تعبیر «ملت» در مکتب شهید سلیمانی همسو با فهم دینی از این واژه است
علی‌اکبر فراتی اظهار کرد: ملت در کاربرد شهید سلیمانی و در مکتب او، علاوه بر حفظ مفهوم عرفی در معنای دینی و مکتبی هم به کار رفته و از دایره محدوده قومی خارج شده است.
به گزارش ایکنا؛ چهارمین همایش علمی بین‌المللی «اربعین» با رویکرد همگرایی و صلح، چهارشنبه، 16 مهرماه با سخنرانی جمعی از اندیشمندان به صورت مجازی برگزار شد. در ادامه، متن صحبت‌های علی‌اکبر فراتی، استادیار گروه آموزشی زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران را می‌خوانید که با موضوع «ملت حسینی، وحدت اسلامی و مکتب سلیمانی» ایراد شده است؛
شهید سلیمانی طی سخنان خود در یادوارده عملیات رمضان، در سال 1397 و در پاسخ به رئیس جمهور قمارباز آمریکا، تعبیر حکیمانه «ما ملت امام حسین(ع) هستیم» و «ما ملت شهادت هستیم» را به کار بردند که نمود وحدت اسلامی شد و یاد این شهید عزیز را با این شعار پرشور و شعور گره زد. ملت شهادت و امام حسین(ع) دو کلیدواژه مهم در قاموس فکری ایشان است و برای دریافت نگاه این ابرمرد باید مفهوم این دو تعبیر با تأکید بر مفهوم ملت در قرآن تشریح شود.
مروری بر تفاوت‌های کاربرد «ملت» در زبان‌های فارسی و عربی
کاربرد ملت در فارسی و عربی تفاوت‌هایی دارد. در قرآن واژه ملت چندین بار به کار رفته که به صورت مضاف بوده است، همچون «مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا». برخی از لغویون در تفاوت میان دین و ملت مباحثی دارند که دو قول مشخص را می‌شود مطرح کرد؛ برخی همچون راغب می‌گویند: ملت به پیامبرانی که آورنده این دین هستند نسبت داده و اضافه می‌شود و به پیروان و امت آنها اضافه نمی‌شود، لذا نمی‌گویند «ملة الله»، «ملتی» و یا «ملة فلان». در حالی که لفظ دین این ویژگی را دارد که به خدا و آحاد امت اطلاق شود. برخی با توجه به ریشه لغوی که از ملت گرفته‌اند، می‌گویند به دلیل نوعی محدودیت که در این واژه لحاظ شده است، فرق میان دین و ملت از این بابت تبیین می‌شود که دین به دلیل دلالت بر خضوع، در موارد حق کاربرد دارد و ملت به لحاظ محدودیتی که دارد، در مقابل باطل به کار رفته است.
دقت در کاربردهای این دو واژه، این دو قول را تا حدی با خدشه مواجه می‌کند. دین و ملت، هر دو در مورد حق و باطل به کار رفته‌اند. برای نمونه آیه «لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ» را داریم. یا کاربرد ملت برای ابراهیم را داریم که او حامل شریعت است و از طرفی این کاربرد را برای مشرکان نیز داریم. لذا این دو واژه، صرفاً برای حق یا باطل به کار نرفته‌اند و از طرفی نیز صرفاً ملت برای حاملان شریعت کاربرد نداشته است. در قرآن با تعبیر «ملتهم» یا «ملتنا» مواجه هستیم.
این دو واژه در کنار هم نیز به کار رفته‌اند و ملت به صورت بدل برای دین آمده است که فرمود «قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا»، در اینجا، ملت بدل از دین واقع شده و لذا اینکه یکی برای حق و دیگری برای باطل کاربرد داشته باشد، پذیرفته نیست. شهید مطهری، ملت را همسو و نزدیک به اصطلاح مکتب گرفته‌اند که گوهر معنایی دیکته کردن نیز در این زمینه مرتبط است. این ارتباط میان ملت و مکتب مهم است و می‌تواند در تحلیل مغهوم «ملت امام حسین(ع)» یاری کند.
ملت و تناسبش با آیین و مسلک
در مجموع، اگر به دقت در کتب لغت و کاربردهای ملت و دین در زبان عربی و قرآن نگاه کنیم، به نظر می‌رسد دین باورها و اعتقادات درونی را در بر دارد و بر اینها دلالت دارد و ملت بر اساس باورها به منش، آیین، شیوه سلوک، زیست دینی و کیش اشاره دارد و لذا در آیه پیش‌گفته، ملت برای دین به صورت بدل ذکر شده است.
این واژه در زبان فارسی به گونه دیگری به کار می‌رود و اطلاق آن بر کیش و آیین نیست. ملت بر هریک از افرادی که در یک کشور و تحت حکومت و قانون خاصی زیر یک پرچم زندگی می‌کنند، گفته می‌شود. لذا امروزه مفهوم ملت در عرف با مفهوم قرآنی آن تفاوت دارد، همچنان که در زبان فارسی و عربی این تفاوت وجود دارد. از قدیم‌الایام ملت به همین معنای کیش و آیین بوده است و لذا برخی می‌گفتند که ملت در آینده و بعدها در دوره مشروطه و آنجایی که مباحث دولت - ملت مطرح می‌شد، به سمت اصطلاح‌سازی پیش رفته و طبقه حاکم دولت و طبقه محکومه نیز ملت نامیده شده است.
در زمان‌های قدیم، ملت در معنای اهل ملت یا اصحاب ملت کمتر به کار می‌رفت و معمولاً اگر می‌خواستند افراد را یاد کنند، آنها را با نام اهل ملت و یا اصحاب ملت نمی‌گفتند، همانطور که در آثاری مانند آثار ابوریحان این را می‌بینیم. حافظ هم می‌گوید «جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه» که این جنگ هفتاد و دو ملت، مراد جنگ کیش و آیین است که استعمال قرآنی را در بر دارد. واژه ملت بار معنایی مردم و ناس را نداشته است، البته جانشینی یا همنیشنی در میان واژگان زبان عربی باعث برخی از اختلاف‌ها یا تحول در معنا شده است و همین واژه امت که در قرآن معمولاً به افراد، آحاد و جماعتی از مردم اطلاق شده است، در جایی از قرآن به ملت تفسیر شده است.
برای نمونه فرمود: «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً» که گفته‌اند به معنای ملت است و این جانشینی و همنشینی موجب توسع و تحول در معنا شده و از این لحاظ، خطا نیست که ملت را گاه به معنای امت و مردم بگیریم. این انتقال معنای عرفی ملت در فارسی که از کیش، آیین، مسلک و منش و از اسم معنا بودن به اسم ذات بودن منتقل شده و بر افراد آن ملت، اطلاق شده است، شاید از این بابت باشد که در قدیم معمولاً و مخصوصاً در آثار ادیبان نیز داریم که دولت و ملت را کنار هم می‌آوردند و البته ملت را در معنای قرآنی استعمال می‌کردند.
اما بحث بعدی این است که صحبت از ملت امام حسین(ع) و شهادت داریم و با این وصف، آیا تعارضی میان این مفهوم در اصطلاح عرفی و دینی وجود دارد یا خیر. ظاهراً این استعمال که به افراد تحت قانون یک کشور ملت می‌گوییم، با آن کاربرد دینی متفاوت است، اما از این‌رو کاربرد این تعبیر و عبارت ملت در کلام شهید سلیمانی، باید تفسیری مخالف با فهم معنای عرفی داشته باشد. با نگاه دقیق به شعار «ملت امام حسین(ع)» و «ملت شهادت» و همچنین بررسی تطبیقی این کاربرد با مفهوم لغوی ملت در عربی و فارسی، می‌توان دریافت که کلمه ملت در دو تعبیر یاد شده با معنای استعمال عرفی در فارسی و اصطلاحی آن در ادبیات سیاسی جهان که برگرفته از نگاه غربی است، سازگاری ندارد.
تعبیر «ملت» در مکتب شهید سلیمانی همسو با فهم دینی از این واژه است
ملت در کاربرد عبارت شهید سلیمانی و در مکتب او، علاوه بر حفظ مفهوم عرفی در معنای دینی و مکتبی هم به کار رفته و از دایره محدوده قومی خارج شده است. ملت در کلام شهید سلیمانی با معنایی که شهید مطهری اراده کرده، یکسان است که به رهبر آن انتساب دارد. ملت در تعبیر شهید سلیمانی، همزمان دارای دو بعد عرفی و دینی است. یعنی از سویی تعارضی با استعمال عرفی ندارد، بلکه همان مفهوم مردم را منتقل می‌کند و از سویی، همسو با فهم دینی و استعمال قرآنی است. چنانکه ملت اسلام و ابراهیم(ع) گفته می‌شود، ملت امام حسین(ع) نیز بیان شده است.
ملت امام حسین(ع)، ملت عقیده، جهاد، شهادت و توحید است. ملت امام حسین(ع) یعنی پیروان مکتب امام حسین(ع) و امام حسین(ع) نیز فرازمانی و فرامکانی است و در زیارت اربعین می‌خوانیم که «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلالَه»، یعنی امام حسین(ع) همه بندگان را از حیرت و گمراهی نجات می‌دهد و اربعین نقطه وحدت حق‌جویان جهان است تا زمینه‌ساز ندای «یا لثارات الحسین(ع)» باشد.
انتهای پیام
