بیداری از منظر متون دینی، دریافتن عبادت شبانه است/ تقسیم‌بندی خواب به لحاظ ارزشی
گروه حوزه‌های علمیه ــ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به معناشناسی خواب و بیداری به بررسی این دو مقوله پرداخت و تاکید کرد: بیداری از منظر متون دینی، دریافتن عبادت و تهجد شبانه است که انسان را به مقام محمود می‌رساند.
به گزارش ایکنا؛ فرج‌الله میرعرب، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی امروز نهم اردیبهشت ماه در نشست معناشناسی و روش‌شناسی سبک آیات زندگی در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با اشاره به معناشناسی خواب و بیداری در مجموعه سبک زندگی به تعبیر این دو مقوله پرداخت و گفت: در تعریف خواب، بیهوشی، سلطنت بر مغز، استراحت اعصاب و مغز، مرگ سبک و ... بیان شده است.
میرعرب افزود: در بیان قرآنی، خواب توفی روح و همانند مرگ است که خداوند متعال، با تصرف در وجود و جداکردن جسم و روح این کار را انجام می‌دهد؛ پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند که شما چنان که می‌خوابید می‌میرید و چنان که بیدار می‌شوید زنده می‌شوید و امام محمدتقی(ع) نیز فرموده‌اند که مرگ، خوابی است که مدتش طولانی‌تر است و بیداری از آنِ روز قیامت است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم بیان کرد: روان‌شناسی، خواب را عملی بیولوژیک دانسته که تمام دستگاه عصبی و مغز را در برابر تحریک شدید و اضمحلال حاصل از آن تحریک محافظت کرده و مصون نگه می‌دارد؛ یعنی خواب را تعلیق و توقف فعالیت اصلی مغز در بیداری تعریف کرده و بعضی هم عامل خواب را فیزیکی و نتیجه انتقال قسمت عمده خون از مغز به دیگر قسمت‌های بدن می‌دانند.
وی با اشاره به چرایی خواب عنوان کرد: در روان‌شناسی بیان شده که علت خواب این است که دستگاه عصبی در اثر تحریکات شدید و فشارهای روحی و روانی، دچار خستگی می‌شود و برای رفع این مسئله و تجدید قوا، انسان مجبور به خوابیدن می‌شود.
میرعرب با بیان اینکه علامه طباطبایی خواب را به عوامل طبیعی مرتبط می‌کند، تصریح کرد: ایشان خواب را از کار افتادن و راکدشدن حواس حیوان با عارض شدن عوامل طبیعی در بدن دانسته‌اند؛ از نظر بعضی از فلاسفه هم حقیقت خواب، اراده روح بربازداشتن خود از کار و تدبیر در خارج از بدن و حصر خود در بدن به جهت مصلحت است. همچنین برخی گفته‌اند خون وقتی غلظت پیدا می‌کند بدن به خواب نیازمند است تا خون، رقیق شود.
این محقق و نویسنده آثار قرآنی ادامه داد: در روایات نیز هر دو دسته این تعاریف مدنظر هستند همان طور که در قرآن کریم نیز توفی و گرفتن ناتمام روح برای خواب بیان شده است؛ براین اساس روح دو نوع است؛ درروایت بیان شده است که هنگام خواب، عامل حیات حیوانی یعنی روح‌الحیاة یا روح الحیوان از بدن خارج نمی‌شود بلکه روح العقل خارج می‌شود و هنگام بیداری بر می‌گردد.
این محقق بیان کرد: از نظر قرآن کریم خواب، سبب آرامش و از آیات الهی است؛ در حدیث امام صادق(ع) بیان شده است که خواب لازمه حیات هر موجود زنده است، خواب، برنامه جبران ضعف انسان و اختیار آن هم در دست او نیست.
میرعرب با اشاره به انواع خواب با بیان اینکه در توصیف خواب انواع آن مانند چرت، قیلوله، عمیق و سبک و ... بیان شده است، عنوان کرد: خواب قیلوله زمانش در نیم‌روز مورد سفارش است؛ در حدیث نبوی لازمه این خواب، فایده تقویت حافظه و از نظر علمی، برای سنین بین 40 تا 50 سال سبب طول عمر است.
وی افزود: همچنین در تعبیری دیگر خواب با نگاه ارزشی به خواب شقاوت، غفلت، لعنت، عقوبت، مجاز و راحت و ... تقسیم‌بندی شده است که در روایات بیان شده است از جمله اینکه خواب در هنگام نماز، به شقاوت تعبیر شده است.
این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: سبک زندگی ما براین اساس ممکن است ملعون، ممدوح و یا مکروه و مباح و ... باشد. خواب غفلت درمجلس پند رخ می‌دهد، خواب شقاوت هنگام نماز، خواب لعنت وقت نماز صبح، خواب عقوبت بعد از نماز صبح، خواب راحت هنگام ظهر و خواب مجاز خواب بعد از شام و نماز عشاء و خواب حسرت خواب شب جمعه است.
وی افزود: همچنین در روایتی از امام رضا(ع) نقل شده است که خواب، مایه پایداری و نیرومندی جسم است و ایضا فرموده‌اند که خواب، ابزاری برای مومن در طریق نجات او از گناه است.
این محقق همچنین با اشاره به مقوله بیداری افزود: بیداری در لغت، بی‌خوابی و در عربی، یقظه است؛ بیداری حالی است که روح نفسانی اندر آن حال آلت‌ها و حس و حرکت را کار فرماید تا مردم به قصد اختیار خویش حرکت‌ها کنند و از محسوسات خبر یابند.
وی با بیان اینکه در فرهنگ قرآنی در مورد بیداری تعابیری مانند زنده شدن در قیامت با عنوان «بعث» به کار رفته است تاکید کرد: سرنوشت انسان در گرو بیداری اوست؛ از نظر قرآن و حدیث آنچه به شب ارزش می‌دهد «سهراللیل» و قیام شبانه است که تهجد در آن به مقم محمود می‌رساند؛ گفته شد که هدف از خواب بالارفتن توان در بیداری و جبران نیروهای از دست رفته است پس هدف اساسی از خلقت انسان بیداری او است.
میرعرب همچنین با بیان اینکه نباید سبک زندگی را در اخلاق و فقه خلاصه کنیم تصریح کرد: کارهای تحقیقی ما عمدتا درس اخلاق است در حالی که سبک زندگی، صرفا بیان اخلاق نیست و باید روش‌شناسی و مبنا و ... داشته باشد.
انتهای پیام
