دانشنامه‌نویسی شگفت‌آور حسن انوشه / متفکری که به تنهایی یک بنیاد بود

به گزارش ایکنا؛ مراسم بزرگداشت حسن انوشه، امروز، 26 فروردین‌ماه به صورت مجازی و از طریق صفحه اینستاگرام مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی به صورت لایو برگزار شد.

كاظم موسوى بجنوردى، رئیس بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی در این مراسم بیان کرد: حسن انوشه، تمام زندگی خودش را وقف پژوهش کرده بود و من شاید حدود 30 سال با ایشان مراوده داشتم و می‌دانستم که او چه فعالیت‌های ارزنده‌ای را در دست داشت و انجام می‌داد. واقعاً او در این دوران حیات پر ثمرش، اقدامات زیادی را به انجام رساند؛ دانشنامه‌نویسی کرد و مقاله‌های زیادی در زمینه ادب فارسی نوشت و عاشق ایران و ادب فارسی بود.

وی تصریح کرد: وقتی خواستیم مدیریت بخش تاریخ را بر عهده بگیرند، من و آقای عنایت‌الله مجیدی، از ایشان وقت گرفتیم و به منزل آقای انوشه رفتیم که برای اولین بار بود که به منزل ایشان می‌رفتم و دیدن آن منزل برای من بسیار پرجاذبه بود. برای اینکه منزل نبود، بلکه کتابخانه بود و تمام فضای خانه را کتابخانه گرفته بود و یک زندگی طلبگی و بسیار ساده‌ای داشت. به خاطر دارم که وقتی در آن جا نشستیم و صحبت کردیم، ایشان سخنی را گفت که شگفت‌زده شدم. گفت افرادی مانند ما می‌آییم و می‌رویم، اما مرکز دایرةالمعارف به عنوان یک مرکز بزرگ علمی باید بماند. بنابراین این مسئولیت را از جان و دل می‌پذیرم و می‌آیم و با شما هستم.

بجنوردی افزود: وقتی که ایشان آمدند، باور نمی‌کردم که این‌قدر تحول ایجاد کنند و در این مدت احساس کردیم که بازدهی علمی بخش تاریخ، سه برابر شده است. یعنی در سطح وسیعی سفارش مقاله داده شده بود و ویرایش به موقع انجام می‌شد و این برای ما که سال‌ها دنبال این بودیم که بتوانیم بخش تاریخ را توسعه بدهیم، قابل قبول بود. بخش زیادی از عناوین ما مربوط به تاریخ می‌شود و خوشبختانه آقای انوشه یک زیرساختی را برای بخش تاریخ ایجاد کرد که می‌توانست الگویی برای همه بخش‌های علمی باشد.

وی بیان کرد: شخصیت ایشان نیز به قدری پاک‌سرشت و زلال بود که بنده هر وقت از کار خسته می‌شدم، به بخش تاریخ می‌رفتم و در خدمت ایشان دقایقی را سپری می‌کردم و این کار باعث انبساط خاطر من می‌شد و من در آنجا استراحت روحی می‌کردم. صفا و اخلاصی که ایشان داشت، موجب شده بود، بدون هیچ‌گونه حاشیه‌ای کار کند و فقط و فقط به ایران، ادبیات و زبان فارسی و تاریخ ایران عشق می‌ورزید.

دانشنامه‌نویسی شگفت‌آور انوشه

در ادامه، نصرالله پورجوادی به عنوان یکی دیگر از سخنرانان این مراسم بیان کرد: بنده بیشتر از ترجمه‌های ایشان استفاده می‌کردم. او فردی پرتلاش بود و گواه این مسئله، دایرةالمعارف‌هایی است که ایشان یک‌تنه نگاشته است. در واقع دانشنامه‌نویسی کاری بود که بعد از انقلاب رونق گرفت و قبل از انقلاب، احسان یارشاطر شروع به این کار کرد، اما در ادامه، این کار از سوی دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه جهان اسلام رونق فراوانی یافت.

وی افزود: البته در کنار این اشخاص و سازمان‌ها، دیگرانی هم بودند که به دایرةالمعارف‌نویسی اهتمام داشتند و دایرةالمعارف کودکان و نوجوانان از این قسم بود و یکی از کسانی که با دست تنها شروع به تألیف دایرةالمعارف کرد، آقای انوشه بود و باید به صورت ویژه از کارهایی که برای زبان فارسی انجام داد، به صورت ویژه تجلیل کرد.

پورجوادی گفت: در مورد دیگر دایرةالمعارف‌ها مسئله از این قرار بود که آنها به صورت تیمی کار می‌کردند و تشکیلات و سازمانی داشتند، اما آقای انوشه تنها بود و با شخصیت‌های سیاسی و ... نیز ارتباطی نداشت و به این دلیل مورد حمایت نیز قرار نمی‌گرفت. ولی با این حال یک تنه توانست کارهایی را بکند که تا حدودی شگفت‌آور هم بود.

وی تصریح کرد: به این دلیل که قدر برخی از آثار ایشان را ندانسته بودند، ایشان نیز قدری دلخوری داشت، اما به نظر بنده باید از ایشان در زمان حیاتشان قدردانی می‌شد. یکی از کارهای شایسته‌ای که در مورد ایشان صورت گرفت، این بود که آقای موسوی بجنوری از ایشان دعوت کرد تا هیئت علمی دایرةالمعارف بزرگ اسلامی شوند و چون ایشان مدیریت فرهنگی را خوب می‌دانست و تسلط داشت، به خوبی از عهده کارها برآمد.

حسن انوشه به تنهایی یک بنیاد بود

در ادامه این مراسم، احمد مسجدجامعی به ایراد سخن پرداخت و گفت: نقطه مشترک تمام کارهای حسن انوشه علاقه به تاریخ و فرهنگ و ادب ایران بود. دانشنامه 9 جلدی ادب فارسی نیز مجموعه‌ای بود که ایشان بیست سال آخر عمر خود را روی آن گذاشت و ترجیح داد به این صورت خدمت فرهنگی ارائه کند.

وی تصریح کرد: آقای انوشه خود به تنهایی یک بنیاد بود که بر اساس شخص و شخصیت و تلاش خود کار می‌کرد. چراکه در زمانی که ایشان کار را شروع کرد، چند دانشنامه مهم مانند دانشنامه ایران را داشتیم که فعالیت می‌کردند، اما ایشان با امکانات شخصی خود کار را پیش می‌برد.

مسجدجامعی گفت: ایشان معتقد بود که یک دانشنامه مطلق در مورد ایران و زبان ایرانی نیاز است که ابعاد مختلف این زبان را نشان دهد. علت تأکید بر نوشتن دانشنامه نیز این بود که می‌گفت در یک کتاب نمی‌توان حق مطلب را ادا کرد. اولین کاری هم که به دست گرفت، مربوط به تاجیکستان بود و این کار می‌توانست محبوبیت زبان فارسی را استوار کند. در ادامه نیز به آذربایجان و هند توجه کرد. چون نسبت به زبان فارسی بی‌مهری‌هایی صورت گرفت بود، کار ایشان در بین کشورهای منطقه می‌توانست عاملی باشد که موجب شود زبان فارسی مجدداً مورد توجه قرار گیرد.

وی تصریح کرد: انوشه از طریق رایزنی‌ها و ارتباطی که با مراکز علمی داشت، آثاری را جمع‌آوری کرد و کتابخانه‌ای داشت که یکی از سرمایه‌های ایشان همین کتابخانه است. کسانی از اصحاب دایرةالمعارف که برای نوشتن برخی از مدخل‌ها در اینجا چیزی نمی‌یافتند، به کتابخانه ایشان می‌رفتند. این نیز از ویژگی‌های انوشه بود که کتابخانه ارزشمندی را به یادگار گذاشت.

مسجدجامعی گفت: ایشان واقعاً به دنبال نام و نان نبود، بلکه به دنبال فرهنگ، نام و تاریخ ایران و دفاع معنوی از این دستاورد بشری بود و این در وجود ایشان متجلی بود. ایشان با دانشنامه‌ای رقابت نداشت و شرایط کار را برای همه فراهم می‌کرد.