست پُری ندارد. در برگزاری کرسی‌ها باید با تأمل و دقت علمی بیشتری پیش رفت، هر حرفِ نو و جدیدی که در حد فرضیه و نظر است، با تمهیداتی می‌تواند تحت عنوان کرسی‌های ترویجی دنبال شود، در این زمینه احتیاط شرط است، این را باید بدانیم که جریان روح پژوهش و تقوای علمی، لازمه ورود به این حیطه است و نمی‌توان قواعد و الزاماتی که در حیطه علم حاکم است را نادیده انگاشت. اگر به الزامات توجه نکنیم، بر اساس نظریه تولید شده، نباید انتظار توسعه داشت.
نیاز جریان کلی پژوهش به اصلاح روند
قیصری با تأکید بر اینکه یکی از مسائلی که لازم است درباره کرسی‌های نظریه‌پردازی به آن توجه کرد؛ جریان روح پژوهش و اخلاق علمی است، گفت: جامعه علمی ما از این جهت آسیب‌دیده است. گاهی افراد به تنهایی موفقیت‌هایی به دست می‌آورند، اما جریان کلی پژوهش نیاز به اصلاح روندی دارد. کرسی‌های نظریه‌پردازی علاوه بر تولید دانش می‌بایست بر اصلاح روند تولید دانش هم تمرکز کنند و منجر به تغییر اخلاق و روحیات پژوهشی شوند. متأسفانه بودجه‌های پژوهشی در کشور، هرساله کاهش پیدا کرده و این بودجه در کشور ما به نسبت کشور‌های منطقه و دنیا، اندک است. باید درصد مشخص و ثابتی از بودجه به پژوهش اختصاص پیدا کند، نه آنکه پژوهش در مراحل انتهایی توزیع بودجه کشور قرار بگیرد و بعدتر هر کجا با کمبود مواجه می‌شویم، از بودجه پژوهشی کاسته شود.
به گفته معاون پژوهشی سازمان بسیج اساتید کشور، لازمه پژوهش این است که بدون توجه به بحران‌های به وجود آمده در کشور، بودجه پژوهش‌ها، ثابت و فضای پژوهش امن و بدون اختلال باشد. هم‌اکنون رتبه جهانی دانشگاه‌های کشور از جمله دانشگاه تهران افت کرده و طبیعتاً سایر دانشگاه‌ها هم همین مشکل را دارند.
قیصری با تأکید بر اینکه یکی از مسائلی که لازم است درباره کرسی‌های نظریه‌پردازی به آن توجه کرد؛ جریان روح پژوهش و اخلاق علمی است، گفت: جامعه علمی ما از این جهت آسیب‌دیده است. گاهی افراد به تنهایی موفقیت‌هایی به دست می‌آورند، اما جریان کلی پژوهش نیاز به اصلاح روندی دارد. کرسی‌های نظریه‌پردازی علاوه بر تولید دانش می‌بایست بر اصلاح روند تولید دانش هم تمرکز کنند و منجر به تغییر اخلاق و روحیات پژوهشی شوند. متأسفانه بودجه‌های پژوهشی در کشور، هرساله کاهش پیدا کرده و این بودجه در کشور ما به نسبت کشور‌های منطقه و دنیا، اندک است. باید درصد مشخص و ثابتی از بودجه به پژوهش اختصاص پیدا کند، نه آنکه پژوهش در مراحل انتهایی توزیع بودجه کشور قرار بگیرد و بعدتر هر کجا با کمبود مواجه می‌شویم، از بودجه پژوهشی کاسته شود.
به گفته معاون پژوهشی سازمان بسیج اساتید کشور، لازمه پژوهش این است که بدون توجه به بحران‌های به وجود آمده در کشور، بودجه پژوهش‌ها، ثابت و فضای پژوهش امن و بدون اختلال باشد. هم‌اکنون رتبه جهانی دانشگاه‌های کشور از جمله دانشگاه تهران افت کرده و طبیعتاً سایر دانشگاه‌ها هم همین مشکل را دارند.
مسائل مهم و اساسی در روند تولید نظریه
قیصری در ادامه به مسائل اساسی و مهمی که می‌بایست در روند تولید نظریه مدنظر باشد، اشاره و اضافه کرد: مسائلی مانند مدیریت دانش، تخصیص بودجه و اخلاق پژوهش از عناصر اصلی و اساسی در تولید علم و نظریه است. مدیریت‌های علمی و پژوهشی باید با روح پژوهشگری همراه باشد. نمی‌توان مدیریت یک دانشکده و یا پژوهشکده را به شخصی سپرد که حتی یک مقاله علمی هم نداشته است. این افراد با سرمایه‌های علمی و اجتماعی خود، می‌توانند مشوّق دانشجویان، محققان و حتی کارمندان و سایر کارکنان باشند، در غیر این صورت این افراد فقط اسباب ناامیدی و فشل‌سازی در محیط آکادمیک خواهند بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: امید است تحولی که در حوزه سیاسی رخ داده و تشکیل مجلس جدید را رقم زده است، منجر به این شود که نمایندگان ملت به این مسائل بی‌توجه نباشند و بودجه پژوهشی کشور را افزایش دهند. همچنین نظارت بر مدیریت پژوهشی را جدی بگیرند و ارزیابی و آسیب‌شناسی خوبی دربار وضعیت پژوهش کشور انجام دهند. برای ارتقای رتبه‌بندی‌ها تلاش کرده و انتظارات را بالا برده‌ایم، اما در عمل پژوهش در کشور وضعیت مطلوبی ندارد و رتبه‌ها تنزل پیدا کرده است. این در حالی است که همه کشور‌ها دچار بحران هستند، اما جایگاه علمی و رتبه علمی آنها حفظ شده و تولیدات همچنان ادامه دارد و این به دلیل آن است که این کشور‌ها نسبت به علم، سیاست نسبتاً واحد و ثابتی دارند و با وقوع بحران‌ها، تغییر نمی‌کند.
وی با تأکید بر اینکه باید فضای امنی برای پژوهش در کشور طراحی کنیم، گفت: همچنین در حیطه قانون‌گذاری و تعیین بودجه‌های پژوهشی، می‌بایست به مجاب کردن مقامات مسئول از جمله نمایندگان مجلس فکر کرد. جهت‌گیری‌های پژوهشی باید خط اجرای مشخصی داشته باشند، و همه موفقیت‌ها در صورتی حاصل خواهد شد که نسل جوان مورد حمایت جدی قرار بگیرد، تا به وسیله انقلاب علمی بتوانیم عرصه را برای تمدن‌سازی هموار کنیم.
معاون پژوهشی سازمان بسیج اساتید کشور در ادامه به هدف‌گذاری سازمان بسیج و مأموریت‌های تعریف شده آن در حوزه پژوهش اشاره و بیان کرد: تلاش کردیم دانش همکاران و استادان در دانشگاه‌ها در حد مطلوبی گسترش پیدا کند، به این منظور، از طریق ایجاد برخی هسته‌های پژوهشی و ایجاد و راه‌اندازی اندیشکده‌هایی، به تناسب ظرفیت‌های علمی موجود در دانشگاه‌های کشور در سطح محلی، استانی و ملی، این هدف را دنبال کردیم. این اندیشکده‌ها موظف هستند در همه سطوح با نگرش به معضلات علم و فناوری در محیط دانشگاهی، اجتماعی و سیاسی، اندیشه‌ورزی کرده و تئوری ارائه بدهند.
وی افزود: تلاش می‌شود روحیه پژوهش در حد امکانات موجود احیا شده و به همین منظور هرساله از پژوهشگران برتر در قالب جشنواره شهیدچمران تقدیر می‌شود. همچنین در بحث کرسی‌های نظریه‌پردازی این مجوز از شورای عالی انقلاب فرهنگی دریافت شده که گستره و عمق این کرسی‌ها افزایش یابد. قصد راه‌اندازی خط تولید نظریه نداریم، بلکه هدف احیا و تداوم روح پژوهش است. در همین راستا، تلاش داریم این کرسی‌ها به سایر علوم از جمله فنی و مهندسی هم راه پیدا کند.
قیصری در ادامه به مسائل اساسی و مهمی که می‌بایست در روند تولید نظریه مدنظر باشد، اشاره و اضافه کرد: مسائلی مانند مدیریت دانش، تخصیص بودجه و اخلاق پژوهش از عناصر اصلی و اساسی در تولید علم و نظریه است. مدیریت‌های علمی و پژوهشی باید با روح پژوهشگری همراه باشد. نمی‌توان مدیریت یک دانشکده و یا پژوهشکده را به شخصی سپرد که حتی یک مقاله علمی هم نداشته است. این افراد با سرمایه‌های علمی و اجتماعی خود، می‌توانند مشوّق دانشجویان، محققان و حتی کارمندان و سایر کارکنان باشند، در غیر این صورت این افراد فقط اسباب ناامیدی و فشل‌سازی در محیط آکادمیک خواهند بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: امید است تحولی که در حوزه سیاسی رخ داده و تشکیل مجلس جدید را رقم زده است، منجر به این شود که نمایندگان ملت به این مسائل بی‌توجه نباشند و بودجه پژوهشی کشور را افزایش دهند. همچنین نظارت بر مدیریت پژوهشی را جدی بگیرند و ارزیابی و آسیب‌شناسی خوبی دربار وضعیت پژوهش کشور انجام دهند. برای ارتقای رتبه‌بندی‌ها تلاش کرده و انتظارات را بالا برده‌ایم، اما در عمل پژوهش در کشور وضعیت مطلوبی ندارد و رتبه‌ها تنزل پیدا کرده است. این در حالی است که همه کشور‌ها دچار بحران هستند، اما جایگاه علمی و رتبه علمی آنها حفظ شده و تولیدات همچنان ادامه دارد و این به دلیل آن است که این کشور‌ها نسبت به علم، سیاست نسبتاً واحد و ثابتی دارند و با وقوع بحران‌ها، تغییر نمی‌کند.
وی با تأکید بر اینکه باید فضای امنی برای پژوهش در کشور طراحی کنیم، گفت: همچنین در حیطه قانون‌گذاری و تعیین بودجه‌های پژوهشی، می‌بایست به مجاب کردن مقامات مسئول از جمله نمایندگان مجلس فکر کرد. جهت‌گیری‌های پژوهشی باید خط اجرای مشخصی داشته باشند، و همه موفقیت‌ها در صورتی حاصل خواهد شد که نسل جوان مورد حمایت جدی قرار بگیرد، تا به وسیله انقلاب علمی بتوانیم عرصه را برای تمدن‌سازی هموار کنیم.
معاون پژوهشی سازمان بسیج اساتید کشور در ادامه به هدف‌گذاری سازمان بسیج و مأموریت‌های تعریف شده آن در حوزه پژوهش اشاره و بیان کرد: تلاش کردیم دانش همکاران و استادان در دانشگاه‌ها در حد مطلوبی گسترش پیدا کند، به این منظور، از طریق ایجاد برخی هسته‌های پژوهشی و ایجاد و راه‌اندازی اندیشکده‌هایی، به تناسب ظرفیت‌های علمی موجود در دانشگاه‌های کشور در سطح محلی، استانی و ملی، این هدف را دنبال کردیم. این اندیشکده‌ها موظف هستند در همه سطوح با نگرش به معضلات علم و فناوری در محیط دانشگاهی، اجتماعی و سیاسی، اندیشه‌ورزی کرده و تئوری ارائه بدهند.
وی افزود: تلاش می‌شود روحیه پژوهش در حد امکانات موجود احیا شده و به همین منظور هرساله از پژوهشگران برتر در قالب جشنواره شهیدچمران تقدیر می‌شود. همچنین در بحث کرسی‌های نظریه‌پردازی این مجوز از شورای عالی انقلاب فرهنگی دریافت شده که گستره و عمق این کرسی‌ها افزایش یابد. قصد راه‌اندازی خط تولید نظریه نداریم، بلکه هدف احیا و تداوم روح پژوهش است. در همین راستا، تلاش داریم این کرسی‌ها به سایر علوم از جمله فنی و مهندسی هم راه پیدا کند.
قیصری در پایان بیان کرد: در علوم پایه و پزشکی همچنین نقش نظریات برجسته است، اما این کرسی‌ها به لحاظ شمولی این علوم را پوشش نمی‌دهد. جامعه علمی ما می‌بایست در تولید نظریه‌ها در موضوعات و مسائل مختلف از جمله بیماری‌های واگیر مانند کرونا نقش‌آفرین باشند، در این مقوله ما بیشتر با فرضیات سروکار داریم. شاید یکی از این فرضیات قابلیت تبدیل به نظریه را دارا باشد؛ لذا کرسی‌های نظریه‌پردازی می‌بایست علاوه بر حوزه علوم انسانی، سایر شعب علم را هم پوشش دهد.
انتهای پیام مطالب مرتبط
