چگونه در برابر دروغ‌گویی کودک خود رفتار کنیم

یاسر عزیزی سعید، روانشناس همدانی، در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه دروغ‌گویی در کودکان به علت‌های گوناگونی انجام می‌شود، اظهار کرد: این رفتار از زمانی که کودک شروع به تکلم می‌کند آغاز می‌شود و بروز و ظهور آن علت‌های مختلفی دارد.

وی با اشاره به اینکه بر اساس مراحل تحول و رشد، دروغ‌گویی کودکان علل گوناگونی دارد، افزود: از مهم‌ترین دلایل این مشکل می‌توان به ناتوانی در تشخیص خیال از واقعیت گرفته تا الگوبرداری از والدینی که دروغ می‌گویند اشاره کرد.

عزیزی ادامه داد: احادیث متعددی دروغ‌ گفتن به کودکان را منع می‌کند، برای نمونه در روایتی آمده است که عبدالله بن عامر خاطره‌ای را که از رسول خدا (ص) داشت، چنین نقل می‌کند «کودکی خردسال بودم که رسول خدا(ص) به خانه ما آمد. رفتم بازی کنم که مادرم به من گفت: عبدالله! بیا تا به تو چیزی بدهم. رسول خدا فرمود: چه می‌خواستی به او بدهی؟ مادرم گفت: می‌خواستم به او خرما بدهم. ایشان فرمود: آگاه باش که اگر قصدت آن نبود که به او چیزی بدهی، دروغی به پایت نوشته می‌شد.»

این روانشناس همدانی تأکید کرد: معمولاً عدم تطابق حرف‌های کودکان با واقعیت که ما آن را دروغ‌گویی نام‌گذاری می‌کنیم دروغ نیست! بلکه پندار آن‌هاست که ممکن است با آنچه ما بزرگ‌سالان ادراک می‌کنیم متفاوت باشد و این تفاوت همیشه به معنای دروغ‌گو بودن کودک نیست.

کودکان بزرگ‌سالان کوچک نیستند

عزیزی با تأکید بر اینکه کودکان بزرگ‌سالان کوچک نیستند، افزود: آن‌ها دنیای مخصوص به خود را دارند و از دنیایی که ما بزرگ‌سالان برای آن‌ها ساخته‌ایم و بر اساس آن قضاوتشان می‌کنیم برخوردار نیستند. این عدم تطابق حرف‌های کودک با واقعیت ممکن است به دلیل رشد فزاینده قدرت تخیل کودک ایجاد شود، به دلیل اینکه مرز مشخصی بین واقعیت و تخیل هنوز در کودک شکل نگرفته است.

وی ادامه داد: ممکن است واقعیات و افکار تخیلی کودک در هم آمیخته شود و عجیب به نظر برسد، این دوگانگی به‌راحتی قابل مشاهده و تشخیص است و نگرانی خاصی را برای والدین ندارد.

عزیزی ادامه داد: ممکن است برخی از اوقات کودکان برای رسیدن به منفعت شخصی، مثلاً به دست آوردن یک خوراکی جذاب دروغ بگویند. کودکی که دور دهانش شکلاتی است و با استدلال‌های عقلانی توضیح می‌دهد که او شکلات‌ها را نخورده است، در اینجا واکنش والدین بسیار مهم‌تر از دروغ‌گویی کودک است و واکنش والدین در تداوم یا عدم تداوم دروغ‌گویی کودکان نقش اساس دارد.

وی یادآور شد: مثلاً والدینی که در این موقعیت اقدام به تنبیه کودکان می‌کنند علاوه بر ایجاد اضطراب در کودک، سبب تداوم پنهان‌کاری و دروغ‌گویی در او می‌شوند، بنابراین بخش بزرگی از دروغ‌گویی کودکان به رفتارها و واکنش‌های والدین مربوط می‌شود.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: اگر والدین عادت داشته باشند در مقابل خرابکاری و اشتباه فرزندانشان جیغ و داد کنند و کتکش بزنند، طبیعی است که او برای فرار از این موقعیت دروغ‌گو شود.

وی تأکید کرد: وقتی والدین با اشتباه فرزندشان روبه رو می‌شوند، باید خودشان را کنترل کنند، با جدیت اما در عین آرامش به او بگویید که کارش اشتباه بوده است، سپس از او بخواهند اشتباهش را اصلاح کند.

جلب توجه؛ یکی از دلایل دروغ‌گویی

وی ادامه داد: جلب توجه یکی دیگر از دلایل دروغ‌گویی در کودکان است. جلب توجه به علت عدم تأمین یا افراط در محبت کافی والدین رخ می‌دهد و می‌تواند سبب ایجاد رفتارهای نمایشی همچون دروغ‌گویی در کودک شود.

عزیزی تأکید کرد: محرومیت هیجانی و عدم اعتباربخشی به کودک از سوی والدین و اطرافیان می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کودک وارد کند، به یاد داشته باشیم که کودکان رفتارهای ما را یاد می‌گیرند نه حرف‌های ما را.

وی تصریح کرد: یک نوع از دروغ‌گویی کودکان ممکن است به‌صورت پاتولوژیک باشد یعنی کودک بدون هیچ دلیلی دروغ می‌گوید و ناشی از مشکلات مغزی و اختلالات رفتاری شکل بگیرد که در این صورت نیاز به بررسی توسط روانشناس کودک دارد.

وی ادامه داد: مثلا کودکی که در حال بیان احساسات خود در مورد موضوعی است و به نظر والدین بی‌اهمیت است یا فکر می‌کنند کودک اشتباه احساس کرده است و در کلام خود کودک را بی اعتبار می کنند در دروغگویی و همچنین ناگویی او نقش مهمی ایفا کرده‌اند.

این مدرس دانشگاه یادآور شد: امام صادق(ع) می فرمایند «أَحِبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُمْ، وَ إِذَا وَعَدْتُمُوهُمْ، فَفُوا لَهُمْ؛ فَإِنَّهُمْ لَایرَوْنَ إِلَّا أَنَّکمْ تَرْزُقُونَهُم؛ کودکان را دوست بدارید و به آنها محبت کنید، پس اگر به آنان وعده‌ای دادید، به آن وفا کنید؛ زیرا آنان روزی خود را در دست شما می‌بینند.» در این صورت رفتار صادقانه را از والدین خود یاد می‌گیرد.

وی در بخش دیگری از سخنانش به نقش رسانه‌های دیداری و شنیداری و الگوهای در معرض مشاهده کودک اشاره کرد و گفت: این الگوها نقش مهمی در یادگیری او دارند. کودکانی که دائما در معرض دروغگویی دیگران قرار دارند این الگو را به عنوان مدل درست درونی می‌کنند. مثلا پدری که دائما دروغگویی می‌کند و کودک این رفتار را مشاهده می‌کند در دروغگویی کودک خود نقش داشته است.

ترس کودک از والدین؛ عاملی برای دروغ‌گویی

مرضیه محبوبی، روانشناس کودک در همدان، نیز در این‌باره به ایکنا گفت: مهم‌ترین عامل دروغ‌گویی کودکان در خانواده شکل می‌گیرد،  وقتی پدر یا مادر در حضور فرزند دروغ می‌گویند، کودک می‌بیند و الگو می‌گیرد.

وی با ذکر این نکته که صدای کردار همواره بالاتر از صدای گفتار است، افزود: اگر والدین وقت‌های زیادی برای تربیت فرزند و اصلاح رفتار او صرف کنند درحالی‌که خود دروغ‌های ساده و پیش‌پاافتاده بگویند، کودک رفتار والدین را الگوی خود قرار می‌دهد بدون اینکه به اصول تربیتی و سخنان تربیتی آن‌ها توجه کند.

این روانشناس کودک ترس از والدین را عامل دیگری برای دروغ‌گویی کودکان برشمرد و گفت: والدین مستبد اغلب فرزندانی دروغ‌گو تحویل جامعه می‌دهند چراکه کودکان از بیان واقعیت به پدر و مادر خود می‌ترسند و از اینکه نتوانند رضایت آن‌ها را جلب کنند هراسناک‌اند.

وی ادامه داد: این کودکان شاید در ابتدا به علت دروغ‌گویی خود احساس گناه کنند اما کم‌کم برایشان عادی می‌شود و دروغ آن‌ها نیز بزرگ‌تر خواهد شد که حتی این دروغ‌گویی در بزرگ‌سالی ممکن است خانواده‌ای را از هم بپاشد.

محبوبی یادآور شد: کودکی که در خانواده امنیت نداشته باشد ممکن است برای کاهش اضطراب خود به دروغ گفتن دامن بزند بنابراین والدین باید محیطی امن برای فرزندان خود فراهم کنند.

وی تأکید کرد: گرچه شرایط جامعه هم ممکن است در دروغ‌گویی کودکان مؤثر باشد اما کودکی که در خانواده با هویت زندگی کند جامعه تأثیر زیادی بر او نخواهد داشت.

این روانشناس کودک اظهار کرد: افرادی که با این مشکل مواجه هستند در بزرگ‌سالی از مشاوره استفاده می‌کنند اما کودکان در سنین پایین بسیار تأثیرپذیر هستند و والدین با شناسایی این مشکل کودکان خود به‌راحتی می‌توانند آن را حل کنند.

وی در پایان به عواقب دروغ‌گویی کودکان اشاره کرد و گفت: بی‌اعتمادی دوستان، جامعه و خانواده بزرگ‌ترین آسیبی است که متوجه این کودکان خواهد بود که حتی ممکن است در آینده به متلاشی شدن زندگی زناشویی این افراد نیز منجر شود.