آیا سب و لعن به یک معناست؟/ بررسی راهکارهای مقابله با یک بدعت دینی
کانون خبرنگاران نبأ: یکی از ناهنجاری‌هایی که در میان جوامع دینی رواج یافته است، سب کردن مخالفان و پیروان سایر ادیان است، آموزه‌های اسلامی حاکی از آن است که این رفتار از جانب پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) با شیوه‌های متفاوتی پاسخ داده شده است.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، یکی از ناهنجاری‌هایی اعتقادی که در برخی اقشار جامعه با برچسب دینی ولی بدون تحقیق رواج پیدا کرده است سب و لعن آئین و مقدسات ادیان است. این در حالی است که که در قرآن و روایات معصومین(ع) این موضوع صریحا نهی شده است.
خداوند متعال در آیه شریفه 108 سوره مبارکه انعام می‌فرماید: «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ؛ معبود کسانی را که غیر خدا را می‌خوانند دشنام ندهید مبادا آنها (نیز) از روی ظلم و جهل خدا را دشنام دهند».
در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) که در خطبه 206 نهج‌البلاغه نقل شده است، حضرت می‌فرمایند: «من خوش ندارم که شما فحاش باشید، اگر شما به جای دشنام، اعمال آنها را برشمرید و حالات آنها را متذکر شوید به حق و راستی نزدیکتر است و برای اتمام حجت بهتراست شما به جای دشنام چنین می‌گفتید: پروردگارا خون ما و آنها را حفظ کن. میان ما و آنها را اصلاح کن و آنها را از گمراهی‌شان هدایت نما تا کسانی که جاهل‌اند حق را بشناسند و آنها که گمراهند و بر دشمن با حق اصرار می‌ورزند از آن دست بردارند و به راه راست بازگردند».
برای تتبع بیشتر و بهتر این موضوع به سراغ علمای حوزه علمیه نبی اکرم(ص) رفتیم تا دقت بیشتری در این موضوع داشته باشیم؛ برای این مسئله دلایل متعددی مطرح میشود؛ آیت‌الله ضیاءالدین نجفی تهرانی، متولی حوزه علمیه نبی اکرم(ص) در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ در خصوص توهین به مقدسات اهل سنت به یکی از این دلایل اشاره و اظهار کرد: از امام صادق(ع) روایت داریم که این مسئله را منع فرمودند؛ زیرا موجب میشود تا آنان نیز جرئت پیدا کنند به تشیع توهین کنند، بنابراین این مسئله جایز نیست.
هیچ سند و مدرکی در اسلام برای سب کردن وجود ندارد
حجت‌الاسلام روح‌الله جعفری، استاد حوزه علمیه نبی اکرم(ص) در پاسخ به این پرسش که برخورد با مقدسات اهل سنت در سیره اهل بیت(ع) چگونه است؟ گفت: عده‌ای از شیعیان در قالب هیئت‌ها، دسته‌های مذهبی به بهانه دفاع و خشنودی اهل‌بیت(ع) و یا دلجویی از مصیبت‌هایی که اهل‌بیت(ع) کشیده‌اند، به مقدسات اهل سنت توهین می‌کنند. قطعا درباره این مسئله هیچ روایت و سندی در اسلام و مذهب تشیع وجود ندارد که در آن برخورد با چنین سبک و روشی توصیه شده باشد.
وی ادامه داد: به کرار در تاریخ و روایات آمده است که شخص رسول اکرم(ص) و اهل بیت(ع) حتی در برخورد با دشمنانشان چه داخلی و چه خارجی هیچ‌گاه لب به دشنام‌گویی نگشودند؛ حتی در رجزهای میدان جنگ نیز چنین الفاظی را به کار نبردند؛ چه برسد که به این که جزء مسلمانان اهل سنت باشند که جزء برادران ما هستند. حال بعضی از گروه‌های مذهبی و هیئت‌هایی شکل گرفته‌اند که این فرهنگ غلط را اشاعه می‌دهند.
احتجاج شیوه برخورد با مخالفان است
جعفری روش برخورد معصومین(ع) با مخالفان را احتجاج دانست و گفت: ائمه معصوم(ع) در برخورد با مخالفین از حکمت و «جدال احسن» استفاده می‌کردند؛ حکمت یعنی همان علم و جدل احسن نیز در واقع جدلی است که بعد از اقامه دلیل و اتمام حجت در مقابل خصم ارائه میشود؛ این جدل به بیراهه کشیده نمی‌شود و عاری از الفاظ رکیک و نامشروع است؛ زیرا تا می‌گوییم جدل عده‌ای به ذهنشان می‌آید که هر لفظی را می‌توانند به کار ببرند در صورتی که این طور نیست.
این استاد حوزه ادامه داد: تاریخ بیانگر آن است در احتجاج‌هایی که پیامبر داشتند مانند احتجاج باملحدان، احتجاج با یهودیان و احتجاج با مسیحیان نجران هرگز رفتار پیامبر(ص) همراه با اهانت نبوده است. احتجاج قرآنی، حجت به وحی، عقل و برهان منابعی که پیامبر در امر احتجاج به آن استناد می‌فرمود و هرگز در احتجاج از الفاظ نامشروع استفاده نمی‌کرد. اگرما پیرو پیامبر(ص) وامیرالمؤمنین(ع) هستیم و ادعای شیعه بودن می‌کنیم باید از رفتارها پرهیزکنیم.
استاد حوزه نبی اکرم(ص) گفت: این جور مباحث را باید بسطش داد به مباحث عقلی و مباحث کلامی آنهایی که به مباحث عقلی و مباحث کلامی توجه‌ای ندارند از دو حالت خالی نیست قطعا یا عیب علمی یا دارای نقص عملی هستند، عیب علمی یعنی آن قدر سطح علمیشان پایین است چون نمی‌توانند از جهت علمی با مخالف خودشان برخورد کنند از الفاظ رکیک استفاده می کنند و آنها که نقص عملی دارند یعنی آن قدر از لحاظ عملی ضعیف هستند و می‌خواهند از این طریق خودشان را بالا برند و این سیره اهل‌بیت(ع) نیست.
وی افزود: به سیره و روش پیامبراکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) باید مراجعه کنیم و آنها را الگوی خودمان قرار دهیم با مطالعه تاریخ و مطالعه زندگانی اهل‌بیت(ع) می‌توانیم ببینیم که آنها در مقابل دشمنانشان چگونه رفتار می‌کردند؟
احترام به شعائر ادیان و مذاهب از بدیهیات است
جعفری ادامه داد: عدم اهانت به مقدسات اهل سنت یک امر بدیهی است اما به این معنا هم نیست که در مقابل اهل سنت باید بشینیم، هیچ حرکتی نکنیم و برای قانع کردن آنها از برهان، احتجاج و از جدل احسن استفاده نکنیم.
جعفری با اشاره به خطبه یک نهج البلاغه گفت: حضرت می‌فرمایند: شکوفایی دفینه‌های عقلی انسان‌ها سیره‌ی مشترک انبیاء علیهم السلام است این دفینه‌ها یعنی همان جهلشان برای مثال اگرما بخواهیم با یک جاهل رفتارکنیم اول باید آنها را شکوفا کنیم. طبق فرمایش امیرالمؤمنین(ع) اول باید جهل عقلی آنها را برطرف کنیم بعدا برنامه‌های دیگر را روی آنها پیاده کنیم و لذا دراین زمینه می‌فرمایند: « وَ یُثیروا لَهُم دَفائِنَ العُقول» سیره انبیاء این بوده که دفینه‌های دل را بیرون می‌آوردند و در برخورد با جاهل اول جهل او را برطرف می‌کردند تا ظریفت فرد برای فراگیری علوم موافق با فطرت شکوفا شود. توهین به مقدسات عموما اثرات سوئی دارد و ممکن است با برگزاری این گونه مجالس اهل سنت تندرو نیز دست به انجام اینگونه اقدامات بزنند. شیعه‌کشی از جمله رفتارهای افراطی است که در میان اهل سنت تندرو مرسوم شده است.
غایت فعل انسان نباید سبب ایجاد مفسده شود
امیر قاسمی استاد حوزه علمیه امام رضا(ع) در این باره اظهارکرد: اصولا انسان وقتی می‌خواهد کاری را انجام دهد باید نسبت به غایاتی که بر آن فعل مترتبه است توجه داشته باشد، یعنی اول باید فایده و مفسده‌ای را که فعل او در پی دارد بسجند و پس از آن انجام به اقدام آن عمل کند.
وی واژه سب را در فارسی به معنای دشنام وفحش دانست و در این زمینه گفت: هرگزیک جا از اهل بیت(ع) عصمت و طهارت ندیده‌ایم و نشنیده‌ایم که نسبت به دشمنان قسم خورده، عنود و لجباز خودشون سب و دشنامی انجام داده باشند این عمل از جانب دشمنان آنها انجام شده است ولی از جانب معصومین هرگز صورت نگرفته است.
وی ادامه داد: در ادعیه نسبت به بعضی از دشمنان جواز لعن داریم اما باید توضیح داد که لعن غیر از سب است. لعن یک نفرین و دعا است، وقتی می گوییم «لعن الله فرعون» یعنی خدا فرعون را از رحمت خودش دور بدارد اما در سب کردن درخواست هدایت و ثوابی وجود ندارد. سب کردن سبب هدایت کسی نمی‌شود و تحریک عواطف و احساسات گروه مقابل را به دنبال دارد. شما اگر به مقدسات و با کسی اهانت کنید او هم نسبت به شما موضع گیری می‌کند و این امر سبب بروز واکنش‌های منفی در فرد مقابل است. آدم عاقل این کار را نمی‌کند.
فقه اسلامی نیز سب کردن را جایز نمی‌داند
وی ادامه داد: آیه 108 سوره مبارکه انعام در این زمینه به صراحت می‌فرماید: «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ؛ و آنهایى را که جز خدا مىخوانند دشنام مدهید که آنان از روى دشمنى [و] به نادانى، خدا را دشنام خواهند داد. این گونه براى هر امتى کردارشان را آراستیم. آن گاه بازگشت آنان به سوى پروردگارشان خواهد بود، و ایشان را از آنچه انجام مىدادند آگاه خواهد ساخت». سب کردن در اسلام نهی شده است و نهی هم حرمت دارد مگر خلافش ثابت شود عقیده علما هم این است سب کردن جایز نیست.
استاد حوزه امام رضا(ع) ادامه داد: سب کردن به خصوص در زمانی که سبب ریختن خون شیعیان شود جایز نیست، گاهی یک شیعه از روی جهالت اقدامی علیه اهل سنت انجام می‌دهد و گروه‌های افراطی مانند النصره و داعش با استناد به آن عمل؛ شیعیان را قتل عام می‌کنند.
قاسمی افزود: بحث علمی ما با اهل سنت هم چنان باقی است، بحثی که درمورد امامت و بعضی از فروعات داریم این بحث علمی باید باشد این هم باعث رشد و پیشرفت است باید با منطق حرف مان را به کرسی بنشانیم. شیوه امام صادق(ع) و بزرگان هم در برخورد با ملحدین و کافرین همین بود چه رسد با اهل‌سنت که با شیعه مشترکات فراوانی نیز دارند و این موافق حکمت و منطق و خرد است و خلاف آن قابل توجیه نیست. حتی در زیارت عاشورا که ما آن را حدیث قدسی می‌دانیم مجرمین قطعی واقعه عاشورا مانند شمر، یزید و معاویه مورد لعن قرار می‌گیرند و در مورد آنها سب انجام نمی‌شود و اگر این امر درست و منطقی بود حتما در زیارت عاشورا نیز قید می‌شد.
زیان‌های لعن بی حساب به خود انسان باز می گردد
وی ادامه داد: این طور هم نیست که هرکسی را هم بشود لعن کرد باید شخص شایستگی لعن را داشته باشد اگر بی‌حساب مؤمنی را لعن کنید که شایستگی لعن را ندارد آن لعن به خود انسان برمی‌گردد و انسان از رحمت خدا دور خواهد شد. انسان در رفتار و گفتار خودش باید بر مبنای عقل و خرد پیش رود و رفتار او سبب ایجاد مفسده‌ای نشود و اگر عمل انسان سبب شود خونی بی‌حساب ریخته شود در قیامت فرد باید نزد خداوند پاسخگو باشد.
وی در پایان یادآورشد: درتاریخ روایت شده که علماء مردم را از سب کردن نهی می کردند این کارباعث افزایش همگرایی در میان افراد جامعه میشود. ناسزا گفتن تأثیری درهدایت‌گری ندارد و موجب کاهش وقار انسان میشود و بر لجاجت وعناد طرف مقابل شما هم می‌افزاید و این اشتباه است که کسی با فحش و دشنام کارش را جلو ببرد و این رفتار شیوه افراد نادان است.
علیرضا برومند
