ضرورت بازنگری جدی در مسائل فقهی گنج + صوت
مدیرگروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس از ضرورت بازنگری جدی در مسئله فقهی گنج سخن به میان آورد و گفت: اشیای تاریخی و آثار باستانی هویت یک ملت و مصداق بارز حق‌الناس هستند.
به گزارش ایکنا، اخیراً نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را با عنوان «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» ارائه کرده‌اند که واکنش‌های بسیاری را برانگیخته است. این طرح به دنبال قانون‌مند کردن حفاری‌های غیرمجاز و رونق حفاری‌های تجاری است تا اشیایی را که در این حفاری‌ها به دست می‌آید بفروشند و برای مملکت ارزآوری کنند.
براساس قوانین، «خارج کردن میراث فرهنگی یا ثروت‌های ملی حتی درصورتی‌که به خارج کردن آن از کشور نیز نینجامد، قاچاق محسوب شده و تمام اموال کشف‌شده قاچاق بوده و مال مربوطه به نفع دولت ضبط می‌شود» که با این طرح جدید، دولت موظف می‌شود اشیای تاریخی را خریداری کند.
خرید اشیای باستانی و گنج‌ها از سوی دولت و وزارت میراث فرهنگی در حالی مطرح می‌شود که بزرگترین چالشی که این وزارتخانه با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند بی‌پولی است. لذا این امر افزون بر چرایی مطرح شدن طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها»، تناقض فراوانی را به وجود آورده است.
این طرح برخلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی است و با توجه به آنکه در بخشی از آن از تبدیل شدن ایران به هاب منطقه‌ای خرید و فروش آثار باستانی و ورود ارز به کشور یاد شده، متأسفانه از آثار تاریخی و موزه‌ای به عنوان گنج یاد شده که واکنش جامعه باستان‌شناسی و میراث فرهنگی را به همراه داشته است.
در همین راستا با حامد وحدتی‌نسب، مدیرگروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، صحبت کردیم و نظر او را در مورد طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» نمایندگان مجلس جویا شدیم. او دارای دکترای انسانشناسی پیش از تاریخ از دانشگاه ایالتی آریزونای آمریکا و پسادکترا از دانشگاه آلبرتای کانادا در باستان‌شناسی مولکولی است. وی استاد گروه باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، استاد و پژوهشگر مدعو در دانشگاه آکسفورد و نیز نایب‌رئیس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران است. وحدتی‌نسب تاکنون بیش از ۴۰ مقاله علمی را به زبانهای فارسی و انگلیسی نوشته است.
وی در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن انتقاد از عدم پاسخگویی نمایندگان مجلس درباره چگونگی نوشتن طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها»، اظهار کرد: متأسفانه نمایندگانی که این طرح را نوشته‌اند پاسخگوی افکار عمومی نبوده‌اند. براساس عرف جامعه و تعالیم دین اسلام، نمایندگان رأی خود را از مردم کسب می‌کنند؛ لذا باید پاسخگوی آنان باشند. همچنین، حقوق نمایندگان از محل مالیات مردم پرداخت می‌شود و زمانی که پست یا مسئولیتی را برعهده می‌گیرند فراموش می‌کنند که ما در دوره قاجار، صفویه یا تیموریان زندگی نمی‌کنیم که فرماندار یک شهر یا استان قدرت مایشاع داشته باشد.
وحدتی نسب افزود: چون دچار جبر تاریخی چند هزار ساله در این گوشه از دنیا هستیم، که به آن آسیای جنوب غربی گفته می‌شود، این جبر تاریخی به گونه‌ای در مغز افراد نهادینه شده است که زمانی که مسئولیتی را برعهده می‌گیرند فراموش می‌کنند که در ساختار حکومتی که در آن قرار داریم قدرت‌ها و مسئولیت‌ها از جانب مردم به افراد تفویض می‌شود. برای مثال برای اینکه به امور ساختمان بزرگی که در آن زندگی می‌کنیم درست رسیدگی شود، یک عده کاندید می‌شوند و اهالی ساختمان به آنها رأی می‌دهند و یک مستمری را برای منتخبان در نظر می‌گیرند. آن افراد هم برای نگهداری مستمر ساختمان باید به اهالی ساختمانی که به آنها رأی داده‌اند پاسخگو باشند. بعد شما فکر کنید هیئت‌مدیره ساختمان به اهالی ساختمان بگوید که من به شما پاسخ نمی‌دهم و بعد یکسری قوانین را برای تأمین مخارج ساختمان تصویب می‌کنند که سنگ روکار ساختمان را باید بفروشیم یا پارکینگ ساختمان را اجاره دهیم یا آسانسور را برداریم و بفروشیم و اجاره دهیم!
آثار باستانی هویت یک ملت هستند
نایب‌رئیس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران تصریح کرد: اشیای تاریخی و آثار باستانی نه تنها پشتیبان مالی بلکه پشتیبان هویتی یک ملت هستند و شما نمی‌توانید این دارایی‌ها را تبدیل به پول کنید.
استاد باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس از فقدان اطلاعات کافی نویسندگان این طرح انتقاد کرد و گفت: برای هر کارشناس باستان‌شناسی واضح است که بانیان طرح یادشده هیچ ذهنیتی نداشته‌اند که باستان‌شناس کیست و باستان‌شناسی چگونه انجام می‌شود و در تدوین آن با متخصصان ذی‌ربط مشورت نکرده‌اند. وجود لفظ سخیف «گنج» در عنوان این طرح گویای میزان دانش نویسندگانش از باستان‌شناسی است.
وی افزود: نویسندگان محترم طرح حتی نمی‌دانند هدف از انجام کار میدانی باستان‌شناسی چیست؟ در باستان‌شناسی کشف اشیای باستانی و اشیا به خودی خود اهمیت ندارد، بلکه نحوه کشف و خاک و نهشته‌ای که اشیا از آنها به دست آمده‌اند، رابطه اشیای باستانی با یکدیگر، استاندارد‌های کاوش، ثبت و ضبط دقیق، مطالعات علمی و آزمایشگاهی روی اشیا و نیز نگارش ماحصل این موارد اهمیت دارند و بدیهی است که این موارد فقط از عهده برخی باستان‌شناسان متخصص و باتجربه برخواهد آمد نه هر فردی که در دوره‌های «کاوش باستان‌شناسی» یادشده در طرح شرکت کرده باشد؛ بنابراین دقت کنیم که حتی هر دکتر باستان‌شناسی، که استاد دانشگاه هم باشد، لزوماً توانایی انجام کاوش باستان‌شناسی را ندارد.
وحدتی‌نسب به بیان مثالی درباره ضرورت داشتن تخصص در این باره پرداخت و گفت: بهترین قیاس علم پزشکی است، زیرا هر پزشک متخصصی توانایی و اجازه جراحی ندارد. فقط برخی پزشکان جراح برای کسب مهارت در این حرفه، علاوه بر سال‌ها درس خواندن، سال‌ها در اتاق عمل در کنار استادان خود کسب تجربه کرده‌اند. در باستان‌شناسی نیز چنین است. هر دانش‌آموخته باستان‌شناسی لزوماً کاوشگر نیست، چه رسد به افراد غیرباستان‌شناس. به عبارت ساده‌تر، برخلاف تصور غلط رایج، هدف باستان‌شناسی گنج‌یابی یا پیدا کردن دفینه نیست، بلکه بازسازی نظام زیستی و معیشتی اجدادمان است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در کشور ما نیز همانند سایر کشور‌های دنیا بالغ بر ۳۵۰ انجمن علمی ثبت‌شده در وزارت علوم وجود دارد، اظهار کرد: آیا مسئولان ما می‌دانند که فلسفه وجودی این انجمن‌ها چیست؟ این انجمن‌ها اتاق فکر‌هایی هستند که اگر زمانی وزیر یا وکیلی که مسئولیت دارد می‌خواهد به موضوعی بپردازد که لزوماً تخصصی در آن ندارد، می‌تواند با تماس با این انجمن‌ها و دعوت از متخصصان برای طرح‌ها و پروژه‌های مدنظر خود برنامه‌ریزی کند.
وحدتی‌نسب گفت: سودجویان عتیقه در همه جای دنیا وجود دارند، اما آنچه در ایران منجر به چنین نابسامانی‌ای شده است، عدم مقابله درست نهاد‌های ذی‌ربط با پدیده شوم گنج‌یابی و قاچاق آثار باستانی است. برخی قوانین مکفی و کارآمد هستند، اما در عمل اجرا نمی‌شوند و در برخی دیگر از موارد از خلأ قانونی رنج می‌بریم. برای مثال نهاد‌های ذی‌ربط در برخورد با مبلغان گنج‌یابی در صفحات فضای مجازی فقط به سادگی بیان می‌کنند که قانونی برای مقابله با این افراد وجود ندارد! از همین رو شاهد حضور هزاران صفحه رسمی گنج‌یابی و تبلیغ فلزیاب در فضای مجازی هستیم، بدون آنکه شاهد برخوردی از جانب پلیس فضای مجازی باشیم.
تمامی نسخه‌های گنج خرید و فروش‌شده تقلبی هستند
استاد باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه تمامی نسخه‌های گنج خرید و فروش‌شده تقلبی و نیز فقط دکانی برای کسب درآمد نامشروع عده‌ای رمال، شارلاتان و کلاهبردار هستند، اظهار کرد: آن حجم از زر و سیم، که جویندگانشان خود را به هر دری می‌کوبند، در کل تاریخ ایران وجود نداشته است. مردم بدانند که با کندن یک محوطه باستانی چه زخم غیرقابل ترمیمی را بر پیکره تاریخ این کشور به جا می‌گذارند و نه تنها اشیای فرهنگی را به بی‌دقت‌ترین و آسیب‌زاترین شکل ممکن از مأمن خود خارج می‌سازند، بلکه ادامه کار را هم برای باستان‌شناسان زبده ناممکن می‌کنند.
وی ادامه داد: مردم باید بدانند افرادی که به دنبال گنج‌های توهمی، زندگی خود را حراج کرده و پولش را در اختیار نقشه، باطل طلسم، موکل و خرافاتی از این دست گذاشته‌اند، هرگز از ترس آبرویشان نمی‌گویند که رفتیم و هیچ نبود، بلکه همواره داستان‌هایی نقل محافل است از فلان شخص و بهمان فرد که با پیدا کردن گنج زندگی‌اش از این رو به آن رو شد. بیاییم صادقانه فقط یک سؤال را از خودمان بپرسیم؛ چند نفر از ما در طول زندگی با چشمانش فردی را دیده است که واقعاً گنجی یافته باشد؟
وحدتی‌نسب تصریح کرد: در طرح مجلس در مقام توجیه آورده شده که در کشور‌های مصر و انگلستان چنین قوانینی به تصویب رسیده است. تنها یک نگاه به وبگاه دولت بریتانیا در خصوص وظایف شهروندان در قبال کشف آثار باستانی و اطلاع‌رسانی به نزدیک‌ترین مسئول مربوطه، حاکی از کذب بودن چنین ادعا‌هایی است. همچنین مطالعه قوانین بسیار سختگیرانه کشور مصر در همین مورد نشان می‌دهد که متمم شماره ۱۱۷ قانون عتیقه‌جات مصر مصوب سال ۱۹۸۳، هرگونه خرید و فروش و انتقال آثار باستانی مصر را ممنوع و نیز متخلفان را به پرداخت جزای نقدی و تحمل حبس محکوم کرده است. قوانین به غایت سختگیرانه‌ای در کردستان عراق، ترکیه، سوریه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، اتیوپی و بسیاری دیگر از کشور‌های جهان وجود دارد. من ندیده یا نشنیده‌ام که هیچ کشوری در تاریخ مدرن اقدام به انجام چنین کار سخیف و دور از عقلی درباره میراث ملی خود کرده باشد.
استاد باستان‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس در پایان به مقوله حق‌الناس بودن اشیای تاریخی و آثار باستانی اشاره کرد و گفت: از برتری‌های فنی فقه شیعه، پویایی آن است؛ فقهای ما احکامی را در تاریخ صادر کرده‌اند که قبل از آن کسی باورش نمی‌شد که این حکم را بتوان صادر کرد؛ بنابراین فقه شیعه خود را با علم روز منطبق می‌کند. لذا شاید زمان آن فرارسیده است که فقهای ما هم در داستان فقهی گنج بازنگری کنند.
گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده
انتهای پیام
خدا خیرت بده مرد بی پرده حرف زدی 
