تقریری بر خدمات آیت‌الله مصباح یزدی در عرصه دانش کلام
حجت‌الاسلام محمدصفر جبرئیلی با بیان اینکه خدمات کلامی آیت‌الله مصباح یزدی را می‌توان در سه بخش تقسیم کرد، گفت: در حوزه عملی یا سخت‌افزاری ایشان آثار متعددی را در سطوح مختلف تدوین کردند. دومین نکته در این حوزه، تربیت شاگردان زیاد و تأثیرگذار و سومین نکته نیز تأسیس دو بنیاد عملی آموزشی و پژوهشی در حوزه کلام و فلسفه است.
به گزارش ایکنا، آیین نکوداشت علمی حکیم مجاهد، آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، شامگاه چهارشنبه، ۲۴ دی‌ماه، با سخنرانی جمعی از اندیشمندان، به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به صورت مجازی برگزار شد. در ادامه متن صحبت‌های حجت‌الاسلام محمدصفر جبرئیلی، عضو هیئت علمی گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی را می‌خوانید؛
در مورد نقش آیت‌الله مصباح در دانش کلام اسلامی صحبت می‌کنم. ایشان این توفیق را داشت که شاگرد اساتید شاخصی در حوزه دین‌شناسی بود. از یک طرف مرحوم علامه طباطبایی، از طرف دیگر مرحوم امام و از طرف دیگر مرحوم آیت‌الله بهجت. البته استادان دیگری نیز داشته‌اند و این توفیق کمی نیست که سه استاد با سه رویکرد را درک کردند. فکر می‌کنم ایشان در حوزه‌های مختلف، قطعاً صاحب‌‌نظر بودند، اما در کلام و فلسفه بیشتر متمرکز شدند و با اقداماتی در حوزه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری نقش ماندگاری را در این برهه از زمان به‌جای گذاشتند که چه‌بسا پس از ایشان این خدمات بیشتر خود را نشان می‌دهد.
تقسیم‌بندی خدمات کلامی آیت‌الله مصباح
خدمات کلامی ایشان را در سه بخش تقسیم‌بندی می‌کنم؛ یکی در حوزه عملی است که مرادم حوزه سخت‌افزاری است که آثار متعددی را در سطوح مختلف تدوین کردند. دومین نکته در این حوزه، تربیت شاگردان زیاد و تأثیرگذار بود. علامه طباطبایی و امام خمینی و برخی از قدمای دیگر هستند که شاگردان تأثیرگذار تربیت کردند، اما خیلی‌ها این طور نیستند. سومین نکته، تأسیس دو بنیاد عملی آموزشی و پژوهشی بود که هر دو بنیاد در حوزه کلام و فلسفه بود. یکی بنیاد فرهنگی باقرالعلوم(ع) و یکی هم مؤسسه امام خمینی که ترکیبی از حوزه و دانشگاه بود و در دهه هفتاد این کار صورت گرفت. ایشان غیر از اینکه در این مراکز نقش تأسیسی داشتند، در برخی از مراکز پژوهشی و آموزشی نیز نقش غیرمستقیم دارند که از جمله پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است. دیگری دفتر همکاری‌های حوزه و دانشگاه و سوم مجمع عالی حکمت است که به توصیه رهبری راه‌اندازی شد و آیت‌الله سبحانی، آیت‌الله جوادی و آیت‌الله مصباح یزدی ناظر بودند.
اقدام دیگر در این راستای سخت‌افزاری، ارتباط با دانشگاه است که داخل و خارج را پوشش می‌دادند. این را در وجود آیت‌الله مطهری می‌دیدیم و استاد نیز این دغدغه را از قبل از انقلاب داشت و پیش از انقلاب نیز سفر دو ماهه‌ای به دعوت دانشجویان انگلیس به آنجا داشتند و به کشورهای مختلف سفر کردند. دانشگاه‌های داخل نیز به همین صورت بود و یک اقدام دیگر ایشان، تبادل دانشجو بین مؤسسه خودشان با مراکز دانشگاهی بود. این در بحث اقدامات سخت‌افزاری و در عرصه عمل است.
تلاش علمی آیت‌الله مصباح در تولید اندیشه
در عرصه فکر، اندیشه و نرم‌افزار و تولید فکر نیز چند نکته وجود دارد؛ یکی نقد اندیشه‌های مارکسیستی است که خود یک جبهه است و ایشان از قبل از انقلاب در جبهه بود و مصداق بارز روایت امام(ع) است که فرمودند علما شیعه، مرابطون هستند. ایشان نقد آرای مارکسیستی را داشتند و از جزوه‌های کوچک مؤسسه در راه حق و مناظره‌هایی که داشتند در این مسیر استفاده می‌شد. یکی از موفقیت‌های قابل توجه همین مورد بود. دوم نقد آرای التقاطی بود. ایشان از دهه 50 هر کجا احساس می‌کرد، التقاط در دین وجود دارد، ورود می‌کرد و اینها برای دهه هفتاد نیست، بلکه از قبل از انقلاب نیز مطرح بود. سوم، تولید در عرصه مهم علوم انسانی اسلامی بود.
همه قبول دارند که آیت‌الله مصباح فقط به کلیات توجه نکرد و این کبرای ترسیم‌شده را در صغریات اجرا کرد که نمونه‌اش در مؤسسه امام عملیاتی شد. در این علوم انسانی به فلسفه‌های مضاف توجه کردند و آموزش فلسفه در سال 1363 نوشته شد که در مورد فلسفه‌های مضاف حرف زده‌اند. در بحث تولید علوم انسانی نیز، ارائه سیستم نظام‌مند داشتند که ایشان به آن پرداختند و کار نو و قشنگی است. اسلامی‌شدن علوم انسانی نیز نکته مهمی است که دین می‌تواند در مقام تأسیس، در مقام تکمیل و در مقام تهذیب و پیرایش، در علوم انسانی کار کند که بیشتر بحث‌ها در مقوله تکمیل بوده است.
یکه‌تازی آیت‌الله مصباح در کلام
در باب کلام نیز نکاتی وجود دارد؛ یکی تألیف آثار کلامی است که در شش بخش این آثار جا داده شده است و معتقدم که ایشان به عنوان یک فیلسوف، دین‌شناس، متکلم و فقیه، با توجه به دغدغه‌ای که داشتند در عرصه کلام قلم زده و سخن گفتند و تفکیک بین کلام سنتی و جدید نیز در آثار ایشان سخت است. حوزه علمیه سیر تکاملی خوبی دارد و باید ممنون باشیم که همه نقش دارند و زحماتی کشیده‌اند و در مباحث کلامی کتاب‌هایی چاپ شده است، اما علی‌رغم این زحمات، هنوز کار آیت‌الله مصباح به عنوان آموزش عقاید که سال 1365 نوشته شده، ویژگی‌های خاص خودش را دارد و چه‌بسا کتابی که آن را نوشته‌اند، امتیازاتش، بر کتاب دوستان ما که جمعی نوشته‌اند بیشتر باشد.
معارف قرآن نیز همین طور است که جزو کتب درسی است و بنده نیز از سال‌های قبل این را تدریس می‌کنم. کلام جدید و فلسفه نیز به همین صورت است که کتاب‌هایی در این زمینه‌ها نوشته‌اند. دیگر کار آیت‌الله مصباح در مورد کلام، نشان دادن تأثیر عقاید بنیادین در شکل‌گیری رفتار انسان است و خوب است مقدمه آموزش عقاید را مطالعه کنیم که تأثیر عقاید بنیادین باید در رفتار انسان نشان داده شود و کاربردی شود، و الا بحث صرف ثمره‌ای ندارد. نکته دیگر، توجه بیشتر به مسائل بنیادین و رها کردن حاشیه‌هاست. ایشان به مسائل بنیادین توجه داشتند. نکته دیگر به‌کارگیری روش عقلی در اثبات مسائل بنیادین بود و دیگر توجه به سطح مخاطب است. در ابزار نیز تنوع داشتند و کتاب، جزوه، تدریس و سخنرانی ابزارهای ایشان بود که با این ابزارها در حوزه‌های مختلف ورود کرده‌اند.
انتهای پیام
