سند قرآنی‌سازی وزارت ارشاد ارائه می‌شود؛ مقاومت‌ها را با گفتمان رفع می‌کنیم
معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد با اعلام ارائه سند قرآنی‌سازی وزارت ارشاد در آینده نزدیک، از هم‌افزایی و همدلی بین‌نهادی گفت و اینکه ضمن حمایت و نظارت بر عملکرد مؤسسات قرآنی آنان را به سمت خودکفایی سوق داده و ایده‌های فعالان قرآنی را نیز پس از فراوری، به عرصه عمل خواهد آورد. نوع مواجهه این معاونت با شورای توسعه فرهنگ قرآنی و کمیسیون‌های ذیل آن، نقش مردم در امور فرهنگی و ... از جمله مواردی بود که در این گفت‌وگو به آن پرداخته شد.
یک‌سال از حضور کابینه جدید دولت و تغییر سکاندار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و هشت‌ماه از زمان آغاز فعالیت معاون قرآن و عترت این وزارتخانه می‌گذرد. از آنجایی که تبلیغ و ترویج فعالیت‌های قرآنی از جمله وظایف خطیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و زمینه‌ساز فعالیت‌های اساسی قرآنی است، در همین راستا و همزمان با هفته دولت در استودیوی ایکنا با علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن از نظر می‌گذرد؛
ایکنا_ به عنوان سوال اول چه تعریف کوتاه و جامعی از معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد میتوان داشت؟ و اولویت این معاونت چه می‌تواند باشد؟
با تشکر از خبرگزاری قرآنی ایکنا؛ بسیار خوشحالم که در هفته دولت در خدمت شما هستم. در بین ۱۸ وزارتخانه دولت تنها وزارتخانه‌ای که پسوند اسلامی دارد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مأموریت تحقق پسوند اسلامی آن را دارد. این پسوند معنا‌بخش، انگیزه‌بخش و افق‌گشاست. پسوندی انتزاعی، تزئینی و تبرکی نیست، بلکه پسوندی است که به همه اقدامات و راهبرد‌های وزارت ارشاد معنا می‌دهد.
مسیر اسلامی شدن تمام معاونت‌های وزارت ارشاد، از قرآنی‌سازی و توجه به مفاهیم قرآنی می‌گذرد
در حوزه راهبرد، تاکتیک و تکنیک و واکنش فردی و در حوزه عملیات و مجموعه کار‌هایی که انجام می‌دهیم، باید ملتزم و متعهد نظری و عملی به پسوند اسلامی باشیم. مسیر اصلی اسلامی شدن وزارت ارشاد اسلامی از قرآنی‌سازی و توجه به مفاهیم قرآنی می‌گذرد.
قرآنی‌سازی وزارت ارشاد، مقدمه قرآنی‌سازی دولت است. در معاونت قرآن یک تعریف حداقلی از قرآن نداریم که فعالیت‌های قرآنی را منحصر یا محدود و مشروط می‌کند، هر چند که برخی از فعالیت‌ها از جنس تلاوت، حفظ، درست‌خوانی، روخوانی، صحیح‌خوانی، قرائت، وقف و ابتدا از باب مقدمه واجب است، اما نباید هدف شود. هدف، انس با قرآن، عمل به قرآن و تحقق قرآن است. «محقّق لما حقّقتم»
اگر قرار باشد ارزش‌ها و مفاهیم قرآنی جاری و ساری شود باید ابتدا نگاهمان را به قرآن اصلاح کنیم. یکی از مصادیق جدی «وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَٰذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا»، همین نگاه حداقلی و سکولار به قرآن است که قرآن را در برخی از فعالیت‌های خاص محدود می‌کند و طیفی به نام جامعه قرآنی آن را انجام می‌دهند و توده مردم را از مراجعه و انس به قرآن دور می‌کنند. به همین دلیل است که امروز می‌بینیم، برنامه‌های حوزه عترت، خصلت تودگانی و ملی دارد، اما بسیاری از فعالیت‌های قرآنی محدود به طیفی خاص می‌شود و در نهایت در لایه‌های نخبگانی و طبقات خاص باقی می‌ماند؛ لذا در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اصلاح این نگاه را به عنوان یک راهبرد محوری در پیش گرفته‌ایم.
راهبرد‌ها، کاربرد‌ها را تعیین می‌کند و رویکرد‌ها، عملکرد‌ها را جهت می‌دهد. ما نگاه حداکثری و کاربردی به قرآن را در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیری می‌کنیم. قرآن کتابی ثابت نیست و باید مسائلمان را به قرآن عرضه کنیم و پاسخ بگیریم. قرآن، کتاب هدایت برای همه مردم است.
خطاب یا ایهاالناس قرآن، معنی‌دارست و اکثر خطاب‌های مردمی قرآن در سینما، تئاتر و ساحت‌های عملیاتی وزارت ارشاد باید در مقام تئوری و عمل، اسلامی شود. امروز همه رویکرد حل‌المسائلی دارند و قرآن این کار را می‌کند و باید تئوریکال و پرکتیکال قرآنی شویم.
این قرآنی‌شدن در هنر و فرهنگ در قالب سند قرآنی‌شدن وزارت ارشاد به صورت اختصار شرح داده شده است. در این سند توضیح می‌دهیم که وقتی می‌گوییم سینما قرآنی شود، تنها منظورمان این نیست که فیلم و سریال پیامبران تولید کرد، که البته آنها هم از مصادیق سینمای قرآنی است، یا فقط به آیات به صورت مستقیم بپردازند، بلکه منظور این است که مجموعه‌ای از مفاهیم مترقی ازجمله دستورات زیستی و شیوه زندگی قرآنی در شعر، سینما، تئاتر، کتاب، موسیقی و سایر حوزه‌ها استفاده شود.
برنامه‌هایی که امروز در معاونت قرآن و سایر معاونت‌های بین‌دستگاهی تعریف کردیم ناظر بر همین راهبرد است. بعد از آنکه گام‌هایی برداشتیم و به سمت قرآنی‌شدن حرکت کردیم در قدم بعدی به سراغ مجموعه دولت و دستگاه‌ها می‌رویم و پیشنهاداتمان را ارائه می‌کنیم. هدفمان هم این است که مدیران و مردم وقتی یک مفهوم را در محیط کار و زندگی‌شان یاد می‌کنند، ما به‌ازای قرآنی آن را هم بشناسند. تلاش می‌کنیم تا هر جوانی بتواند در مسائلش به یک آیه قرآن استناد کند. سینما‌گران بدانند که مراجعه به قرآن از حیث محتوا دست‌نوشته‌های آنها را غنی کرده و مخاطب را بالا می‌برد.
فرصت طلایی دولت مردمی
پرمخاطب‌ترین آثار سینمایی و هنری ما بعد از انقلاب آثار قرآنی است. لذا هدف اصلی ما در معاونت قرآن پیگیری این راهبرد است. البته مقاومت‌های جدی در قبال این موضوع وجود دارد. البته بخشی از این کار گفتمانی است، لذا باید آنقدر این ادبیات را به صورت پرمحتوا و پربصامت، رسا و رسانا تکرار کنیم تا حرف جا بیفتد.
مدیران دولت فعلی، ملتزم به قرآن هستند، اما به دنبال روش‌ها و مدل‌های قرآنی شدن می‌گردند
عملکرد دولت سیزدهم، فرصت طلایی است تا این حرف جا بیفتد، چرا که امروز مدیران، ملتزم به قرآن هستند و خودشان هم اعتقاد دارند، اما به دنبال روش‌ها و مدل‌های آن می‌گردند. بر این اساس در لایه چیستی و چرایی و همچنین لایه توصیف توافق وجود دارد. در لایه تجویز و چگونگی انجام کار یک سوال مهم وجود دارد و آن این است که چگونه میتوان مضامین قرآنی را در همه عرصه‌های فرهنگی و هنری ببریم؟ یک راه سخت و مسیر مفصلی دارد و باید در جای خودش راجع به آن صحبت کرد.
ایکنا_ از همراهی فعالان قرآنی در اجرایی کردن این سند چقدر بهره‌مند می‌شوید؟
جامعه قرآنی به معنای استادان و رجال، اصلی‌ترین پشتیبان این کار، هم از حیث گفتمانی و هم از حیث عملیاتی هستند. اما بسیاری از این داستان به خاطر اینکه دولت‌ها چنین راهبرد‌هایی را پیگیری نکردند، به تبع آن تکنیک و فن خودشان را به مقدمات اختصاص داده‌اند، یعنی اگر امروز اساتیدی را که در حوزه قرائت داریم باید به حوزه سرود وارد کنیم یا اساتید حوزه نگارش کتاب، داستان و رمان را در حوزه فیلمنامه و نمایشنامه‌‌نویسی ارتباط دهیم و راه را برای آنها باز کنیم.
ایده‌های جامعه قرآنی باید فراوری شده و در قالب‌های قابل ارائه به اهالی فرهنگ و هنر ارائه شود
این اتفاق در دولت‌های قبلی نبوده است و حال ما به دنبال آن هستیم؛ لذا باید این فرایند را تسهیل کنیم. برای آنکه این اتفاق رخ دهد کار ما تسهیلگری است. طبعا کسانی که در حوزه‌های مفاهیم، ترجمه و تفسیر یا در حوزه تدبر زحمات بسیاری کشیده‌اند قطعا ایده دارند، اما همه ایده‌ها باید فراوری شده و در قالب‌های قابل ارائه به اهالی فرهنگ و هنر ارائه شود. البته از زحمات آنها ممنونیم، اما شاید برای برخی از این اساتید لازم باشد آموزش بگذاریم، چراکه قطعاً افرادی را داریم که ایده‌های خوبی دارند، اما عملا نمی‌تواند آنها را در فضای مجازی ببرند. عملاً اگر کسی در فضای اینستاگرام نباشد در فضای رسانه‌ای کشور هم قرار ندارد و دیده نمی‌شود؛ لذا چگونگی ورود این‌ها به فضای مجازی مقتضیاتی دارد که نیاز به آموزش دارد. البته خبرگزاری ایکنا که پیشرو در حوزه رسانه است باید به این عرصه کمک کند.
ایکنا_ به عنوان مسئول دبیرخانه کمیسیون تبلیغ و ترویج قرآن کریم در مدت حضورتان در معاونت قرآن وزارت ارشاد چه میزان از وقت خود و معاونت را به پیگیری فعالیت این دبیرخانه و انجام منظم جلسات کمیسیون اختصاص دادید؟ در مجموع فعالیت این کمیسیون چقدر برای شما جدی است؟
در فرایند تدوین منشور توسعه فرهنگ قرآنی بودم و به خوبی می‌دانم که ماده ۱ تا ۴ منشور که وظایفی را بر عهده وزارت ارشاد در حوزه تبلیغ و ترویج گذاشته چه فلسفه‌ای داشته است. در تمام این سال‌ها با همه انتقاداتی که به اجرای منشور وارد است، اشراف بر هر سه کمیسیون ابتدایی آن که امروز به شش کمیسیون ارتقا پیدا کرده است، دارم.
رویکرد دولت سیزدهم در قبال شورای توسعه فرهنگ قرآنی هم‌افزا، تقویت‌کننده، حمایتی و از جنس تواصی به حق و صبر است
به دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی اعلام کردیم که رویکرد دولت سیزدهم در قبال شورای توسعه تقویت‌کننده و حمایتی و از جنس تواصی به حق و صبر است. با همه مجموعه‌های قرآنی این ادبیات را داشتیم و امروز دوره‌ای است که در همگرایی مجموعه‌های قرآنی نقش مؤثری در کشور داشته‌ایم.
طی هشت ماه حضورم در معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد دو جلسه کمیسیون و تمام کارگروه‌های ذیل آن را برگزار کردیم و برنامه‌های ۱۴۰۰ را به سامان رساندیم. برنامه‌های ۱۴۰۱ را در حال تصویب هستیم. حتی در سایر مجموعه دولتی مانند کمیسیون پژوهش در وزارت علوم و کمیسیون آموزش و پرورش اصرار داریم تا جلسات آنها با حضور وزیر برگزار شود که این جلسات نیز با حضور وزرا تشکیل شد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در حکم بنده و هم در سایر صحبت‌ها پیگیر جدی کار کمسیون بوده‌اند و ما برنامه‌های سال ۱۴۰۱ همه دستگاه‌ها را دریافت کردیم و در حال تدوین و تنقیح برای تشکیل جلسه بعدی کمیسیون با حضور وزیر ارشاد هستیم. بر این اساس احتمالا در پایان شهریور یا ابتدای مهرماه این جلسه برگزار شود و برنامه‌های سال ۱۴۰۱ هم به سامان برسد.
ایکنا_ سوال دیگر ما در خصوص نوع نگاه شما به عملکرد مؤسسات و تشکل‌های قرآنی است. چه میزان فعالیت این مؤسسات را جدی دانسته و چه برنامه‌هایی برای این بخش دارید؟
اگر با مردم کار را پیش نبریم سامان پیدا نمی‌کند. پولی که مردم عاشقانه و خودجوش در ۱۰ روز اول محرم برای امام حسین(ع) در قالب‌های مختلف خرج کردند سه برابر بودجه کل سال همه دستگاه‌های فرهنگی است. اگر مردم در میدان نیایند کار فرهنگی انجام نمی‌شود. نگاه ما به مسئله مردم تزئینی نیست و اگر مؤسسات مردمی در حوزه قرآن نبودند امروز بسیاری از کار‌های قرآنی زمین خورده بود.
کرونا به مؤسسات مردمی آسیب‌های اساسی زده است و در فکر حل این مسئله هستیم، اما با حضور خود مردم باید مسائل مردم حل شود. اینکه دولت پولی تزریق کند مانند نمک در آش است، اما محتویات را خود مردم باید تدارک ببینند.
آنچه که امروز به عنوان رویکرد دولت در حوزه کار‌های مردمی است، عدم مداخله و سه‌گانه هدایت، نظارت و حمایت است. در مسئله مردمی‌سازی، گفته می‌شود بین ۲۵۰۰ تا ۳ هزار مؤسسه مردمی قرآنی در کشور داریم. در حال انجام پایشی دقیق در این حوزه هستیم که چند درصد این موسسات فعال، نیمه‌فعال، تعطیل و چند درصد در آستانه فروپاشی به دلیل کرونا، سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری است.
نگاه جزیره‌ای به مؤسسات قرآنی نداشته باشیم
باید ارتباط مؤسسات مردمی قرآنی را با سایر مجموعه‌های مردمی شکل دهیم. ما یک پدیده مردمی به نام بعثت داشتیم که یک ساختار مردمی به نام مسجد از آن درآمد. پدیده دیگری به نام عاشورا داریم که ساختار مردمی به نام هیئت از آن درآمد. پدیده بزرگی به نام انقلاب اسلامی داریم که یک ساختار مردمی به نام بسیج از آن درآمد و پدیده بزرگ دیگری به نام گام دوم انقلاب اسلامی و مقتضیات دهه چهارم و پنجم انقلاب اسلامی داریم که رهبری از آن به عنوان گرو‌ه‌های خودجوش و آتش به اختیار و گرو‌های جهادی یاد می‌کنند.
مؤسسات مردمی قرآنی یک ضلع از اضلاع یک چند ضلعی هستند و لذا باید با اضلاع مسجد، هیئت، بسیج و گرو‌ه‌های آتش به اختیار فرهنگی و جهادی پیوند بخورند و نمیتوانند در یک جزیره به صورت جدا فعالیت کنند
مؤسسات مردمی یک ضلع از اضلاع این چندضلعی هستند، لذا باید با اضلاع مسجد، هیئت، بسیج و گرو‌ه‌های جهادی پیوند داشته باشند و نمیتوانند در یک جزیره به صورت جدا کار کنند. مؤسسات مردمی در نسبت با مسجد، همان چیزی هستند که رهبر حکیم انقلاب یکم رمضان فرمودند که مساجد پایگاه قرآن است.
همه دیدیم که در ماه محرم پیوند قرآن و هیئت‌ها چقدر خوب گرفت و در قالب پویش نذر تلاوت توسعه پیدا کرد. تلاوتی که در ابتدای برنامه هیئت چندهزار نفره شمال تهران، چیذر، یک استاد بین‌المللی می‌خواند به اندازه روضه سنگین و نمکین محمود کریمی از جمعیت اشک می‌گیرد. این قاری با قرائت آیات سوره فجر «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلی فی عِبادی وَ ادْخُلی جَنَّتی» در دستگاه حجاز و به سبک عبدالباسط، جذب می‌کند. لذا کار مردمی یعنی همین پیوند زدن قرآن با هیئت و مسجد.
امور قرآنی را با یک نگاه مفهومی توسعه دهیم
اگر مؤسسات مردمی ما مسئله مخاطب را حل کنند با کرونا هم زمین نمی‌خورند و سریعا به دلیل مخاطب‌شان خود را به‌روز می‌کنند و در فضای آی تی، یک فضای پررونق‌تر و گرم‌تری را تدارک می‌بینند
ایکنا ملتزم به این نگاه است. بسیار خوشحال شدم که این رویکرد در ایکنا وجود دارد. باید کار‌های قرآنی را با یک نگاه مفهومی توسعه دهیم. کار قرآنی مردمی تنها به این معنا نیست که مؤسسات تنها برای یک موضوع هزینه کنند که البته مقدمه کار هم این است، اما کار مردمی توجه به همه این اضلاع است. اگر مؤسسات مردمی ما مسئله مخاطب را حل کنند با کرونا هم زمین نمی‌خورند و سریعاً به دلیل مخاطب‌شان خودرا به‌روز می‌کنند و در فضای مجازی پررونق‌تر می‌آیند.
مؤسسات مردمی قرآنی باید کارویژه مشخصی برای خودشان تعریف کنند تا سر پا بمانند. به‌عنوان مثال در زمان کرونا به حوزه موسیقی ما لطمه بسیاری وارد شد، اما امسال کنسرت‌ها با حمایت وزیر ارشاد و رییس‌جمهور برپا شد و در مکان‌های مختلف شاهد برگزاری کنسرت‌های مختلف با رعایت ضوابط بهداشتی بودیم و در نهایت جریان موسیقی احیا شد. چرا؟ به دلیل اینکه مخاطب آمد و با همین مخاطب این جریان احیا شد؛ نه با یارانه وزارت ارشاد.
ما در نمایشگاه قرآن و کتاب هم شاهد بودیم که مردم آمدند و مجدد این فرایند احیا شد. با فروش ۲۵۰ میلیارد تومانی بخشی از وضعیت کتاب احیا شد. بسیاری از عرضه‌کنندگان عفاف و حجاب نیز در نمایشگاه قرآن فروش خوبی داشتند.
مخاطب؛ مسئله اصلی مؤسسات قرآنی
مسئله اصلی مؤسسات مردمی مخاطب است. تا زمانی که مؤسسات محدود به آموزش باشند، آموزش‌های خاص و روش‌های نوین رسانه‌ای را یاد نمی‌گیرند و کار تبلیغی و ترویجی حرفه‌ای، زیبا و جذاب نمیتوانند، کنند و کارهایشان مختص به یک طیف خاص می‌شود. این‌ها مواردی است که مؤسسات قرآنی با راهبرد‌های جدید، کارشان را احیا می‌کنند.
ایکنا_ البته با حمایت‌های شما و دولت.
در فرانسه که مهد لیبرالیسم و رهاسازی دولتی است به فرهنگ، یارانه می‌دهند و عصا زیر بغل فرهنگ می‌گذارند
بله؛ طبعاً حمایت هست. حتی برخی از افرادی که می‌گویند در حوزه فرهنگ یارانه ندهید به روی خودشان هم نمی‌آورند که در فرانسه که مهد لیبرالیسم و رهاسازی دولتی است به فرهنگ یارانه می‌دهند و در آمریکا هم عصا زیر بغل فرهنگ می‌گذارند. در کشور ما وظایف فرهنگی حاکمیت دارد، اما با همه این‌ها نقش دولت تسهیل‌گر و نظارتی است، چراکه دولت در هر جایی که در اجرا مداخله کرده، کار خراب شده است، لذا در اقتصاد، فرهنگ تبلیغ دین باید کار را به دست مردم دهیم، دقیقا همان کاری که پیامبر اکرم(ص) می‌کرد. با زور اتفاقی نمی‌افتد. دولت سیزدهم نشان داد که به این شعار ملتزم است و ان‌شاءالله در عمل نیز محقق خواهد شد.
ایکنا_سخن آخر.
از این فرصت استفاده می‌کنم و به دوستان سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور و به ویژه ایکنا خدا قوت می‌گویم. در همه این سال‌ها این مجموعه در یک دامنه رشدی پیش رفته است و امروز یک شجره طیبه تنومند و ریشه‌دار شده است که میوه‌های بسیار مفیدی می‌دهد. الحمدلله در بازدید از این سازمان و مراکز آن بخش خوبی از این فعالیت‌ها را دیدم و همیشه بهره‌مند می‌شوم. این یک سبد میوه است که امروز تدارک شده است و جای تجلیل دارد. باید قدر کسانی که در همه این سال‌ها در ایکنا تلاش کردند از جمله شهید حجت‌الاسلام تقوی تا سایر دوستان را دانست و دولت، حق‌شناس زحمات جهاددانشگاهی و ایکنا هست. امیدوارم که بتوانم کار‌های جدی‌تری در حوزه سواد رسانه‌ای، بصیرت رسانه‌ای و تقویت حضور دین در رسانه‌ها و نقش رسانه‌ها در توسعه دین ایفا کنم.
ویژگی رسانه قرآن
ایکنا و مجموعه خبرگزاری‌هایی که کار دینی می‌کنند و همچنین مجموعه‌های سرویس‌های دینی خبرگزاری‌ها باید یک‌سری نظریات را در حوزه رسانه پیگیری کنند. یکی از این نظریات نظریه عقل درایه است که در فضای شلوغ رسانه‌ای به آن خیلی نیاز داریم. امیرالمؤمنین می‌گویند اگر خبری را شنیدید با عقل درایه آن را بپذیرید نه با عقل روایه. «اِعْقِلُوا اَلْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ دِرَايَةٍ رآية لاَ عَقْلَ رِوَايَةٍ فَإِنَّ رُوَاةَ اَلْعِلْمِ كَثِيرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِيل.» (غرر الحکم و دررالکلم، ج 1، ص 54)
لذا قواعد رسانه قرآنی و رسانه‌ای که مورد رضایت عترت و اهل بیت(ع) و منطبق بر مفاهیم روایی ما باشد، ایکنا باید جا بیندازد و یک مأموریت بزرگ است. ایکنا باید از باب رصد دقیق، به این موضوع نگاه ویژه داشته باشد و اشکالات مجموعه‌های قرآنی را گوشزد کند و آنها را با نگاه همدلانه و هم‌افزا حمایت کند.
اخیرا ایکنا در قالب گزارشی مکتوب، از معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد انتقادی کرده بود که طی پیامی از آن تشکر کردم. راجع به موارد نقدهای اشتباهی که بود توضیح دادم و راجع به تذکرات درست هم قدردانی کردم. البته ما عمدا چراغ خاموش فعالیت داریم تا کار را اصلاح کنیم. به ایکنا برای این گزارش آفرین می‌گویم که چنین نگاهی دارد. امیدواریم از این به بعد نیز همین ارتباط بین مجموعه ایکنا و وزارت ارشاد برقرار باشد.
گفت‌وگو از وهاب خدابخشی
انتهای پیام
