اسوگی پیامبر(ص) را به اخلاق منحصر نکنیم / جدال احسن؛ مبنای تقریب مذاهب

«الصحیح من سیرة نبی الاعظم» یکی از ماندگارترین و مجتهدانه‌ترین آثار تاریخی دوره معاصر است که از سوی علامه جعفر مرتضی تألیف و به یادگار مانده است. علامه در این اثر دغدغه داشته تا به دفاع منطقی و مستدل از سیره درست پیامبر(ص) بپردازد و در این راه گزاره‌های نادرست تاریخی را به محاکمه کشانده است.

خبرگزاری ایکنا، به مناسبت هفته وحدت و میلاد باسعادت پیامبر(ص)، با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد مرتضی عاملی، رئیس مؤسسه تنظیم و ترجمه آثار علامه جعفر مرتضی عاملی (مؤسسه سیره‌پژوهی و اندیشه‌های اسلامی) و فرزند علامه، به گفت‌وگو پرداخته است.

وی ضمن تبریک هفته وحدت و میلاد با سعادت پیامبر(ص) به دغدغه علامه در تاریخ اسلام پرداخت و گفت: یهودیان، مطالب و مفاهیم مدنظر خود را به خصوص در صدر اسلام وارد فرهنگ عمومی مردم و برخی آثار و منابع کردند و مسلمان‌نماها هم واسطه در این موضوعات و مطالب به متون اسلامی بودند. یهودیان تحریف زیادی را به ویژه در دوره خلیفه دوم ایجاد کردند که از جمله آن تقدیسی است که به صخره بیت‌المقدس داده شد و احادیثی در این باره ساختند و هدفشان این بود تا تقدیس مسلمین نسبت به مقدسات یهودیان بیشتر صورت گیرد، در حالی که صخره بیت‌المقدس هیچ نقشی در تاریخ اسلام ندارد.

این پژوهشگر حوزه علمیه اضافه کرد: همچنین حدیث افک، که خانواده و همسر پیامبر را زیر سؤال می‌برد، سبب شد تا علامه مرتضی چنین گزاره‌های تاریخی را به محاکمه بکشاند و نشان دهد که خاندان پیامبر مبرا از چنین افتراهایی هستند. لذا کتاب‌ الافک را در بخشی از سیره پیامبر گنجاندند که یک مجلد را تشکیل می‌دهد. همچنین دفاع از غزوات پیامبر یکی دیگر از دغدغه‌های علامه بود تا نشان دهد اسلام دنبال دفاع از آرمان‌های الهی بوده و نه خونریزی و کشورگشایی و ... همچنین دفاع از قرآن و زدودن تحریف از قرآن از دیگر مباحثی است که علامه به آن حساسیت زیادی داشت؛ متأسفانه شیعه را در تاریخ متهم به قائل بودن به تحریف قران کرده‌اند در حالی که چنین چیزی صحت ندارد.

محمدمرتضی تصریح کرد: الصحیح من سیرة نبی الاعظم بر این نکته تأکید زیادی دارد که قرآن باید مبنای پذیرش گزاره‌های تاریخی باشد و معیار اصلی، همان نظر قرآن است؛ در جلد اول الصحیح، درآمدی بر سیره دارد که در حقیقت، منهجی را در سیر در تاریخ بیان فرموده و اگر کسی بخواهد تاریخ بداند چه صحیح بخواند و نخواند باید جلد نخست کتاب الصحیح را بخواند. همه گزاره‌های تاریخی در این اثر به محاکمه کشیده شده از جمله بحث تحریف قرآن هم از این منظر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. علامه معتقد بود که علمای ما همه سعی و تلاش خود را در نقل درست تاریخ به کار گرفته‌اند؛ یعنی علما ویژگی خاصی دارند و ایشان هم آنها را سرمشق خود قرار داده بود ولی با این وجود مطالب نادرستی حتی وارد آثار شیعه شد. در صفحات اول الصحیح وی این سؤال را می‌پرسد که آیا این پیامبر است که دیگران به تصویر کشیده‌اند؟ و بعد می‌گوید این مطالب، تاریخی است که از طریق اسرائیلیات وارد شده است.

رئیس مؤسسه تنظیم و ترجمه آثار علامه جعفر مرتضی عاملی با بیان اینکه اسوه بودن پیامبر در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بشر است، اظهار کرد: موضوع اسوه حسنه بودن پیامبر را نباید صرفاً به اخلاق و مدارای ایشان با مردم منحصر کنیم که البته این مسئله هم خیلی مهم است و بخشی از زندگی پیامبر(ص) بوده است ولی ایشان فراتر از اخلاق نیک اسوه برای بشریت هستند؛ پیامبر اسوه در مباحث نظامی، اقتصادی، سیاسی و در بازار و مسائل طبی اسوه هستند، کتاب السوق فی الدول الاسلامی و تخطیط المدن نشان می‌دهد که پیامبر و امام علی(ع) چه اقداماتی برای پیشرفت مادی انسان داشتند. در گزاره‌های تاریخی دقیق‌ترین و در برخی مواقع جزئی‌ترین مسائل در این موضوعات به چشم می‌خورد.

محمدمرتضی تصریح کرد: برخورد پیامبر با دشمنان در صلح و جنگ، رابطه اجتماعی با مردم، دعوت به اخوت اسلامی، سیره ایشان در مسائل اقتصادی و اجتماعی بسیار برای الگوگیری در زندگی امروز بشر به خصوص مسلمین باید مهم تلقی شود. اسلام خواسته‌ است تا ما مدینه فاضله داشته باشیم، مثلا در همین بحث ساختمان‌سازی علامه از آیات و روایات استفاده کرده و تأکید دارد اسلام بر دورنشدن افراد از یکدیگر و نزدیکی روابط اجتماعی در ساخت و سازهای شرعی و رعایت حریم‌ها تأکید دارد. سازه اجتماعی در سیره پیامبر یعنی شهرسازی اسلامی که شهرداری‌ها به خوبی می‌توانند وارد این مباحث  شد و از آن بهره ببرند. علامه در کتاب کوچک مختصر مفید هم به پاسخ به پرسش‌های روزمره مردم پرداخته است که برای عموم مردم بسیار مفید است؛ اگر الصحیح کتابی اجتهادی در عرصه تاریخ و تخصصی است ولی مختصر مفید برای توده مردم کتاب  بسیار خوبی است .لذا ما در بنیاد سیره‌پژوهی و اندیشه‌های اسلامی تلاش داریم تا آثار علامه متناسب با جامعه هدف برای همه اقشار اعم از کودکان و زنان و ... ارائه شود.

وی در پاسخ به این پرسش که در افواه عمومی ممکن است این برداشت وجود داشته باشد که علامه رویکرد تقریبی نداشته است، گفت: برعکس علامه بیشترین رویکرد تقریبی را در آثارش به کار برده و در کتاب تاریخ و اسلام بحث وحدت را مطرح کرده و همین کتاب سؤال و جواب وهابی‌ها(میزان الحق) بهترین نمونه است؛ وهابی‌ها با بدترین ناسزاها و بدگویی‌ها علیه شیعه تاخته‌اند ولی علامه کمترین تعبیر و عبارت نادرست که گویای بی حیایی باشد در پاسخ به آنها به کار نبرده است.

محمدمرتضی بیان کرد: علامه ضمن تأکید فراوان بر اصول مذهب و با مجادله احسن به دفاع از اهل بیت(ع) و پیامبر پرداخته و مطالب درست را به شدت و با بیان رسا و روان  رد کرده است و کمترین بی ادبی و اهانت در مجموعه آثار ایشان وجود ندارد. مثلا در کتاب شبهات یهودی، که مناظره علامه با یک نویسنده یهودی است وقتی آن فرد یهودی تلاش می‌کند تا علامه را به فضایی ببرد که مطلبی علیه خلیفه دوم بگوید علامه تأکید می‌کند که این بحث داخلی و در درون جامعه اسلامی است؛ او طوری با زیرکی سخن گفت که فرد یهودی را از فرصت‌طلبی برای ایجاد اختلاف دور می‌کند. ایشان بسیار حکیمانه و مؤدبانه پاسخ او را می‌دهد و حکمت در مطالب ایشان به وضوح دیده می‌شود.