توصیه‌هایی برای تقویت رابطه پدران با فرزندان
یک متخصص روانشناسی تربیتی معتقد است یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای تربیت والدین به ویژه پدر در جذب فرزندان، مواجهه بدون تبعیض با فرزندان دختر و پسر است؛ فرزندانی که بدون تبعیض دوست داشته شوند و احساس امنیت عاطفی کنند، به والدین وابستگی عاطفی پیدا خواهند کرد.
روایت است که شخصی از رسول خدا(ص) سؤال کرد: حق پدر بر فرزندش چیست؟ آن حضرت در جواب فرمود: «او را با نامش صدا نزند، جلوتر از او راه نرود، جلوی او ننشیند، کاری نکند که مردم پدرش را ناسزا و فحش گویند.» در اسلام پدر دارای مقام ارجمند و چهره‌ای برجسته و مورد احترام است و شأن پدر و مادر پس از شأن خدا ذکر شده است. مسئله پدری و عهده‌داری سرپرستی فرزندان، مسئولیتی خطیر و موفقیت در آن مستلزم آگاهی، فداکاری و اخلاق و اعتقاد است. به فرموده پیامبر پدر مسئول است. او مسئول است اعتماد را درون خانواده بیاورد، مراقب فرزندان باشد و زمینه را برای استقلال و آزادی فراهم و مخاطرات را از آن‌ها دور سازد.
اساساً در خانواده‌های سنتی و قدیمی و خانواده‌های جدید، نقش‌هایی که افراد به عهده دارند، با یکدیگر متفاوت است. در خانواده‌های سنتی، پدر نقش اساسی و حیاتی خانواده را به عهده داشت و مدیر تولید خانواده بود و محل زندگی و محل کار او به هم نزدیک بود؛ بنابراین نظارت بیشتری بر خانواده داشت، اما امروزه تغییرات زیادی در نقش افراد خانواده به وجود آمده است، محل کار و زندگی از هم دور شده است و عملاً پدر نمی‌تواند مدت زمان زیادی را با خانواده و فرزندان سپری کند.
در گفت‌وگوی پیش رو با فرزانه طهماسبی، متخصص روانشناسی تربیتی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی صحبت کرده‌ایم و نظر او را در مورد نقش‌آفرینی پدران در خانواده جویا شدیم. او که به‌عنوان استاد دانشگاه آزاد اسلامی فعالیت می‌کند، دارای مدرک دکتری تخصصی روانشناسی تربیتی است. طهماسبی به‌عنوان پژوهشگر، بیش از ده‌ها مقاله معتبر در مجلات معتبر داخلی و چندین کتاب در زمینه روانشناسی تربیتی ارائه کرده است.
فرزانه طهماسبی، متخصص روانشناسی تربیتی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا، خانواده و پدر را دو کلیدواژه مهم در مباحث روانشناسی و جامعه‌شناسی دانست و به نقش تربیتی پدر در خانواده اشاره کرد و افزود: خانواده به لحاظ اجتماعی دارای ساختار و کارکرد است و هر ساختاری، عملکردهایی دارد. با نگاهی به گذشته می‌بینیم که خانواده همواره وجود داشته و انسان‌ها از زمان آدم و حوا تاکنون به دنبال تشکیل خانواده بوده‌اند.
این استاد دانشگاه، ساختارهای روانشناسانه و جامعه‌شناسانه خانواده را بسیار متنوع دانست و تصریح کرد: روانشناسان به جایگاه افراد در خانواده و نقش پدری، مادری و فرزندی در مسائل اخلاقی، تربیتی، اقتصادی، اجتماعی می‌پردازند و جامعه شناسان از زاویه مؤلفه‌های گروهی و جمعیتی به خانواده توجه می‌کنند و به همین دلیل است که در علم روانشناسی، روانشناسی خانواده و در علم جامعه‌شناسی، جامعه‌شناسی خانواده داریم.
هیچ روانشناس و جامعه‌شناسی ریشه خانواده را نمی‌زند
طهماسبی با بیان اینکه در هیچ جامعه‌ای نمی‌توان خانواده را نادیده گرفت، اظهار کرد: به‌عنوان یک پدیده، علوم مختلف مخصوصاً علوم انسانی، همواره سعی کرده‌اند به خانواده توجه ویژه‌ای داشته باشند. هیچ روانشناس و جامعه‌شناسی وجود ندارد که ریشه خانواده را بزند و حتی زیگموند فروید، بنیان‌گذار رویکرد روانکاوی که در زمینه نیاز جنسی انسان مطالب و کتاب‌های فراوانی دارد، بر نقش بی‌بدیل و منحصربه‌فرد خانواده در شکل‌گیری شخصیت انسان در سال‌های اولیه زندگی اعتقاد دارد.
وی با بیان اینکه به لحاظ روانی، اجتماعی و تربیتی امروزه با تغییر ساختارهای خانواده و جایگاه پدر نزد اعضای دیگر خانواده مخصوصاً کودکان مواجه هستیم، افزود: در این تغییر نگاه، عوامل متعددی مانند اعضای خانواده، دوستان و همسالان، نظام آموزشی، فرهنگ اجتماعی و مخصوصاً رسانه‌ها دست‌اندرکار بوده و هستند.
اقتدار سنتی پدران در حال ضعیف شدن
این مدرس دانشگاه، با بیان اینکه اقتدار سنتی پدران در حال ضعیف شدن است، گفت: در گذشته قدرت فیزیکی، مالی و ارزش‌ها و سنت‌ها برای پدران اقتدار ایجاد می‌کرد، اما به دنبال توسعه و گسترش ابزارهای ارتباطی، شاهد شکسته شدن انحصار آگاهی و اطلاعات در دست والدین هستیم.
طهماسبی معتقد است که قدرت در زمان‌های گذشته از آن پدر بوده است و گفت: قدرت پدر در گذشته به‌صورت هرمی و عمودی بود و از بالا به پایین توزیع می‌شد و سایر اعضای خانواده تابع و سوژه منفعل بودند. جامعه ایرانی، صبغه پدرسالاری دارد. در اسطوره‌های شرق و غرب شاهد تفاوت اقتدار پدر هستیم؛ به‌گونه‌ای که در غرب فرایند پدرکشی و در شرق امر پسرکشی بوده و این در افسانه‌ها و اسطوره‌ها نیز بازنمایی شده است. هرچند در شرق هیمنه پدر بر سایر بخش‌های جامعه سایه انداخته است، اما امروزه از پدرسالاری کاسته شده و پدر آن قدرت کامل را در خانواده‌ها ندارد؛ بنابراین قدرت به‌طرف افقی‌تر حرکت کرده است.
این روانشناس، موقعیت کنونی خانواده‌ها را موقعیت مرزی دانست و تصریح کرد: امروزه در اغلب خانواده‌ها با وضعیت آشفته‌ای مواجه هستیم که مرجعیت قدرت پدر به چالش گرفته شده است، یعنی قدرت قدیم در خانواده زیر سؤال رفته و هنوز قدرت جدید شکل نگرفته است. در چنین شرایطی می‌توان از استعاره «جامعه پاندولی» استفاده کرد، زیرا جامعه بین سنت و مدرنیته درحرکت و نوسان بوده و گاه سنتی و گاه مدرن می‌شود و بستگی به وضعیت حالمندی دارد که فرد در چه موقعیت و وضعیتی به سر می‌برد.
طهماسبی قتل‌هایی که به دست یا با همکاری پدر به وقوع می‌پیوندد را نشان‌دهنده گفتمان دوبعدی سنت و مدرنیته دانست و گفت: پدر در این جایگاه هم از ایدئولوژی سنت و هم از دیدگاه مدرنیته استیضاح می‌شود؛ چراکه سنت او را بی‌غیرت و مدرنیته او را بزهکار می‌داند. در واقع جوامع پاندولی با استیضاح اجتماعی مواجه است و افراد دائماً در دو میدان در نوسان هستند.
وی با بیان اینکه با جنگ قدرت بین فرزندان و والدین نیز مواجه هستیم، جامعه ایرانی را نیازمند خانواده‌های مدنی دانست و بیان کرد: باید خانواده مدنی جایگزین خانواده مبتنی بر جدل شود و مشورت و دموکراسی محور باشد و چاره‌ای جز گفت‌وگو نداریم. در گفت‌وگو پرهیز از شتاب، مهارت شنیدن، صداقت، صمیمیت، احترام متقابل، تعلیق پیش‌داوری و... روایت و زبان جدیدی به خانواده‌ها خواهد داد.
آگاهی، فداکاری و اخلاق و اعتقاد؛ رمز موفقیت پدر بودن
در ادامه طهماسبی همچنین از والدین خواست برای حفظ شأن و جایگاه تربیتی خود نسبت به فرزندان برخی موارد مانند صبر، انعطاف‌پذیری، دوری از هیجانات، استفاده از خرد و تعقل و... را مراعات کنند و گفت: یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای تربیت والدین به ویژه پدر در جذب فرزندان، مواجهه بدون تبعیض با فرزندان دختر و پسر است؛ فرزندانی که بدون تبعیض دوست داشته شوند و احساس امنیت عاطفی کنند، به والدین وابستگی عاطفی پیدا خواهند کرد.
این روانشناس تأکید کرد: زمانی که دو عامل مهم و ساختارمند اجتماعی یعنی توجه به خانواده و توجه به معنویت در جامعه کنار یکدیگر قرار گیرند، علاقه‌مندی به ارزش‌های خانوادگی و دینی باهم افزایی منجر به تقویت و قوام نقش تربیتی والدین خواهد شد. اساساً مسئله پدری و عهده‌داری سرپرستی فرزندان، مسئولیتی خطیر و موفقیت در آن مستلزم آگاهی، فداکاری و اخلاق و اعتقاد است.
طهماسبی با بیان اینکه پدران همواره در پی ایجاد امکان زندگی بهتر برای خانواده خویش هستند، اظهار کرد: پدر تمامی درآمدش را برای رفاه و آسایش در اختیار خانواده قرار می‌دهد تا مایه عزت و سربلندی آن‌ها در جامعه شود. اولین الگوی مرد در زندگی یک پسر و دختر پدرشان است. اگر پدر یک فرد مسئول و جدی است و اقتدار مدیریتی را در خانه با مهربانی همراه کند، وضعیت دخترش پس از ازدواج تفاوت زیادی با آن کسی دارد که پدر بداخلاق داشته است. غالباً پسرها الگو و شخصیت پدرشان را در زندگی زناشویی خود همانندسازی و الگوسازی می‌کنند.
نقش پدران در شخصیت‌سازی به‌مراتب بیشتر از مادران است
وی با بیان این مطلب که نقش پدران در شخصیت‌سازی به‌مراتب بیشتر از مادران است، اظهار کرد: معمولا این تصویر را به خانواده‌ها داده‌ایم که مادر تأثیر بیشتری از پدر در خانواده دارد یعنی اگر پدر در خانواده نباشد اتفاق خاصی نمی‌افتد. از طریق پدر است که کودک به گفته خواجه نصیر طوسی از تدبیر و کمالات نفسانی، چون آداب و فرهنگ، هنر و صناعات و علوم و طریق زندگی که اسباب بقا و کمال نفس او هستند برخوردار می‌شود.
طهماسبی در پایان اظهار کرد: در این روزهای سخت کرونایی بسیاری از پدرها قهرمانانه در برابر مشکلات اقتصادی خانواده و کرونا ایستادند تا فرزندانشان با دغدغه کمتری زندگی کنند. گرچه در این روزها پدر مراقب سلامتی همه فرزندان خانواده است ولی حواسمان باید به پدرها بیشتر باشد چراکه کرونا کوچک و بزرگ نمی‌شمارد و سلامت افرادی مثل پدرها که برای تأمین مایحتاج زندگی مجبور به حضور در بخش‌های مختلف جامعه هستند بیش از گذشته در خطر قرار دارد.
انتهای پیام
