خطاهای ارتباطی در خانواده که زمینه‌ساز بروز خشونت می‌شود
یک روانشناس ضمن تأکید بر رابطه مستقیم سرکوب احساسات و ایجاد خشونت در خانوادهها، به خطاهای ارتباطی که جریان ایجاد محبت در خانوادهها را مسدود می‌کند اشاره کرد و به تبیین راهکارهای کنترل خشم درخانواده پرداخت.
به گزارش ایکنا، روزانه شاهد ناهنجاری‌های تلخی در جامعه هستیم که شنیدن و تفکر به آنها، موجبات تأسف عمیق لایه‌های مختلف اجتماعی را فراهم می‌کند. ناهنجاری‌هایی که نشان از تزلزل بنیان خانواده در میان برخی از افراد جامعه دارد. چرایی و چگونگی ایجاد چنین صحنه‌هایی در جامعه اسلامی ما که مبانی عمیق دینی و تاریخی در حوزه نظام خانواده دارد، بسیار حائز اهمیت است و باید هرچه سریع‌تر واکاوی و دلایل آن روشن شود.
ضرورت پرداختن به نحوه جلوگیری از بروز ناهنجاری‌های اجتماعی و دستیابی به سبک زندگی اصیل اسلامی ـ ایرانی در خانواده برای مقابله با تهاجمات فرهنگی جهان سلطه در نهادینه کردن سبک زندگی غربی در جامعه اسلامی ما از جمله موارد بسیار مهمی است که باید برای آن چاره‌اندیشی کرد تا بتوانیم به نقطه‌ای برسیم که جامعه اسلامی ما، که دارای مبانی و مفاهیم اصیل دینی و تاریخی در حوزه مناسبات اجتماعی و سبک زندگی است، تفکرات غربی در حوزه‌های اجتماعی را پس بزند و بر داشته‌های عمیق خود تکیه کند.
در رابطه با موضوع مدیریت خشونت در خانوادهها و نیز مختصات خانواده ایمانی برای مبارزه با ناهنجاری‌های اجتماعی با لیلا منصوری، روانشناس و متخصص حوزه روانشناسی اسلامی، به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را می‌خوانید.
ایکنا ـ خطاهای ارتباطی که جریان ایجاد محبت در خانوادهها را مسدود می‌کند، چیست؟
در مورد اینکه چه خطاهای ارتباطی باعث می‌شود که محبت در میان خانوادهها کاهش پیدا کند یا مسدود شود، باید به چند مطلب اشاره کنیم. اول اینکه بدانیم وقتی راجع به خانواده صحبت می‌کنیم، می‌توانیم تقسیمات مختلفی را ارائه کنیم. ارتباط بین همسران، رابطه فرزند و والد، روابط فرزندان با یکدیگر و در دایره‌ای گسترده‌تر رابطه خانوادهها با یکدیگر که هر کدام، تعریف مربوط به خود را دارند.
بنابراین در رابطه با موضوع ایجاد محبت در میان خانوادهها باید بین دسته‌بندی روابط با یکدیگر تفکیک قائل شویم تا بتوانیم نتیجه بهتری را به دست آوریم. رابطه دو سو دارد که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. قطعاً راجع‌به ارتباطاتی که ایجاد محبت می‌کنند یعنی ارتباطات مثبت بحث می‌کنیم که ایجاد ارتباط یک هنر است.
یکی از خطاهایی که باعث مسدود شدن محبت در میان خانوادهها می‌شود، فقدان فهم متقابل است. شاید اعضای خانواده فهم و درک صحیحی از شرایط یکدیگر نداشته باشند. زمانی که راجع به کودکان صحبت می‌کنیم، اگر بخواهیم فهم درستی از دنیای آنها داشته باشیم و بتوانیم ارتباط مثبتی با ایشان برقرار کنیم که این ارتباط نیز منجر به محبت شود، باید دنیای کودکان را به صورت عینی و تجربی برای آنها ایجاد کنیم و بتوانیم دنیایی را که در ذهن کودکان وجود دارد به این نحو درک کنیم.
از دیگر عواملی که باعث این موضوع می‌شود، قوانین تجویزی در خانواد‌هاست. متأسفانه امروز قوانین دستوری در میان خانوادهها خیلی باب شده است، یعنی دائم مشغول امر و نهی به فرزندان هستیم. قوانین دستوری یا تجویزی مانع ایجاد رابطه است. خانوادهها باید از قوانین توصیفی استفاده کنند، یعنی وقتی می‌خواهند با طرف مقابل ارتباط برقرار کنند و این ارتباط نیز منجر به ایجاد محبت شود، باید مسئله را برای طرف مقابل توصیف کنند. برای مثال اگر می‌خواهیم برای همسر یا فرزندمان موضوعی را بیان کنیم، باید قوانین طبیعی مسئله یعنی شکل رابطه علی و معلولی موضوع را برای آنها توضیح دهیم. زمانی که مسئله را برای اعضای خانواده توضیح دادیم، آن را پذیرفته و خود تصمیم‌گیرنده می‌شوند. زمانی قوانین به صورت دستوری در خانواده مطرح می‌شوند، طرف مقابل تصمیم‌گیرنده نیست و ممکن است تا مدتی به ناچار اطاعت امر کند، اما از نقطه‌ای به بعد دیگر اطاعت نمی‌کند. بنابراین، راه ارتباطی بین اعضای خانواده کاملاً مسدود می‌شود.
مورد مهم دیگر این است که متأسفانه اعضای خانواده با یکدیگر خوب صحبت نمی‌کنند. یکی از راه‌های مهم ارتباط‌گیری با دیگران، چگونگی صحبت کردن است. زمانی که ما راجع‌به موضوعی با فردی صحبت می‌کنیم، در حقیقت دایره دید طرف مقابل را گسترده‌تر می‌کنیم. اگر این نوع صحبت کردن و ارتباط کلامی بین اعضای خانواده وجود نداشته باشد، آرام‌آرام روابط آنها مسدود و منجر به از بین رفتن محبت می‌شود.
ذیل بحث درباره صحبت کردن با یکدیگر می‌توانیم مسئله تصمیم‌گیری در خانواده را نیز در نظر بگیریم که این مورد متأسفانه در خانواده‌های امروزی کاهش پیدا کرده است، یعنی هر کدام از اعضای خانواده به تنهایی تصمیم‌گیری می‌کنند. گاه مشاهده می‌کنیم که پدر خانواده در موضوع مهمی به تنهایی و بدون مشورت کردن با سایر اعضای خانواده تصمیم‌گیری می‌کند که منجر به کاهش رابطه‌ها می‌شود؛ در حالی که اگر اعضای خانواده راجع‌به موضوعات مختلف با یکدیگر صحبت کنند، روابط آنها آرام آرام گسترش پیدا می‌کند.
یکی از موضوعات مهم در رابطه با ایجاد روابط حسنه میان اعضای خانواده، مفاهمه، مشورت و گفت‌و‌گوست که در خانواده‌های امروزی بسیار کاهش یافته است. یکی از مضرات استفاده نادرست از فضای مجازی همین مسئله است. اعضای خانواده گاه ساعت‌ها مشغول فعالیت در فضای مجازی هستند که باعث می‌شود افراد در لاک خود فرو بروند و ارتباط آنها کاهش یابد. ارتباط مثبت، رو در رو و صمیمانه اعضای خانواده باید وجود داشته باشد. متأسفانه نبود آن باعث شده است که روابط عاطفی اعضای خانواده که باید به شکلی پررنگ و قوی باشد، ضعیف و شکننده شود. مدیریت فضای مجازی نکته بسیار مهمی است که نباید از آن غفلت کرد.
ایکنا ـ توصیه شما برای ارتباط بدون خشم یا بهتر بگویم مدیریت خشونت در شرایط کنونی، که تاب‌آوری اجتماعی میل به کاهش دارد، چیست؟
خشم به عنوان یکی از هیجانات طبیعی، هیجانی منفی است، ولی باید به عنوان یک هیجان طبیعی پذیرفته شده و انکار نشود. یعنی این‌طور نیست که بگوییم انسان نباید خشمگین شود، بلکه خشم نیز همانند ترس یک هیجان طبیعی است. نکته مهم در رابطه با این هیجان طبیعی کنترل و مدیریت آن است. بنابراین، داشتن خشم فی نفسه مشکلی ندارد اما باید در رابطه با آن چند مؤلفه را در نظر بگیریم.
یکی از این مؤلفه‌‌ها، مؤلفه ایثار و گذشت در میان خانواده‌هاست، یعنی زمانی که یکی از اعضای خانواده خشمگین می‌شود، اگر بتواند به مقوله ایثار و گذشت به عنوان یک شاخصه مهم تربیتی تکیه کند، می‌تواند خشم خود را کنترل کند. توصیه‌های دینی فراوانی از جمله آیات و روایات زیادی وجود دارند که همگی بر موضوع کنترل خشم و گذشت در برابر طرف مقابل تکیه دارند. در رابطه با مسئله خشم باید به بررسی زمینه‌های آن بپردازیم که چه مسائلی باعث ایجاد خشم در افراد می‌شود. بدین ترتیب می‌توانیم به راه حل مدیریت و کنترل آن نیز دست یابیم.
البته در رابطه با کنترل خشم برخی از راهکارها همچون تنفس عمیق، نوشیدن آب و تغییر مکان بیان شده است. فردی که عصبانی است، قدرت تشخیص درستی ندارد. بنابراین، در آن لحظه نباید تصمیم بگیرد و سعی کند کلام خود را کنترل کند. خوب صحبت کردن در کنترل و مدیریت خشم مؤثر است و افراد خانواده باید طرز بیان صحیح در مواقع خشم و عصبانیت را بیاموزند.
همچنین کنترل رفتار، نحوه صحبت کردن و مدیریت خشم مهارت‌های اکتسابی بوده و نیاز به آموختن دارند که می‌توان آنها را از طریق ممارست فراوان به دست آورد. اعضای خانواده باید صبر و حلم را در مقابل خشم بیاموزند. امیر‌المؤمنین(ع) فرمودند که اگر حتی حلیم نیستید، خودتان را به حلیم بودن بزنید، یعنی گرچه ممکن است شخص در درون خود عصبانی باشد، اما باید سعی کند که ظاهر خود را حفظ و کظم غیض کند.
ایکنا ـ چه تحولی در دهه‌های اخیر رخ داد که منجر به فروپاشی عاطفی خانواده ایرانی ـ اسلامی شد؟
البته نمی‌توان این امر را برای کل جامعه در نظر گرفت و به تمامی خانوادهها عمومیت داد، اما روابط عاطفی در برخی از خانوادهها کمرنگ شده است. امروزه خانواده‌های زیادی روابط عاطفی خوبی با یکدیگر دارند. یکی از دلایل آن در سال‌های اخیر، دور شدن از مبانی اسلامی و اخلاقی است. متأسفانه امروز فرهنگ غربی در میان خانواد‌ها نفوذ کرده و اثرات منفی خود را در زندگی ما گذاشته و باعث شده است که روابط عاطفی خانوادهها خیلی کمرنگ شود.
غربیان فرهنگ ویژه خود را دارند، یعنی پدر و مادر و فرزندان کاملاً جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند و نسبت به هم تعهد اخلاقی ندارند اما فرهنگ غنی ایرانی ـ اسلامی جامعه ما با غرب متفاوت است که متأسفانه این فرهنگ غنی کمرنگ شده است. شرایط سخت اقتصادی باعث شده است تا والدین وقت کمتری را صرف اعضای خانواده کنند که باعث بروز آسیب‌های جدی در خانواده می‌شود و متأسفانه گاهی تلاش بی‌وقفه اقتصادی والدین برای آسایش خانواده، آرامش خانواده را از بین می‌برد. زمانی که آسایش جای آرامش را می‌گیرد مشکلات عاطفی نیز پیش می‌آید.
برخی خانوادهها نیز به دنبال ارضای نیازهای عاطفی خود در فضاهای مجازی و فانتزی هستند که سرخوردگی در این فضا موجب کاهش روابط عاطفی میان اعضای خانواده می‌شود. نکته دیگر در رابطه با بحث‌های اخلاقی، افزایش ارتباطات نادرست و خارج از قاعده‌های دینی و اخلاقی است. ارتباطات محرم و نامحرم در فضای کاری موضوعی است که باید مد نظر قرار گیرد. گاهی ممکن است بسیاری از نیازهای عاطفی در فضای کاری ارضا شود که باعث بروز مشکلات عاطفی فراوانی در خانوادهها می‌شود. بنابراین، دوری از مبانی اسلامی و اخلاقی نیز یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار در فروپاشی روابط عاطفی اعضای خانواده است.
ایکنا ـ خانوادهها باید از چه روش‌هایی برای بیان احساس خود استفاده کنند؟ به نظر می‌رسد که زوجین (اعضای خانواده) در بیان احساسات خود دچار نوعی غرور هستند.
خانوادهها باید بدانند که احساسات نباید سرکوب شود. بیان نکردن درست احساسات منجر به اضطراب یا افسردگی می‌شود و شیوه بیان احساس نکته بسیار مهمی است. همچنین تشخیص صحیح احساسات موضوعی بسیار تأثیرگذار در بیان درست آن است. افراد خانواده باید در بیان احساسات خود اعتماد به نفس داشته باشند، زیرا موجب بروز صحیح احساسات خواهد شد و از کاهش روابط عاطفی جلوگیری می‌کند. به‌کارگیری واژگان درست و بجا در بیان احساسات، حفظ آرامش و ... از دیگر نکاتی است که باید در بیان احساسات بدانها توجه کرد.
یکی از مسائل مهم در بحث بیان احساسات که متأسفانه کمتر بدان توجه می‌شود، گوش دادن فعال است. زمانی که فردی راجع‌به احساسات خود صحبت می‌کند، به همان میزان که صحبت کردن خیلی اهمیت دارد، گوش دادن نیز بسیار مهم است. البته گوش دادن فعال با شنیدن متفاوت است. در گوش دادن فعال با حرکات سر و صورت و خیره نگاه کردن به فرد این‌گونه القا می‌کنیم که به خوبی به سخنان او گوش می‌دهیم. باید سعی کنیم نحوه بیان صحیح احساسات را به خوبی بیاموزیم. می‌توانیم این مهارت‌ها را در ارتباط با افراد پرانرژی و نیز با افزایش دایره لغات خود گسترش دهیم.
ایکنا ـ روش‌های همدلی در خانواده چیست؟
همدلی با همدردی متفاوت است. همدلی بدان معناست که ضمن درک افراد خانواده، خود را به جای آنها قرار دهیم و به مسائل مورد نظر از دید آنان بنگریم. اگر فردی بتواند این کار را انجام دهد، موفق خواهد شد که احساسات طرف مقابل را به خوبی درک کند. درک متقابل احساسات افراد موجب ایجاد فضای اعتماد در خانواده می‌شود و در نتیجه اعضای خانواده حرف دل خود را با یکدیگر در میان می‌گذارند.
در فضای همدلی، اعضای خانواده باید با آغوش باز حرف‌های طرف مقابل را بشنوند و زود قضاوت نکنند. خانوادهها باید به اطرافیان خود توجه مثبت داشته باشند، یعنی نباید برای توجه خود به دیگر اعضای خانواده شرط بگذارند. اگر همسران به یکدیگر محبت ورزند، می‌توانند در مواقع عصبانیت و خشم خود را کنترل کنند. زمانی که ما همسر، پدر و مادر، خواهر و برادر و فرزندان خود را با دل و جان دوست داریم باعث می‌شود که بتوانیم در هنگام خشم، خود را کنترل و احساسات خود را به خوبی منتقل کنیم. در بین روابط اعضای خانواده، بحثی به نام قهر کردن وجود دارد. قهر کردن خانواده چیز بدی نیست. اینکه فرزندی کار بدی انجام داده و والدین عصبانی هستند، سبب قهر بین افراد می‌شود. قهر کردن به معنای قطع محبت نیست و می‌تواند برداشت سطحی خوبی برای کنترل یا ابراز خشم باشد.
یکی از مواردی که باید در زمینه مدیریت احساسات و کنترل خشم بدان توجه کرد این است که نباید اختلافات، ضعف‌ها و نواقص را بزرگ‌نمایی کنیم. تخلیه هیجانات در مورد خشم نکته مهمی است و باید حواسمان باشد هنگامی که عصبانی می‌شویم، فرزندان و اعضای خانواده به رفتار ما نگاه و الگوبرداری می‌کنند. باید بیاموزیم که در هنگام عصبانیت با اعضای خانواده به درستی صحبت کنیم و از الفاظ زشت و بی‌ادبانه استفاده نکنیم.
انتهای پیام
