بانوان چه نقشی در تعالی جامعه دارند/ مشکلات اشتغال زنان در ایران

نقش زنان در گام اول انقلاب و به ثمر رسیدن گام دوم انقلاب

در ادامه این مراسم کلیپی از بیانات مقام معظم رهبری در مورد زنان جامعه پخش شد و سپس حمیده طائب، دکترای تخصصی مطالعات زنان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر ضمن تبریک میلاد حضرت زینب(س) از نقش زنان در گام اول انقلاب و به ثمر رسیدن گام دوم انقلاب سخن به میان آورد و اظهار کرد: برای بررسی نقش زنان در بیانیه گام دوم انقلاب باید در ابتدا مروری بر اقدامات گام اول انقلاب داشته باشیم تا بتوانیم تعریف درستی از اقدامات گام دوم داشته باشیم. انقلاب اسلامی زمانی که پیروز شد با خود دستاوردهای فراوانی به همراه داشت ازجمله پیشرفتی که زنان در این چهل سال داشتند که غیرقابل‌انکار است و کاملاً مشهود است که رشد علمی زنان یا رشد اجتماعی آنان علاوه بر ابعاد دیگر رشد زنان در حوزه‌های مختلف اعم از بهداشتی و درمانی، علمی و جهادی، حضور جهادگران زنان در عرصه‌های مختلف واقعیت‌هایی است که انکار نمی‌توان کرد.

طائب از دیدگاه رهبر معظم انقلاب و امام راحل در مورد اهمیت و جایگاه زنان در انقلاب سخن به میان آورد و تصریح کرد: نقش زنان در گام اول از دیدگاه امامین انقلاب (مقام معظم رهبری و امام راحل) این است که زنان پیشگامان نهضت بودند و رهبری آن را بر عهده داشتند اگر زنان وارد عرصه انقلاب اسلامی نمی‌شدند و اگر پیشگام نبودند و در این مسیر شجاعت به خرج نمی‌دادند وارد صحنه نمی‌شدند چه بسی انقلاب به پیروزی نمی‌رسید.

این پژوهشگر حوزه زنان ادامه داد: زنان باعث به حرکت درآمدن مردان در عرصه انقلاب اسلامی شدند و هم خود و هم فرزندان و برادران و همسرانشان وارد این عرصه شدند. مردان اجتماع هم وقتی مشاهده می‌کردند که زنان وارد عرصه شدند طبیعتاً آن‌ها هم وارد این عرصه می‌شدند. امام در بیانات ارزشمند خود بر حضور زنان و نقشی که در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند، تأکید دارند و حتی در مورد خدمتی که انقلاب به زنان کرده است نیز سخن به میان آوردند، چراکه خدمت در این عرصه متقابل بوده وزنان نیز به انقلاب خدمت کردند و انقلاب نیز برای زنان مفید بوده است.

وی همچنین از شرایطی که در زمان انقلاب اسلامی بر فضای جهان حاکم بود سخن به میان آورد و گفت: در دنیای مدرنی که ابرقدرت‌ها باهم در جنگ قدرت به سر می‌برند و بلوک شرق و غرب تشکیل‌شده و گفتمان غیرتوحیدی و مادی در حال ترویج است و یکه‌تازی می‌کند در چنین فضایی انقلاب اسلامی با گفتمان توحیدی و با رویکرد غیرمادی وارد عرصه می‌شود و علی‌رغم اینکه در اقلیت قرار دارد و قدرت مادی دو ابرقدرت شرق و غرب را ندارد تنها با شعار نه شرقی و نه غربی و با شعار اسلام وارد عرصه جهانی می‌شود.

چگونه انقلاب اسلامی پیروز شد؟

طائب افزود: طبیعتاً چنین حرکتی با منافع نظام سلطه جور درنمی‌آید و آنان با این حرکت توحیدی مقابله می‌کنند. تصور کنید که انقلاب اسلامی به لحاظ قدرت و مادی در موضع ضعف قرار داشت و بلوک شرق و غرب علی‌رغم اینکه باهم در تقابل بودند اما در مقابله با نهضت اسلامی اشتراک داشتند اما این انقلاب پیروز شد.

این استاد دانشگاه با طرح این پرسش که چگونه انقلاب اسلامی پیروز شد؟ به سخنان خود ادامه داد و در جواب گفت: با همین اراده‌ها و باایمان قوی و با معنویتی که مردم داشتند انقلاب اسلامی پیروز شد و امروز با بررسی تاریخ راحت‌تر می‌توانیم عنوان کنیم که علی‌رغم تمام این شرایط دشوار و باکم بودن امکانات مادی در برابر دشمنان قوی از بُعد مادی به پیروزی دست‌یافتیم و توانستیم حکومت دست‌نشانده‌ای که خود نیامده بود و بازور و قلدری و با کمک دشمن وارد کشور شده و حکومت را به دست گرفته بود را شکست داده و آن را کنار بگذاریم.

طائب بیان کرد: با پیروزی انقلاب اسلامی گام اول به‌صورت رسمی آغاز شد و با تدوین قانون اساسی و شکل‌گیری ساختارهای کلان مبتنی بر شعار اصلی نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی شکل گرفت که نه بزرگی به شرق و غرب بود و یک خودباوری به همراه داشت و تأکید به استقلال و عزت ملی بود که خود ما می‌توانیم روی پای خود بایستیم. جمهوری اسلامی با محوریت توحید شکل گرفت یعنی دغدغه این بود که به سمت جامعه توحیدی و عدل جهانی حرکت کنیم.

وی افزود: به تعبیر امام زمانی کشور، اسلامی می‌شود که تمامی زنان و مردانش حضرت زهرا و حضرت رسول اکرم را الگو قرار دهند. کلمه گام اول و دوم در خود پیام‌های نهفته‌ای دارد یعنی اینکه با همان انقلاب به آن چیزی که می‌خواستیم نرسیده‌ایم بلکه تنها در مسیر هدف خود قرار گرفتیم که این موضوع در خود نکته مهمی حمل می‌کند که آن نکته همان صبر و استقامت است.

به گفته طائب، علی‌رغم تمام دشمنی‌های که وجود داشت که بخشی از آن قابل‌مشاهده است گام اول را در این چهل سال برداشتیم. دشمنی‌های مشهودی مانند هشت سال دفاع مقدس یا حملات جریانات نفوذی که دنبال تجزیه‌طلبی و ایجاد آشوب بودند که می‌خواستند این نهال نوپا را از پای دربیاورند. ترورهای شهری داشتیم که منافقان ایجاد کردند و لذا علی‌رغم تمام دشمن‌هایی که طبیعت حرکت توحیدی است توانستیم مقاومت کنیم یعنی وقتی شما با منافع نظام سلطه درافتادید آن‌هایی که ظالم هستند قطعاً اذیت می‌شوند، دردشان می‌آید و مقابله با این حرکت می‌کنند کما اینکه حرکت تاریخی همه انبیا همین بوده است؛ هرگاه پیامبری حرکتی کرده نظام سلطه وقت با او مقابله کرده و فرعون و نمرود زمان در مقابل او ایستاده است و درنتیجه انقلاب اسلامی ما هم از این قاعده مستثنا نبود.

وی افزود: گام اول انقلاب اسلامی را علی‌رغم تمام این دشواری‌ها برداشتیم وزنان در این عرصه به تعبیر رهبران انقلاب پیشگام و پیشتاز بودند و نهضت را رهبری کردند اما چگونه این کار را انجام دادند؟ با همان ایمان قوی و باوری که داشتند، اراده کردند و امیدوار بودند به این حرکتی که گام اول آن را در این چهل سال برداشتیم و میدانیم که ادامه دارد چرا؟ چون در منظر گام بندی، گام بعدی نظام اسلامی است.

نه شرقی، نه غربی؛ جمهوری اسلامی

طائب تصریح کرد: نظام اسلامی به این معنی است که مبنی باید اسلام و نه به شرق و غرب باشد. در گام اول انقلاب یک خودباوری و اعتمادبه‌نفس که به آن باور ملی میگویند در ملت ایجادشده بود و مبتنی بر این موارد نظام اسلامی شکل گرفت منتهی این امر بدین معنی نیست که همه‌چیز اسلامی شد. همان‌طور که تأکیددارم گام اول انقلاب برداشته شد و بنا بر تعبیری فضا آماده شد که بتوانیم اسلامی فکر کرده و اسلامی بررسی کنیم و باجرئت بگوییم که ما می‌خواهیم نسخه اسلامی پیدا و پیاده‌سازی کرده و آن را اجرا کنیم این خود یک جرئتی می‌خواست که در آن فضای قبل انقلاب غیرقابل‌باور بود. در نظام خودباخته گذشته دشمن و عوامل داخلی که غرب‌زده بودند در تلاش بودند ملت را در تفکر غیر اسلامی غرق کنند در چنین فضایی مهم بود که دغدغه اسلام داشته باشیم.

وی معتقد است که گام بعدی تشکیل دولت اسلامی است؛ وقتی نظام اسلامی شکل می‌گیرد حالا باورهای مردم و رشد مردم افزایش پیدا می‌کند و مطالبات به سمت اسلامی شدن حرکت می‌کند و انتخاب‌ها اسلامی شود لذا در این زمان باید دولت اسلامی شکل بگیرد و بعد از آن جامعه به‌صورت عمومی اسلامی شود و بعد تمدن نوین اسلامی شکل‌گرفته و ان‌شاءلله مقدمه‌ساز ظهور شود. تمدن ما چنین گام بندی دارد یعنی مراحل این است حالا در راستای تحقق این هدف کلان گام برمی‌داریم.

طائب در ادامه گفت: چهل سال اول به گام اول گذشت البته با همین تجربیاتی که به دست آوردیم چراکه ما نسخه بیرونی نداشتیم که بخواهیم بر اساس یک نسخه بیرونی حرکت کنیم البته حرکت انبیا الهی را مدنظر داشتیم چون روحانیت و امام رهبری این نهضت را بر عهده داشتند از تاریخ اسلام کمک گرفتیم اما اینکه می‌خواستیم یک الگوی نوشته‌شده داشته باشیم که عیناً مطابق آن عمل کنیم وجود نداشت و بر اساس همان اصولی که در اسلام داشتیم حرکت کرده و تجربه‌آموزی کردیم.

وی با بیان اینکه مخاطب اصلی بیانیه گام دوم انقلاب که رهبری به آن اشاره داشتند جوانان هستند، گفت: جوانان فارغ از هر جنسیت اندیشه‌های پویایی دارند و دغدغه ساختن دارند. اساساً جوانا در قله و رأس این حرکت هستند و پیشگامی دوباره این حرکت با جوانان است و از زنان جوان انتظار می‌رود که بازیابی هویتی خود را داشته باشند.

طائب افزود: براساس تهاجم فرهنگی و آسیب‌های که از این زمینه خوردیم به نحوی از روند حرکتی خود عقب افتادیم و آن سرعتی که باید طی می‌کردیم با آهستگی انجام شد حال اگر زنان ما بتوانند علی‌رغم تمامی این موارد هویت خود را بازیابی کنند می‌توانیم به‌سرعت حرکت خود امیدوار باشیم.

آسیب انقلاب از مباحث خانواده و طلاق

این استاد دانشگاه اظهار کرد: در جشن چهل‌ سالگی انقلاب همکار خانم ابتکار گفتند تنها جایی که ما در این چهل‌ساله آسیب دیدیم بحث خانواده و طلاق بوده و در تمام شاخص‌ها رشد داشتیم اما تنها جایی که رشد لازم را نداشتیم متأسفانه بحث خانواده بوده که باید این موضوع دغدغه‌مان شود و پیگیری لازم را داشته باشیم و امیدواریم با پیشگامی و رهبری خود بانوان ان‌شالله این دغدغه برطرف شود.

طائب افزود: به‌هرحال علی‌رغم تمامی این موارد گام دوم را باید محکم‌تر برداریم؛ هفت شاخص را رهبری به‌طور ویژه بر روی آن دست گذاشتند که در همه آن شاخص‌ها زنان می‌توانند فعال باشند و گام بردارند. نکته مهم اینکه برای این حرکت هم نسخه بیرونی که آماده استفاده باشد وجود ندارد و اگر قرار باشد از نسخ غربی و فمینیستی استفاده کنیم باید بگوییم که آنان هم به‌صورت آزمون‌وخطایی حرکت می‌کنند و تاریخچه و پیشینه آن‌ها با ما فرق می‌کند ما نمی‌توانیم با نسخه آن‌ها حرکت کنیم. به لحاظ تاریخی دین تحریف‌شده‌ای که آن‌ها دارند و فلسفه‌ای که فلاسفه آنان داشتند با اسلامی که از قرن هفتم یعنی از سال 610 میلادی آمده خیلی متفاوت است. اصلاً اگر ما اسلام را مدنظر قرار داده و از آن محجوریتی که قرا دارد خارج کنیم هیچ نیازی به آن نسخه غربی نداریم.

به گفته طائب، ما منبع قرآن را داریم که حالا جالب است که امام تأکید داشتند که خانم‌ها با قرآن انس بگیرند و خود و اطرافیانشان برنامه‌ریزی برای تهذیب نفس و فهم معارف قرآنی داشته باشند. اگر بخواهیم اسلامی زندگی کنیم و اسلامی بیندیشیم باید با قرآن که تنها منبعی که اصلاً داخل آن تحریف وجود ندارد باید انس بگیریم.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: متأسفانه در برخی احادیث و روایات نفوذ و تحریفاتی رخ‌داده است که برای مقابله با این تحریفات باید به قرآن متوسل شویم و فهم درستی از آیات آن پیداکرده و در لایه عمل این فهم را در زندگی خود پیاده کنیم نه اینکه این فهم را تنها در لایه بیان داشته باشیم. فهم حاصل از عمل خیلی عمیق‌تر است اساساً چه بسی علم واقعی این است که به لایه عمل برسد. علم بدون عمل مانند این است که شما تئوری شنا کردن را بدانید اما هیچ‌وقت شنا کردن در آب را تجربه نکرده باشید.

الگو شدن زن مسلمان ایرانی

وی با بیان اینکه در بحث قرآنی خداوند به زنان شأن جامعه سازی اعطا کرده است، اظهار کرد: البته بحث «ام» و «والد» در قرآن دو واژه متفاوت است والده بودن به تعبیر علوم اجتماعی مادری زیستی است ولی «ام» بودن عام است و چه بسی زنانی اصلاً والده و مادر زیستی نشده باشند ولی برای اجتماع خود مادری کنند کما اینکه در قرآن هم به این امر اشاره‌شده است. برخی از همسران پیامبر که زنان تراز و شاخص در جامعه اسلامی بودند تجربه مادری به معنی مادری زیستی والده بودن را نداشتند ولی «ام» بودن مانند حضرت زهرا که در کودکی «ام‌ابیها» لقب گرفتند (مادر پدر). اگر جامعه ما قرار است شأن الگو بودن را برای دنیا داشته باشد در فاز اول باید برای سایر کشورهای اسلامی الگو شود و بعد هم برای تمام کشورهای جهان زنان ما باید الگوی تمام زنان دنیا شوند این موضوع بخشی است که امام و مقام معظم رهبری مدنظرشان بود. الگو شدن زن مسلمان ایرانی جزئی از حرکت انقلاب هست و در این افق دیده‌شده است. اساساً دنیا تشنه الگو است و اسلام در این زمینه حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.

این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود از ضرورت توجه زنان به نقش پیشگامی خود در عرصه انقلاب اسلامی سخن به میان آورد و اظهار کرد: زنان جوان به‌طور ویژه خوب درس‌خوانده وزندگی کنند یعنی ابعاد سیاسی، علمی، خانوادگی، اخلاقی و معنوی خود را همزمان اعتلا بخشند. این یعنی تزاحم بین این ابعاد احساس نکنند و در همه این بُعدها دغدغه داشته باشند تا رشد کنند. قطعاً جامعه هم وقتی مشاهده کند که زنان جامعه این‌گونه جهادی حرکت می‌کنند به تأسی از زنان این حرکت را خواهند داشت. به تعبیر امام که می‌گویند زنان منشأ صلاح و فساد جامعه هستند و اینکه خانم‌ها می‌خواهند در گام دوم پیشگام شوند باعث جبران کوتاهی و سرعت کم می‌شود و زودتر به آن تمدن اسلامی برسیم. باید علاوه بر حرکت توحیدی دغدغه‌مند هم باشیم و همواره افق دور را مشاهده کنیم و در زندگی اولویت‌بندی مناسب با اهداف کلان نظام داشته باشیم.

بازخوانی حقوق زنان در راستای سبک زندگی ایرانی و اسلامی

در ادامه این نشست مریم رحیمی سجاسی، دکترای تخصصی مطالعات زنان، مدرس دانشگاه، پژوهشگر و مؤلف از بازخوانی حقوق زنان در راستای سبک زندگی ایرانی و اسلامی سخن به میان آورد و گفت: آخرین محوری که در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مدنظر مقام معظم رهبری بود این است که جوانان به سمت سبک زندگی ایرانی اسلامی گام بردارند و اجازه ندهند سبک زندگی غربی در جامعه رواج پیدا کند. در حوزه خانواده برای اینکه به سبک زندگی ایرانی و اسلامی دست پیدا کنیم باید ابتدا مشخص کنیم که اسلام چه حقوق وظایفی برای زن و مرد تعریف کرده است تا به این حقوق آگاهی پیدا نکنیم نمی‌توانیم تعریف درستی از سبک زندگی ایرانی اسلامی داشته باشیم.

رحیمی سجاسی افزود: بعد از انقلاب اسلامی به دلیل مساعد شدن شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی زنان ایرانی توانستند وارد مراکز علمی شوند و در این زمینه رشد قابل‌توجهی را در عرصه تحصیلات برای زنان شاهد هستیم. طبق آمار و ارقامی که مرکز آمار ایران در پایگاه اطلاع‌رسانی خود قرار داده است در سال 55، 25 درصد از زنان ما تحصیلات داشتند و در سال 95 این میزان به رقم 85 درصد رسیده که این رشد قابل‌توجه و ارزشمندی است که منطبق با آموزه‌های اسلامی ما نیز هست.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در اسلام کسب علم و دانش برای زن و مرد فریضه است و دین مبین اسلام تفاوتی برای این دو جنس قائل نشده است و بر همین اساس هم بعد از انقلاب اسلامی رشد قابل‌توجهی در این زمینه داشتیم اما وقتی‌که آمار اشتغال زنان بررسی می‌کنیم بر اساس ذهنیتی که از آمار قبل پیدا کردیم فکر می‌کنیم که با توجه به رشد تحصیلات دانشگاهی که زنان داشتند حتماً در عرصه اشتغال هم‌چنین رشدی وجود دارد ولی آماری که مرکز آمار نشان می‌دهد خلاف این ذهنیت است و می‌گوید از 12 درصد به 13 درصد رسیدیم. چرا چنین اتفاقی رخ‌داده است؟ تحقیقاتی در این حوزه نشان می‌دهد که 70 درصد از زنان کشور در عرصه‌های اقتصادی فعال نیستند و علت عدم فعالیت و اشتغال و مطالبه شغلی خود را مسئولیت‌های خانگی عنوان می‌کنند یعنی زنان چون دغدغه اداره زندگی و فرزند پروری داشتند اصلاً به دنبال شغل نرفتند.

وی تأکید کرد: یکی از دلایل عدم فعالیت 70 درصدی زنان در عرصه اشتغال این است که در این چهل سال ساختارهای شغلی مناسب با مسئولیت‌های زنان در خانواده تعبیه نشده است. در این سال‌ها زنان همانند مردان طبق ساعت کاری مشخص یکسان بر سرکار می‌روند و در مراکز دولتی باید 5 روز در هفته فعالیت داشته باشند و در مراکز خصوصی هم باید 6 روز فعالیت کنند. حال بعدازظهر که به منزل می‌روند با انتظارات و توقعات خانواده خود که همان خانه‌داری و تربیت فرزندان هست مواجه می‌شوند و چون متحمل فشار زیادی می‌شوند درنتیجه قید کار را می‌زنند و به همین دلیل است که 70 درصد از زنان ما وارد بازار کار نشدند با توجه به این مطلب که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند.

رحیمی سجاسی در ادامه به بیان راه‌حل اسلامی برای اشتغال زنان اشاره کرد و گفت: باید از تخصص زنان که بخش عمده‌ای از جمعیت کشور را شامل می‌شوند استفاده کنیم و نیاز داریم تا در یک سری از مشاغل زنان ما ورود پیدا کنند، خب اسلام در این مورد چه پیش‌بینی کرده است؟ چطور توانسته این معضل را برای زن امروز حل کند؟ با توجه به این بحث می‌خواهیم وارد بحث حقوق زن شویم.

مصادیق حقوق زن در زندگی زناشویی

وی افزود: مصادیق حقوق زن در زندگی زناشویی در کتب فقهی موارد اجماعی و موارد غیر اجماعی تقسیم می‌شود. موارد مورد اجماع شامل حقوق اقتصادی مانند مهریه، نفقه، استقلال مالی، اجرت‌المثل و اجرت رضاع حق کرامت با حسن معاشرت، حق جنسی، حق قسم و حق دین‌داری است. موارد غیر اجماع فقها هم حق سلامتی، حق داشتن فرزند، حق مشورت، حق آزادی در رفت‌وآمد، حق کسب معرفت، حق وفاداری است.

این دانشگاه تصریح کرد: از بین این حقوق اتفاقاً همه مصادیق حقوق اقتصادی در قانون کشورمان هم مورد توجه قانون‌گذار قرار گرفته است و پشتوانه‌های قانونی هم دارد ولی مصادیق دیگر نه و فقط حسن معاشرت در قوانین به آن اشاره‌ شده است حالا چرا به حقوق اقتصادی می‌پردازیم این نه به خاطر اینکه زن‌های ما این حقوق برایشان مهم است اتفاقاً تحقیقات نشان داده است زن‌ها اولویتشان حقوق عاطفی است اما زمانی که این حق پایمال می‌شود به سراغ حقوق اقتصادی خود می‌روند.