قیامی که دیر رقم خورد/ آگاهی مردم مدینه از خباثت یزید؛ آغازی برای واقعه حَرّه

نهضت انسان‌ساز حسینی که از رهاکردن حج ابراهیمی در سال ۶۰ هجری و قدم نهادن در کرب‌وبلا رقم خورد، به دنبال خود حرکت‌ها و قیام‌های دیگری همچون قیام توابین و واقعه حره را به دنبال داشت، قیام‌هایی که شاید در ظاهر رنگ و بوی انتقام از مسببان قتل آل الله در کربلا را داشت اما در حقیقت همه آن‌ها به ویژه واقعه خونبار حَرّه در پی آگاهی مردم حجاز از طینت واقعی یزید و آل امیه خبر می‌داد، آگاهی مردم به خواب رفته‌ای که بیداریشان به قیمت ریختن خود خدا و خاندانش تمام شد.

بعد از قیام امام حسین(ع) و واقعه عظیم کربلا در سال 60 هجری، یکی از وقایع مهم و خونباری که در تاریخ اسلام رخ داد واقعه حرّه بود که حدود 27 ذی الحجة سال 63 رخ داد که در آن توسط سپاه شام و به دستور یزید بن معاویه به خاک و خون کشیده شد.

در واقع می‌توان گفت که انقلاب مدینه عکس العمل دیگر در برابر شهادت امام حسین(ع) بود، اگر چه از نظر انگیزه و هدف با انقلاب توابین تفاوت می‌کرد، از جمله انگیزه‏‌های انقلاب مدینه درهم شکستن نفوذ و تسلط امویان ستمگر بود.

حَرّه به معنای سنگستان سیاه‌رنگ است و از آن جهت که سپاه شام در ریگزاری حوالی مدینه اردو زده و از آن نقطه حمله خود را آغاز کردند، به «حَرّه» معروف شد.

آگاهی مردم مدینه به عمق جنایت و فساد آل امیه

نارضایتی مردم مدینه از حکومت یزید بن معاویه به سبب ناشایستگی سیاسی و آلودگی‌ به جنایات آشکار از جمله به شهادت رساندن امام حسین(ع)، بیعت مردم با عبدالله بن زبیر در مکه و خلع یزید از خلافت، اطلاع مردم مدینه از فساد اخلاقی یزید، ممانعت مردم مدینه از فرستادن شدن اموال و برگزیده برای یزید از جمله علت‌های مختلفی است که برای وقوع واقعه حَرّه در تاریخ بیان شده است.

جمع‌شدن همه این اسباب در کنار یکدیگر سبب شد تا مردم مدینه عثمان بن محمد، والی مدینه را از حکومت برکنار کنند و بر علیه امویان شورش کردند و به دنبال آن عبداللّه بن حنظله علیه حکومت یزید اعلام قیام کرد. یزید بن معاویه نیز برای سرکوب قیام مردم مدینه لشکری را با تجهیزات بسیار به سمت مدینه رهسپار کرد.

حفر خندق در اطراف مدینه

اهالی مدینه بعد از اطلاع از حرکت سپاهی از شام به طرف این شهر، در اطراف مدینه خندقی را در حوالی محدوده‌ای که پیامبر(ص) خندق کنده بود، برای دفاع حفر کردند. اما سپاه شام این خندق را دور زده وارد شهر شدند و به دنبال آن مسلم‌بن عُقبه آنقدر در شهر پیامبر(ص) جنایت و قتل عام کرد که به مُجرم و مُسرف معروف شد.

جنایت شامیان در مدینه

مسلم‌بن عُقبه فرمانده سپاه شام به دستور یزید، سه روز جان و مال و ناموس مردم را بر سپاهیانش حلال کرد و آنقدر عمق جنایات در این حمله سنگین است که تاریخ نگاران بسیاری از آن به مصیبت عظمای سهمگین یاد می کنند و فجیع‌ترین حادثه، پس از شهادت امام حسین(ع) دانسته شده است. توهین و کشتن صحابه پیامبر(ص)، انصار، مهاجران، اهل بدر، حاملان قرآن و  تجاوز به نوامیس و حتی کشتن کودکان و جنین در شکم ها از جمله جنایات لشگر شام است.

عدم همراهی امام زین العابدین(ع) در این قیام با شورشیان

براساس انچه که مورخان در تاریخ نقل کرده اند، امام سجاد(ع) در این قیام با مردم مدینه همراه نشد. از طرفی آگاهی ایشان به ضعف و عده کم اهالی مدینه در مقابله با سپاهیان بسیار شام که از خشونت و قساوت دریغ نکردند و همچنین تصمیم آن حضرت بر حفظ عده ‌کم پیروان خود و حفظ حرمت حرم پیامبر(ص)، از جمله دلایل بی‌طرفی امام سجاد(ع) در این واقعه می توان اشاره کرد البته منزل حضرت در آن زمان پناهگاه زنان و کودکان بود.

عده ای از تاریخ نگاران معتقدند که سرکوب وحشیانه مردم مدینه در واقعه حَرّه، با انگیزه انتقام خون امویان، کشته‌های بدر و انتقام گرفتن از مردم مدینه به سبب قتل عثمان به ‌ویژه انصار صورت گرفت. در ادامه سپاه شام پس از قتل و غارت مردم مدینه روانه مکه شد تا ابن زبیر و یاران او را نیز به همین سرنوشت دچار کند.

در نیمه راه، مسلم بن عُقبه جان داد و طبق دستور یزید، کار به دست حصین بن نمیر سپرده شد. او به سوی مکه رفت و مدت چند ماه آنجا را محاصره کرد و با منجنیق به خانه کعبه سنگ‌های آتشین پرتاپ می کرد. سرانجام وقتی خبر مرگ یزید به سپاه شام رسید، محاصره شهر پایان یافت و سپاه به شام بازگشت.

زهرا قندهاری/ خراسان رضوی