راه‌­های نهادینه­‌سازی باور به رزاقیت الهی در قرآن

به گزارش ایکنا، شیما رضایی، دانش‌پژوه سطح سه مدرسه عالی معصومیه، در یادداشتی به «راه‌­های نهادینه­‌سازی باور به رزاقیت الهی در قرآن» براساس تفسیر تنزیلی می‌پردازد. متن این یادداشت که در واقع بخش‌هایی از پایان‌نامه اوست که با راهنمایی حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور دفاع شده، در ادامه از نظر می‌گذرد؛

 

قرآن کتابی جهان‌شمول و برای همه زمان­‌ها و مکان­‌هاست. خدای متعال گروه‌­های مختلف انسان‌­ها را مورد خطاب قرار داده و حداقل با دو گروه از مخاطبان سخن گفته است. گروه اول مکیان و مدنیان معاصر نزول بوده‌اند که خطاب‌­های مستقیم قرآن متوجه آن­‌ها و تغییر و تحولشان، هدف اولیه نزول کلام خداوند بوده است.

 

گروه دوم، مردمی که پس از آن­‌ها آمده و نقش­‌هایی مانند گروه اول بازی کرده‌­اند و احکام الهی شامل آنان می‌­شود. ترتیب نازل ­شده اثربخشی فراوانی بر مخاطبان اول ساکن در مکه و مدینه داشته است؛ چراکه نزول هر بخش از آیات متناسب با شرایط، وضعیت، نیاز و مواضع مثبت و منفی آن­‌ها بوده است. در زمان پس از نزول با توجه به قاعده جری و تطبیق می­‌توان خطابات و آموزه‌های قرآن را به تمام زمانه‌­ها تسری داد.

 

انسان‌­ها فطرتی پاک و ویژگی‌­های مشترک دارند، که جدای از خصوصیات مردم معاصر نزول، درنظر گرفته می­‌شوند و مورد خطاب کلام خداوند و هدایت الهی قرار می‌­گیرند. بر پایه نظریه‌پرداز سبک تفسیر تنزیلی، سیر نزول قرآن را می‌­توان به 4 مرحله تحولی متناسب با چهار مرحله گفته شده برای رشد جامعه پیروان پیامبر اکرم(ص) در آیه 29 سوره فتح، تقسیم کرد که خداوند متعال با توجه به مخاطبان آن مرحله آموزه‌­های خاصی بیان کرده است.

 

در امر باور به رازقیت الهی، خداوند در مرحله اول تحول، به رازقیت و ربوبیت خود اشاره می‌کند تا تفکر انسان‌­ها را تصحیح کند و خود را رازق تمام موجودات و بی­‌نیاز از غیر عنوان می‌کند و به انسان‌­ها اطمینان می‌­دهد، او قادر و روزی‌­دهنده همه است و کلید آسمان­‌ها و زمین به­ دست اوست. سپس به انواع رزق الهی اشاره می­‌کند که شامل رزق دنیوی و اخروی می‌­شود. رزق دنیوی شامل همه انسان­‌های مؤمن و کافر است. متاع قلیل دنیا فانی و زودگذر است و عطای کم و زیاد آن بر اساس حکمت الهی است؛ رزق بهتر و جاوید، رزق اخروی است که مختص مؤمنین است. مؤمنین که تا این مرحله نزول، ایمان و باور به رازقیت در دلشان جوانه زده است.

 

در مرحله دوم تحول باور به رازقیت در قلبشان تثبیت می­‌شود؛ خداوند با تعابیر مختلف، قلب مؤمنین را تقویت و ارزش­‌های دینی را تثبیت می‌نماید و به تفکیک جبهه مؤمنان از کفار می‌پردازد. در این دوره گفتمان دینی رزاقیت الهی را با مؤمنان تکمیل و تثبیت می‌کند، اما رویکرد اصلی جداسازی دو جبهه مؤمن از کافر در این باره است؛ رفتار­های نادرست جامعه کافر و مشرک را در موضوع رزاقیت را رد می­‌کند و مؤمنین را سفارش به دوری از رفتار ناصحیح آنان می­‌نماید. از سرنوشت تلخ و دردناک و عذاب کفار یاد می­‌کند و چشم‌­اندازی از عاقبت نیک مؤمنین را برایشان ترسیم می­‌کند تا قلوب مؤمنین بر ایمان و تصدیق حق در باره این عنصر معرفتی اسلام ثابت و قرار گیرد.

 

در مرحله سوم تحول به هنجارسازی باور به رزاقیت پرداخته می‌شود. در قلب مؤمنین تا این مرحله باور به رازقیت تثبیت شده است و رزق را از آن خدا می­‌دانند، خداوند که تاکنون ایشان را به انفاق و زکات در پرتو توجه به رزاقیت خدا تشویق کرده، در این مرحله به انفاقات مالی دستور وجوبی می‌دهد و به اجمال محدوده‌هایی زمانی و کمی، و موضوعاتی چون جهاد مالی را بخشی از هویت دینی متقین و مخبتین قرار می‌دهد. این اقدامات برون‌داد اعتقاد به رازقیت الهی است. در این مرحله، کیفیت‌های اخلاقی و چگونگی انفاق پسندیده بیان می­‌شود: باید به دور از بخل و ریا و خالصانه برای رضای الهی باشد و به حد اعتدال صورت گیرد.

 

در مرحله چهارم چالش‌های مؤمنان، برای حفظ این اعتقاد، آسیب­‌شناسی شده و از تبعیت و فریب گفته­‌های مشرکین و منافقین  که برای ترک انفاقات تلاش می‌کردند: «وَ یَنْهَوْنَ‏ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ یَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ» (توبه/ 114/ 67) نهی می­‌شوند و آن‌ها را به داشتن تقوا و پایبندی بر میثاق الهی امر می­‌شود و از شکست پیمان الهی در انفاق به شدت نهی می‌کند.