تاریخ جایی در حوزه علمیه ندارد

به گزارش ایکنا، علی راد، استاد دانشگاه تهران، 11 دی ماه در نشست علمی «سیره‌پژوهی امام رضا(ع)؛ بایدها و نبایدها» که از سوی نمایندگی قم بنیاد علمی ـ فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد، گفت: فقدان نظام جامع موضوعات رضوی از دغدغه‌های یک دهه اخیر آستان قدس رضوی است، ما هفت ابرطرح پژوهشی در آستان قدس داریم که دو طرح معطوف به امام رضا(ع) به صورت ویژه است؛ طرح تراث رضوی و سیره امام رضا(ع) که بنا به دلایلی این دو بازنشر عمومی قرار نگرفته است.

وی با بیان اینکه ما متخصص در سیره‌پژوهی امام رضا(ع) نداریم، افزود: این هم از چالش‌های فراروی ما است و اگر کسی وارد حوزه علمیه قم شود و از ما یک متخصص در مورد امام رضا(ع) بخواهد، شاید دچار تردید بشویم. وقتی قرار شد کرسی شیعه‌شناسی در آمریکا راه‌اندازی شود، دنبال کتاب و استاد بودند. سؤال بنده از جامعه تاریخ‌پژوهان و سیره و حدیث‌پژوهان این است که آیا ما درباره سایر ائمه(ع) هم متخصص داریم؟ اگر قم را زیر و رو کنیم، دو اثر پژوهشی درباره امام باقر(ع) نخواهیم یافت که حرف جدی داشته باشد.

اهمیت رشته تاریخ در کسب معرفت

رئیس نمایندگی قم بنیاد علمی ـ فرهنگی آستان قدس رضوی با بیان اینکه چرا شاهد این وضعیت هستیم و چه کرده‎ایم؟ اظهار کرد: بنده در نشست خبری اولین همایش سیره امام رضا(ع) به این بحث اشاره کردم که ما اساساً نسبت به تاریخ و سیره کم لطف بوده و هسیتم و متأسفانه تاریخ را رشته جدی نمی‌دانیم، در حالی که داشتن فهم تاریخی روشن پیش‌شرط مطالعه هر حوزه معرفتی است.

وی با بیان اینکه اساساً گفتمان فضیلت و ارزش و رتبه در حوزه و دانشگاه بر مدار فقه و فلسفه است، تصریح کرد: یکی از تفاوت‌های حوزه اهل سنت و شیعه این است، همچنین از تفاوت‌های مهم شرق‌شناسان با ما در همین نگاه به تاریخ است؛ آن‌ها به مطالعه عمیق و جدی تاریخ چسبیدند و ما به روبناها چسبیده‌‌ایم و الان شبهات و اشکالاتی که شرق‌شناسان مطرح می‌کنند، برای ما چالش شده است. ما صبر می‌کنیم تا آن‌ها چیزی را مطرح کنند و بعد ما فهم ناقصی از آن داشته باشیم و بعد هم جوابی بر اساس آن فهم ناقص می‌دهیم و تمام می‌شود.

تاریخ پیش‌شرط اجتهاد است

راد بیان کرد: ما برای تاریخ در فرایند اجتهاد نقش برجسته‌ای قائل نیستیم، در حالی که پیش‌شرط اجتهاد است. من نافی فقه و اصول نیستم ولی آن را کافی نمی‌دانم؛ معتقدم مجتهدی که فهم تاریخی دارد، اجتهاد بهتری هم خواهد کرد. همچنین، آسیب دیگر تفکیک این دو تخصص از یکدیگر است، یعنی دوستان تاریخی خود را بی‌نیاز از اجتهاد فقهی اصولی می‌دانند و پژوهشگران این حوزه علاقه ندارند این پیوند مشترک شکل بگیرد.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: در 40 سال بعد از انقلاب تاکنون کمتر کتاب تاریخی و سیره توانسته است به رتبه برتر کتاب‌ سال جمهوری اسلامی دست یابد زیرا بیشتر با ذائقه اخباری‌گری دسته‌بندی و تألیف شده است؛ البته نافی کارهای فاخر و سترگ نیستم ولی جریان عمومی فاخری نداریم. الگوی شایع ما در مطالعات تاریخی درباره امام رضا(ع) جمع‌آوری یکسری روایات است که این امر ممکن است در مرحله اول داوری بالا بیاید ولی در مرحله بعد حذف می‌شود.

رابطه قناعت و نقش آن در تاب‌آوری اقتصادی جامعه

راد افزود: ما در فرایند پرورش مجتهد و متخصص تاریخ و سیره هستیم ولی نقدهای فراوانی وجود دارد؛ در عرصه فرهنگ هم ما به این عرصه چه داده‌ایم و چه انتظاری داریم؟ انتظارات فرهنگی ما از جامعه آیا همطراز با عرضه‌های فرهنگی ما هست و این ناهم‌طرازی تبلیغ و ارائه آموزه‌های فرهنگی باعث ایجاد چالش و معضل شده است؛ در حوزه اقتصاد هم همین وضع را داریم زیرا آموزه قناعت نهادینه‌سازی نشده است لذا جامعه دچار چالش می‌شود و تاب‌آوری اقتصادی ندارد.

رئیس نمایندگی قم بنیاد علمی ـ فرهنگی آستان قدس رضوی با بیان اینکه ما مجتهد متجزی در عرصه تاریخ داریم، گفت: الان در حوزه تفسیر و فقه رضوی متخصص داریم، در عرصه تاریخ، انساب، اخلاق رضویو  سادات رضوی هم داریم، از جمله آقای صفری فروشانی که آقار فاخری در عرصه تاریخ ائمه(ع) دارند.

وی افزود: امروزه در برخی الگوهای مطالعات تاریخی جای پرسش‌هایی چون نقش مادر در خلق و خو و ظاهر امام وجود دارد؛ از این منظر، امام رضا(ع) به عنوان یک انسان دارای یکسری فاکتورهایی چون وراثت و ژنتیک هستند ولی پذیرش این ویژگی‌ها در بعد شخصیت حقوقی امام(ع) و مقام عصمت او یک نوع مغالطه است زیرا این مقام، فراژنتیک، فراآموزشی و ... است.

تولید بیش از 300 اثر در مورد امام رضا(ع)

وی افزود: در حوزه سیره‌پژوهی امام رضا(ع) به ویژه در ص دسال اخیر، بیش از 300 کتاب، پژوهش و مقالات فراوانی هم نوشته شده است و وقتی آثار شاخص و برجسته را بررسی کنیم؛ سیره‌پژوهی در سده اخیر و به خصوص بعد از انقلاب هم به دو گونه کلی قابل تقسیم است: یکسری مطالعات نظری سیره و دیگری کاربردی و تطبیقی. در هر دو نوع با وضعیت مطلوب فاصله داریم و اختصاصی به امام رضا(ع) هم ندارد. البته وضعیت پژوهش در مورد امام رضا(ع) از مطالعه درباره سایر ائمه(ع) بهتر است. 

انسداد در مطالعات تاریخی محض در سیره‌پژوهی

راد بیان کرد: به صورت کلی در حوزه مطالعات سیره رضوی به صورت اجتهادی و مبتنی بر مبانی علمی و متقن هنوز در آغاز راه هستیم و به نظر می‌رسد مطالعات تاریخی محض دچار انسداد شده و برونداد جدیدی ندارند و برای برون‌رفت از این انسداد باید دست به ابتکار عمل زده و پژوهش‌های خودمان را از یکسری آسیب‌ها نجات دهیم.

راد بیان کرد: ما فکر می‌کنیم که مطالعات تاریخ و سیره بدون فقه و اصول و روش‌های رایج ممکن است و این آسیب در مطالعات دیگر هم وجود دارد؛ غربی‌ها ابتدا روی روش خودشان بحث می‌کنند و روش استاندارد دارند گرچه نتایج آن ممکن است با ذائقه ما سازگار نباشد. اینکه الان در کتب سیره‌پژوهی و تاریخ امام رضا(ع) عناوین جذابی ندارند، به همین دلیل است. 

عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران با بیان اینکه ما فرضیات جدید تولید نکرده و حتی فرضیه‌های مشهور را به آزمون علمی نمی‌گذاریم، افزود: دستاورد محققان را باید به آزمون علمی بسپاریم زیرا فقدان فرضیات نو سبب می‌شود در فرضیات تکراری مطلب بنویسیم، در حالی که نمی‌دانیم برای چه می‌نویسیم؛ همچنین غلبه تاریخ‌نگاری وصفی به جای مسئله‌محور، فربگی رویکرد عام به مطالعات تاریخ و سیره و فقدان رویکردهای جدید و فقدان رویکرد میان‌رشته‌ای در مطالعات سیره باعث مشکلات می‌شود. 

وی از تصویب گروه مطالعات اجتماعی سیره‌پژوهی امام رضا(ع) در آستان قدس رضوی خبر داد و افزود: این موضوع در بین مراکز سیره و تاریخ جدید است.