نقش امام رضا(ع) در گسترش دین و مذهب تشیع در ایران

از سال 12 هجری قمری، به‌ویژه در دوران خلافت امام علی(ع)، فتوحات اسلامی در ایران آغاز و مردم ایران با خاندان اهل‌ بیت(ع) انس می‌گیرند.

در زمان امامت امام علی(ع) مذهب تشیع در ایران شکل می‌گیرد، شهرهای مدائن، قم و خراسان جزء اولین مناطقی هستند که به تشیع روی می‌آورند. تا قرن چهارم که حکومت آل‌بویه شکل می‌گیرد و نهضت‌های متعدد علویان در ایران به وقوع می‌پیوندد، بسیاری از سادات علوی از شاخه‌های حسنی و حسینی برای در امان ماندن از ظلم و جور خلفای اموی و عباسی به سمت ایران مهاجرت می‌کنند که همین امر موجب گسترش تشیع در ایران می‌شود.

در این بین ورود امام رضا(ع) به ایران و خراسان نقطه عطفی در گسترش تشیع و طرفداران آن حضرت در ایران می‌شود. از این‌رو خبرگزاری ایکنا در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام محمدحسین موسوی، استاد حوزه علمیه به نقش امام رضا(ع) در گسترش مذهب تشیع در ایران پرداخته است.

حجت‌الاسلام محمدحسین موسوی به خبرنگار ایکنا از همدان، گفت: امام رضا(ع) هم‌زمان با شروع قرن سوم هجری وارد ایران می‌شود، ایشان در مسیر حرکت به مرو که البته با اکراه و به اجبار از سوی مأمون در حرکت بودند، در تمام طول مسیر تلاش مأمون این بود که امام شناخته نشوند.

وی ادامه داد: مأمون به گونه‌ای سفر حضرت را از دور مدیریت می‌کرد که امامت ایشان مخفی بماند و مردم ایشان را شناسایی نکنند، اما امام رضا(ع) این تهدید را به فرصت تبدیل کرده و به بهترین شیوه در مسیر گسترش فرهنگ ناب اسلام گام برداشتند.

موسوی با بیان اینکه حدیث معروف سلسلةالذهب مهم‌ترین نقل حدیث از امام رضا(ع) است که در تاریخ آمده بیش از 20 هزار نفر در نیشابور شنونده این حدیث بودند.

تشکیل جلسات مناظره

این مدرس حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنان خود به اقدامات عملی امام رضا(ع) برای تقویت تشیع در ایران اشاره کرد و گفت: دوره‌ای که امام در آن می‌زیستند اسلام به بلاد مختلف گسترش پیدا کرده بود و کتاب‌های آن به بلاد متعدد راه‌ یافته و ترجمه شده بود، همین امر موجب ایجاد موج کلامی در این عصر شد، امام نیز برای دفاع از کیان دین و نمایاندن اسلام واقعی در جلسات مناظره با صاحبان ادیان مختلف شرکت و به برکت علم لدنی و علم امامت چهره واقعی دین و تشیع را به مردم نشان می‌دادند.

موسوی یادآور شد: مأمون با برگزاری جلسات مناظره در نظر داشت امام را شکست دهد اما از باب اینکه عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد، همه نقشه‌های مأمون به برکت علم امام رضا(ع) نقش بر آب می‌شد.

رفت‌وآمد شیعیان به محضر امام رضا(ع)

وی دومین عامل گسترش دین از سوی امام رضا(ع) را مستقر شدن امام در مرو دانست و گفت: شیعیان به محضر ایشان می‌رسیدند و مأمون از این امر بسیار نگران بود و از گسترش تشیع احساس خطر می‌کرد، بنابراین تلاش می‌کرد امام رضا(ع) را از این محیط دور کند.

موسوی نامه‌نگاری به افراد و اشخاص گوناگون به‌منظور اثبات جایگاه دین اسلام و مباحث کلامی و اعتقادی را سومین راهبرد امام برای گسترش دین اسلام معرفی کرد و گفت: ایشان این نامه‌نگاری را به‌منظور تشریح و تبیین دین اسلام انجام می‌داد، به‌عنوان مثال امام به عبدالله بن جندب نامه‌ای می‌نویسد و در مورد جایگاه دین اسلام توضیحاتی می‌دهد که مضمون آن به این شرح است، همانا وجود پیامبر امین خدا در میان خلق بوده و چون حضرت از دنیا رفتند ما به جای ایشان در زمین هستیم و خداوند علم بلاها، مرگ‌ها، تولدها و... را در نزد ما قرار داده است.

پشتیبانی فرهنگی و اقتصادی

این مدرس حوزه علمیه پشتیبانی اقتصادی و کمک به مردم را از دیگر راهبردهای امام رضا(ع) برای گسترش دین برشمرد و گفت: امام تمام اموال خود را به‌ویژه در روز عرفه بین مستمندان تقسیم می‌کرد، فضل بن سهل از وزرای مأمون به این اقدام حضرت اعتراض می‌کرد اما حضرت این اقدام را یک غنیمت می‌دانستند.

موسوی با بیان اینکه حضرت از هر راه فرهنگی به‌ویژه از طریق تشویق شعرا برای تقویت دین‌داری در اسلام استفاده می‌کرد، ادامه داد: اکنون نیز در محل استقرار و محل حرکت امام از مرو آثاری باقی مانده که به‌عنوان پایگاه دین شناخته شده‌اند؛ مسجد امام رضا(ع) در اهواز، وجود دو نقطه در شوشتر منصوب به امام رضا(ع)، وجود چندین قدمگاه در یزد، دزفول و نیشابور از اماکن به جا مانده از ایشان هستند.

وی یادآور شد: مهاجرت سادات زمینه را برای حضور شیعیان در ایران فراهم کرد و این خود عاملی بر قیام‌های علویان بود، نمونه این قیام‌ها، قیام محمد بن قاسم در سال 215 هجری در طالقان بود که البته منجر به شکست شد.

حضور امام رضا(ع) در ایران و انجام اقدامات گستره فرهنگی و تبلیغی موجب گسترش دین و مذهب تشیع در ایران شد که البته با مهاجرت حضرت معصومه(س) و مهاجرت احمد ابن موسی شرایط برای ترویج بیشتر دین فراهم شد.