نگاهی به زندگانی امام حسن(ع)؛ کریم اهل‌بیت

لقب امام حسن، مجتبی (برگزیده) و سید (سرور) و زکی (پاکیزه) و کریم اهل‌بیت(ع) است و کنیه ایشان ابامحمد و ابوالقاسم است. مدت امامت این امام همام ۱۰ سال یعنی از سال۴۰ تا ۵۰ قمری بود. و شهادت ایشان در 28 صفر سال ۵۰ قمری و در سن ۴۷ سالگی اتفاق افتاد.

دوره‌های زندگانی امام حسن(ع)

عمر شریف حضرت را به چند دوره می‌توان تقسیم کرد: دوره اول، از زمان ولادت امام حسن(ع) تا رحلت حضرت رسول اکرم(ص)، یعنی از سال ۳ تا ۱۰ هجری که هفت سال است که ایشان کمتر از هشت سال از عمرش را در دوران حیات حضرت رسول اکرم (ص) سپری کرد. دوره دوم، از زمان رحلت رسول اکرم(ص) تا مرگ عثمان یعنی از سال ۱۰ تا ۳۵ هجری به مدت 25 سال.

بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص)، ۲۵ سال از عمر شریف امام حسن(ع) در دوران خلفای سه‌گانه سپری شد که امام حسن(ع) بعد از اتمام حکومت این سه خلیفه، جوانی 33 ساله بودند. از جزئیات زندگی امام دوم شیعیان در این دوران خبر چندانی در دست نیست که شاید علت آن، انزوای سیاسی امام علی(ع) و فرزندانش باشد.

دوره سوم نیز از مرگ عثمان تا شهادت امام علی(ع) که از سال ۳۵ تا ۴۰ هجری به مدت پنج سال است. امام حسن(ع) در دوران حکومت امام علی(ع) در سه جنگ جمل و صفین و نهروان شرکت کرد.

امام حسن (ع) از ۲۱ رمضان سال ۴۰ق به مدت ۶ الی ۸ ماه خلیفه مسلمانان بود. خلافت او با بیعت مردم عراق و همراهی سایر سرزمین‌های اطراف آغاز شد. اهالی شام به رهبری معاویه با این خلافت مخالفت کردند. معاویه با همراهی سپاهیانی از شام به جنگ اهل عراق آمد. این جنگ در نهایت به صلح و واگذاری خلافت به معاویه، نخستین خلیفه اموی انجامید. بعد از صلح، امام(ع) از کوفه به مدینه رفت، اما معاویه او را همچنان خطری بزرگ برای حکومت خود می‌دانست. 

فضایل و مناقب امام حسن (ع)

جابر بن عبدالله انصاری نقل می‌کند که حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: حسن(ع) را حسن نامیدند، برای اینکه با احسان خداوند آسمان‌ها و زمین‌ها برپا شد و حسین(ع) از احسان مشتق شد و علی(ع) و حسن(ع) دو اسم از اسم‌های خداوند متعال هستند و حسین(ع) تصغیر حسن(ع) است.

در روایتی آمده است که امام حسن مجتبی(ع) بیست و پنج سفر پیاده به حج رفت و مرکب‌های راهوار او را بدون سوار همراهش می کشیدند. ابن صباغ مالکی می‌نویسد: کرم و جود، غریزه‌ای بود که در آن حضرت(ع) کاشته شده بود.

در بین اهل‌بیت (ع) فقط یک امام به کریم اهل‌بیت(ع) ملقب است و آن هم امام حسن مجتبی(ع) است. اما کریم کیست؟ کریم، کسی است که قبل از اینکه سایل درخواستش را بکند، شروع به بخشش می کند و کسی است که بی‌منت و بدون هیچ چشم‌داشتی می‌بخشد، برخلاف (واهب) که در قبال بخشش، توقع چیزی را دارد. همچنین کریم، کسی است که برای خودش چیزی را نگه نمی‌دارد و همه را به دیگران می‌بخشد، برخلاف (سخی) که هم برای خودش نگه می‌دارد و هم به دیگران می‌بخشد، کسی است که همه چیزش را می‌بخشد و چیزی برای خودش نگه نمی‌دارد، برخلاف (جواد) که می‌بخشد، اما برای خودش چیزی را هم نگه می‌دارد. کسی است که وقتی سایل از نزدش بازگردد، دیگر نیازمند محسوب نمی‌شود، برخلاف (باذل) که فقط به اندازه رفع نیاز سایل، به او می‌بخشد. کسی است که بخشش او هیچگاه تمام نمی‌شود و کرامتش همیشگی است، برخلاف (منعم) که عطای او گاهی به خاطر مصلحت قطع می‌گردد. کسی است که به همه می‌بخشد و میان سایلان فرقی نمی‌گذارد، برخلاف (محسن) که سایلان را گلچین می‌کند و کسی است که بیشتر از آنچه که خداوند بر او واجب نموده، پرداخت می‌نماید، برخلاف (جواد) که به همان میزان که خداوند بر او واجب نموده، پرداخت می‌نماید.

نمونه‌ای از کرم امام حسن (ع)

در روایتی نقل شده است که همانا امام حسن(ع) دو نوبت همه مال خود را در راه خداوند بخشید و آن را به فقراء صدقه داد. ابن صباغ مالکی عالم اهل سنت می‌نویسد: «الکرم و الجود غریزه مغروسه فیه؛ کرم و جود، غریزه‌ای بود که در امام حسن(ع) کاشته شده بود.»

زندگانی سیاسی امام حسن(ع) نیز  که بیش از 6 ماه طول نکشید صفحه درخشانی از تاریخ اسلام است که برازنده‌ترین تجلیات فداکاری را نشان می‌دهد. امام حسن(ع) در این مدت با مردم بیعت کرد و 40 هزار نفر سر سپردند با آنها برای جنگ. وی حقوق آنها را دو برابر نمود همانطور که پدرش در جنگ‌ها مقرری مجاهدین را دو برابر فرمود که قسمتی برای زن و فرزند بگذارند و قسمتی برای معیشت خود نگاه دارند.

زندگی سیاسی امام حسن(ع) مواجه با سراسر خدعه و مکر و فریب عمال معاویه بود و تا مصالحه را امضاء کرد آن‌را برگردانید و معاویه هم رسماً اعلام کرد که مواد صلحنامه زیر پای من است و به هیچ‌یک از مواد آن عمل نکرد، بلکه مخالفت ورزید و عکس‌العمل نشان داد. با این تبلیغات برای امام حسن(ع) جز صلح راهی نبود و اسرار صلح هم حفظ جان و مال و ناموس مسلمین بود، او نمی‌خواست بی جهت خون مردم ریخته شود.

منابع: کتب حیاه الامام الحسن(ع) و بحارالانوار و ensani.ir