نقش ادبیات عرب و وقف و ابتدا در مهندسی تلاوت

به گزارش خبرنگار ایکنا، در نوبت بعد از نماز مغرب و عشا و در دومین روز از هفدهمین نشست استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم، حمیدرضا مستفید، پیشکسوت و پژوهشگر عرصه قرآن کریم به ارائه مقاله خود با عنوان «نقش ادبیات عرب و وقف و ابتدا در مهندسی تلاوت» پرداخت که چکیده این مقاله در ادامه آمده است؛

«قرائت کلام الله هر چند به خودی خود و حتی با نفهمیدن معانی آیات، ارزشمند و مورد تأکید است ـ چه آن که فرموده‌اند: «النظر فی المصحف عبادة»ـ پس قرائت آن هم (ولو بدون فهمیدن معانی آن) با قصد قربت عبادت محسوب می‌شود.

اما فهم معانی و تدبر در آیات قرآن، قطعاً مورد تأکید شارع مقدس است: «أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ» (نساء/82)؛ «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ مُبارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ» (ص/ 29)؛ «أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلي‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها» (محمد/24).

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «قال أمير المؤمنين(ع) ألا أخبركم بالفقيه حقّ الفقيه؟ من لم يقنط الناس من رحمة الله و لم يؤمنهم من عذاب الله و لم يرخص لهم فی معاصی الله و لم يترك القرآن رغبة عنه إلى غيره. ألا لا خير فی علم ليس فيه تفهّم ألا لا خير فی قراءة ليس فيها تدبّر ألا لا خير في عبادة ليس فيها تفكر.

و في رواية أخرى: ألا لا خير فی علم ليس فيه تفهّم ألا لا خير فی قراءة ليس فيها تدبّر ألا لا خير فی عبادة لا فقه فيها ألا لا خير فی نسك لا ورع فيه».

بسیار طبیعی است که برای فهم و تدبّر در آیات باید با زبان قرآن آشنا بود. به همین سبب است که در کلام معصومین(ع) به فراگیری زبان عربی تأکید شده است: «عن أی عبد الله(ع) قال: تعلّموا العربية فإنّها كلام الله الذی تكلم به خلقه‏»؛ زبان عربی را فرا گیرید، زیرا عربی زبانی است که خداوند به وسیله آن با خلقش سخن گفته است.

با این همه، حتی اگر این تأکیدات در آیات و روایات برای فهم و تدبر کلام الله و آموختن زبان عربی نبود، بعید بود کسی نسبت به نقش فهم معانی آیات در ارتقای کیفیت تلاوت و ارائه یک تلاوت استادانه شک و تردید داشته باشد. فهم معانی آیات هم در انتخاب لحن مناسب مؤثر است و هم در انتخاب محل مناسب برای وقف و ابتدا.

قاری‌ای که با وقف و ابتداهای نامناسب، معانی آیات را به درستی به مخاطب القا نمی‌کند، نمی‌تواند مدعی باشد که یک تلاوت استادانه و مهندسی شده را ارائه داده است.

ما در این مقاله به بیان نمونه‌هایی از این قبیل می‌پردازیم تا از طریق بیان نمونه و مثال، اهمیت این امر بیش از پیش روشن شود.

مثلاً وقف در اواخر آیات زیر و ابتدا از آیه بعد نامناسب است: «فَوَيْلٌ لِلْمُصَلِّينَ (4) [الَّذينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ (5)] سوره ماعون

«وَ إِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِمْ مُصْبِحينَ» (137) [وَ بِاللَّيْلِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (138)] سوره صافات
«وَ فِي الْأَرْضِ آياتٌ لِلْمُوقِنينَ» (20) [وَ في‏ أَنْفُسِكُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ (21)] سوره ذاریات
«إِذِ الْأَغْلالُ فی أَعْناقِهِمْ وَ السَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ» (71) [فِي الْحَميمِ ثُمَّ فِی النَّارِ يُسْجَرُونَ (72)] سوره غافر

«أَلا إِنَّهُمْ مِنْ إِفْكِهِمْ لَيَقُولُونَ» (151) [وَلَدَ اللَّهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ (152)] سوره صافات
یا وقف در «کوکب درّیّ» در «اللّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فيها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ في‏ زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ يَكادُ زَيْتُها يُضي‏ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلي‏ نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليمٌ» (نور/ 35)
و ابتدا از همین عبارت نامناسب است.

یا وقف در «مجنون» در آیه شریفه «كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنا وَ قالُوا مَجْنُونٌ وَ ازْدُجِرَ» (قمر/9) و ابتدا از «وازدجر» می‌تواند بسیار مناسب باشد که کمتر به آن توجه می‌شود.

و موارد متعدد دیگر که در این مقاله کوتاه صرفاً به عنوان نمونه به آنها اشاره شده است.»