چگونه می‌توان جلسات عمومی قرآن را احیا کرد + فیلم
حیدر کسمایی به ارائه راهکار برای احیای جلسات عمومی قرآن پرداخت و بیان کرد: پیشنهادم تشکیل شورای صنفی متشکل از استادان خبره است که سابقه قابل توجهی در جلسه‌داری دارند و این استادان تبادل نظر کنند و از تجربیات زیسته خود در جلسه‌داری بگویند و مطالباتی را که درباره جلسات قرآن وجود دارد از نهادهای مسئول پیگیری کنند.
بخش نخست گفت‌وگوی تفصیلی با حیدر کسمایی، قاری و مدرس پیشکسوت قرآن، با تیتر «نبود متولی؛ بزرگترین آسیب جلسات سنتی قرآن» منتشر شد. در ادامه بخش دوم این گفت‌وگو را می‌خوانید که در آن از مباحثی نظیر راهکارهای احیای جلسات عمومی قرآن سخن به میان آمده است.
ایکنا- برای انس عمومی با قرآن چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟ باید در جلسات قرآن چه اتفاقی بیفتد تا این هدف محقق شود؟
یکی از راهکارهای مهم، پرداختن صحیح و اصولی به مفاهیم آیات است. چند سال قبل مرحوم ابوالفضل علامی و آقایان محدث و صفار هرندی مؤسسه نور مبین را تأسیس کردند و با الهام از توصیه‌های رهبر انقلاب اسلامی، کتاب‌هایی را درباره اهمیت اهتمام به تدبر و مفاهیم قرآن تألیف کردند که اقدام بسیار مفیدی بود.
در این زمینه یک خاطره از فعالیت‌های قرآنی دارم. تقریباً دو دهه قبل در قسمت بالای شبستان امام خمینی(ره) حرم حضرت معصومه(س) دارالقرآنی را تأسیس کردیم و در اوایل دهه 1380 نیز از این مرکز قرآنی استقبال بسیار خوبی صورت گرفت. یکبار یک پیرزن من را صدا زد و گفت 50 سال است که قرآن می‌خوانم، اما در طول این سال‌ها چیزی از قرآن نمی‌فهمیدم و این اولین سالی است که می‌فهمم. دلیلش این بود که در جلسات مفاهیم دارالقرآن حرم شرکت کرده بود.
بنابراین، در زمینه جلسه‌داری و فعالیت‌های قرآنی، تمام کار تلاوت قرآن و پرداختن به صوت و لحن نیست، بلکه کارهای مفید بسیاری را می‌توان انجام داد که سبب می‌شود مردم با قرآن انس بهتری داشته باشند، اما رویه فعلی ما یعنی پرداختن صرف به مباحث هنری و فنی تبدیل به آسیب شده است.
کسی نمی‌تواند تلاوت فنی قرآن را تخطئه کند و رهبر انقلاب اسلامی نیز از این نحو تلاوت حمایت می‌کنند و اگر حمایت‌های ایشان نبود، تا الان اثری از این نوع تلاوت نبود، زیرا تفکر برخی مسئولان این است که می‌گویند لزومی ندارد به این کارها بپردازیم، بلکه ساده خواندن قرآن کافی است، زیرا نیازی نیست ما هم قاری مصری پرورش دهیم و این دیدگاه‌های ناصحیح در سطح مدیران وجود دارد.
ایکنا- پس در این باره به لحاظ اسناد و حمایت‌ها مشکلی نیست و مشکل اصلی در مرحله اجراست، آن هم با وجود این همه سازمان و نهاد. پیشنهاد شما برای احیای جلسات آموزش عمومی قرآن چیست؟
پیشنهادم تشکیل یک شورای صنفی و فعالیت صنفی است؛ یعنی می‌توانیم یک مؤسسه یا انجمن را متشکل از استادان خبره، که سابقه تشکیل جلسات آن‌ها قابل توجه و طولانی است، داشته باشیم. سپس این اساتید تبادل نظر داشته باشند و از تجربیات زیسته خود در جلسه‌داری بگویند. این شورای صنفی می‌تواند مطالباتی را که درباره جلسات قرآن وجود دارد از نهادهای مسئول پیگیری کند. البته در سال‌های گذشته مرکز خاتم‌الاوصیاء(عج) تحقیقاتی را درباره جلسات قرآن انجام داد و تا مرحله‌ای هم پیش رفت. حتی نتیجه این تحقیقات در اختیار کشورهای دیگر قرار گرفت و کار موفقی بود، اما مشخص نشد که چرا این کار را متوقف کردند.
با این حال، استادان تشکیل‌دهنده این شورای صنفی می‌توانند در راستای احیای جلسات عمومی و سنتی قرآن پیگیری کنند که بسیار امر بااهمیتی است. برای نمونه نهادهایی نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان اوقاف و امور خیریه یا سازمان تبلیغات اسلامی وظایفی دارند و می‌توانند کار را به اندازه خودشان پیش ببرند.
یکی دیگر از پیشنهادات، اهتمام به فضای مجازی است. امروزه تکنولوژی در ابعاد مختلفی پیشرفت کرده و برای نوجوان‌ها و جوان‌ها نیز از جذابیت بسیار بالایی برخوردار است و از طرفی به سادگی در اختیار همه قرار می‌گیرد. نمیتوان گفت در این زمینه هیچ کاری انجام نشده، اما به نظر من کاری که باید انجام می‌شد صورت نگرفته و سرعت ما نسبت به سرعت دیگر کشورها در کاربست فضاهای مجازی بسیار کندتر است. مثل این است که بگوییم جهان با سرعت هواپیما پیش می‌رود و ما با یک اتومبیل. پس سرعت ما کم است و باید عزم خود را جزم کنیم.
از دیگر اقداماتی که می‌تواند مؤثر باشد، توجه به ظرفیت‌های آموزش و پرورش است. آقای نوری، وزیر آموزش و پرورش، از دوستان من است و اطلاع دارم که ایشان از افراد دغدغه‌مند در زمینه قرآن هستند. امیدوارم بتوانند کار را به نحو بهتری پیش ببرند. افزون بر این، باید در آینده در مدارس و دانشگاه‌ها، شاهد فعالیت گسترده‌تر مراکز قرآنی باشیم. متأسفانه درصد بسیاری از دانش‌آموزان حتی تلفظ صحیح حروف را بلد نیستند. در وزارت ارشاد نیز افراد دغدغه‌مند نظیر آقای دکتر معاف حضور دارند و امید است با اهتمام جدی کار را پیش ببرند.
نمی‌خواهم وارد مباحث سیاسی شوم، اما دولت قبل به هیچ وجه به امور قرآنی نپرداخت. از وزارت آموزش و پرورش درخواست‌های بسیاری داشتیم که به صورت عملی به قرآن توجه کنند، اما بسیاری از امور به دست فراموشی سپرده شد. به قرآنیان نیز به هیچ وجه راه ندادند و بسیاری از امور را ملغی کردند. نمی‌خواهم کسی را مقصر بدانم، اما در برخی از دولت‌ها سیاست‌های غلطی وجود داشت که موجب شد آنچه در زمینه قرآن ساخته شده بود منهدم شود.
تأکید می‌کنم که اگر یک اتحادیه صنفی به وجود آید و برای جلسات قرآن کار کند و به مطالبه‌گری از مسئولان بپردازد، قطعاً می‌توانیم به جایگاه خوبی برسیم.
ایکنا- به نظر شما می‌توان چه کارکردهایی را برای جلسات عمومی قرآن متصور بود؟
یکی از مهم‌ترین کارکردها و نتایج جلسات عمومی قرآن افزایش آگاهی است. برای نمونه در ماه‌های اخیر کشور با برخی مسائل مواجه شده است. برخی از افرادی که اهل اغتشاش هستند، با انقلاب ضدیت دارند و از بیرون کشور حمایت می‌شوند، اما بسیاری از نوجوان‌ها و جوان‌ها اهل اغتشاش نیستند و دلیل اینکه چنین اعتراض می‌کنند کم‌کاری فرهنگی و در رأس آن کم‌کاری در زمینه آموزش قرآن است. از این رو اگر جلسات عمومی قرآن احیا شوند، می‌توان نوجوانان و جوانان را به سمت قرآن سوق داد.
ایکنا- به جلسات تخصصی قرآن بپردازیم. وضعیت این جلسات و آموزش‌هایی را که در این جلسات داده می‌شود چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا روند آموزش صحیح است؟ آیا در این جلسات می‌توان به مباحث مربوط به مفاهیم و معنویت و... اهتمام ورزید؟
می‌توان جلسات عمومی را برگزار کرد و تا اندازه‌ای به مباحث تخصصی از جمله مفاهیم پرداخت، اما در جلسات تخصصی چندان نمیتوان این کار را انجام داد، زیرا هر استاد در یک زمینه نظیر صوت، لحن یا تجوید تخصص دارد و باید به همین موارد بپردازد. در دانشگاه هم دانشجویان در ترم‌های ابتدایی واحدهای عمومی را می‌گذرانند و هنگامی که به دروس تخصصی می‌رسند به دروس عمومی بازنمی‌گردند. البته اگر در جلسات تخصصی به مفاهیم پرداخته شود خوب است، اما صحیح نیست که بگوییم باید چنین باشد.
در سال‌های گذشته جلساتی را برگزار می‌کردم که به صورت جامع اداره می‌شد، ولی جلسات تخصصی چنین ظرفیتی ندارند. البته در برخی جلسات که به وقف و ابتدا و مواردی از این دست پرداخته می‌شود، می‌توان به مفاهیم و... هم اهتمام داشت، اما در مورد مباحث مربوط به صوت و لحن چنین نیست. البته جلسات تخصصی می‌توانند چند نوع باشند؛ یکی اینکه در آن‌ها قاریان حرفه‌ای به تلاوت بپردازند و دوم قاریان سطح پایین‌تر برای خواندن مجال داشته باشند.
تأکید می‌کنم که اهتمام به مفاهیم و تدبر در آیات در جلسات عمومی به صورت جدی دنبال شود، اما این جلسات بسیار کاهش یافته است و می‌توان گفت که دیگر چنین جلساتی را نداریم، در حالی که به ازای هر پنجاه جلسه عمومی باید پنج جلسه تخصصی برگزار شود. امروزه چون این رویه وجود ندارد، برخی روند جلسات تخصصی را نکوهش می‌کنند و می‌گویند چرا در این جلسات به مفاهیم توجه نمی‌شود.
ایکنا- نظر شما درباره نظام‌های آموزشی در کشورهای دیگر در مقایسه با ایران چیست؟
به دلیل حمایت رهبر انقلاب اسلامی، در حال حاضر از دیگر کشورها چند گام جلوتریم. برای نمونه در زمینه تدریس، پژوهش، برگزاری مسابقات، نگارش آیین‌نامه و پرورش اساتید خبره سرآمد هستیم. حدود یکسال قبل در عتبه حسینیه کنفرانسی با موضوع یکنواخت کردن آئین‌نامه‌های مسابقات بین‌المللی قرآن برگزار شد و از ایران استادانی نظیر حمیدرضا مستفید و عبدالرسول عبایی شرکت کردند. پس از این کنفرانس مشخص شد که آیین‌نامه مسابقات ایران با هیچ کشوری قابل قیاس نیست. بنابر این در این زمینه‌ها بسیار خوب پیش رفته‌ایم، اما در بحث جلسات قرآن غفلت کرده‌ایم.
افزون بر این رهبر انقلاب اسلامی همواره توصیه می‌کنند که به مردم کشورهای عراق، سوریه و لبنان در زمینه فعالیت‌های قرآنی کمک کنیم. در همین راستا دوره‌هایی برگزار شد که به لحاظ کمی و کیفی قابل قبول بود. در بحبوحه جنگ سوریه به همراه همسرم به این کشور رفتیم و حتی برخی دوره‌ها را حضوری برگزار کردیم. بنابر این نسبت به دیگر کشورها در جایگاه خوبی قرار داریم و می‌توانیم با کمبود کاستی‌ها و رفع اشکالات به جایگاه مطلوب‌تری دست یابیم.
ایکنا- پیشتر به مسابقات قرآن اشاره کردید. نظر شما درباره نسبت مسابقات با جلسات قرآن چیست؟
یکی از نواقص کار در زمینه قرآن همین امر بوده است و باید آن را رفع کرد. متأسفانه روند فعالیت‌های قرآنی و جلسات قرآن وابسته به مسابقات شده است. از طرفی روال کار این‌گونه شده که اگر کسی در مسابقات رتبه اول را کسب کند، به رسمیت شناخته می‌شود، اما این روند صحیح نیست. البته در دیگر کشورها نظیر مصر روندهای قابل قبولی وجود ندارد. در مجموع نحوه اجرای مسابقات در ایران سبب شد تا بسیاری از قاریان و معلمان قرآنی که می‌توانستند مفید باشند حذف شوند، چراکه به دلیل عدم موفقیت در مسابقات دلزده شدند.
بنابراین نباید چه روندی وجود داشته باشد و مجموعه‌ای از مؤلفه‌ها سبب شود که یک نفر به عنوان قاری مطرح و برجسته شناخته شود. به بیان دیگر باید از افراط و تفریط‌ها پرهیز کرد. شهید منا محسن حاجی‌حسنی‌‌کارگر وقتی در مسابقات بین‌المللی مالزی اول شد، گفت تا دیروز به من می‌گفتند که آقای حسنی کارگر و حالا که در مسابقات اول شده‌ام من را استاد خطاب می‌کنند. بنابراین این یک آسیب جدی است. اساتیدی داشته‌ایم که زمانی در اوج بودند و فقط در زمینه تلاوت قرآن تخصص داشتند که این هم صحیح نیست. نباید بنای کار بر این باشد که صرفاً به تربیت قاری بپردازیم، بلکه زمینه‌های مختلفی وجود دارد و کاش تا این حد به حفظ قرآن بها داده شود.
ایکنا- ظرفیت‌های جلسات قرآن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از ظرفیت‌ها این است که می‌توان قاریان ممتاز و خوش‌خوان جلسات را برای اعزام به کشورهای مختلف و مواردی از این دست برگزید. البته در زمینه مسابقات شاید نتوان کار قابل توجهی انجام داد. اگر از متولیان جلسات حمایت و پشتیبانی شود، می‌توان انتظار داشت که از جلسات بهره‌برداری بهتری کنیم. البته اگر صدا و سیما بتواند جلسات را پوشش دهد، می‌توان شاهد رشد بهتر جلسات بود.
ایکنا- در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده است بفرمایید.
تأکید می‌کنم که برای ارتقای سطح جلسات قرآن می‌توانیم از تجربه دیگر کشورها بهره ببریم. برای نمونه در کشور عراق عتبات حسینیه و عباسیه فعالیت‌های خوبی دارند و از جلسات قرآن در شهرهای مختلف حمایت می‌کنند؛ یعنی در ورودی جلسات تابلویی نصب می‌کنند که نشان می‌دهد این جلسه با حمایت عتبات حسینیه یا عباسیه برگزار می‌شود.همچنین، حق‌الزحمه استاد را می‌پردازند و اهتمام خاصی دارند. این قبیل اقدامات می‌تواند برای شکوفایی جلسات قرآن مؤثر باشد. احیای جلسات عمومی و سنتی قرآن نیازمند همت است و باید برخی اساتید این موضوع را پیگیری کنند، زیرا متولیان قرآنی آمادگی لازم را برای انجام کارها دارند و باید از آن‌ها مطالبه کرد.
کاری که شما در ایکنا انجام می‌دهید و به تحلیل و آسیب‌شناسی وضعیت جلسات قرآنی می‌پردازید کار بسیار پسندیده‌ای است، زیرا می‌تواند به راهکارهایی برای ارتقای سطح جلسات منجر شود. پیشنهاد می‌کنم جلسه‌ای تشکیل دهید تا اساتید نظرات خود را مطرح کنند و پس از تضارب آرا اقداماتی را انجام دهند.
گفت‌وگو از مرتضی اوحدی
انتهای پیام
