دستورات قرآن به زنان و مردان در حفظ حریم عفاف

خداوند در آیاتی از سوره‌های نور و احزاب در خطاب‌های جداگانه زنان و مردان مؤمن را به حفظ چشمان خود از نامحرمان و حفظ پوشش مناسب در جامعه فراخوانده است. یکی از مهم‌ترین‌های فلسفه‌های عفاف و حجاب در جامعه، سالم ماندن روابط اجتماعی از مسائل جنسی و حفظ کیان خانواده است. متأسفانه در حال حاضر عده‌ای رعایت حجاب و عفاف را مانع پیشرفت و ترقی می‌دانند و با سخنانی توهین‌آمیز به قشر محجبه سعی در ترویج افکار غرب‌زده خود دارند؛ این‌ها یا دانسته یا ندانسته در زمین دشمنان اسلام بازی می‌کنند و مایه ترغیب بسیاری از نوجوانان و جوانان به سمت و سوی بی‌دقتی و بی‌حجابی و یا بدحجابی شده‌اند. بر خلاف آنچه برخی غرب‌زده بر آن معتقد شده‌اند؛ براساس دلایل دینی و شرعی و حتی عقلی، حجاب هیچ‌گونه محدودیتی برای فرد مقید به آن ایجاد نمی‌کند؛ بلکه مایه پیشرفت و آسایش و امنیتی روحی و روانی فردی و اجتماعی نیز می‌شود.

رضوان جلالی‌فر، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث در گفت‌وگو با ایکنا از البرز با اشاره به آیاتی از قرآن کریم درباره حریم عفاف و پوشش، اظهار کرد: به نظرم مناسبت است با توجه به مفاهیم و ترجمه آیات شریفه قرآن کریم در موضوع عفت و حیای عمومی جامعه از لفظ پوشش به جای حجاب استفاده کنیم.

وی با بیان اینکه در لغتنامه واژه حجاب به معنای پرده و فاصله است که دو محیط را از هم جدا می‌کند، افزود: زمانی که آیات مربوط به حیا، عفت و پوشش را در قرآن دنبال می‌کنیم، کلمه حجاب را نمی‌بینیم.

جلالی‌فر با اشاره به آیه 59 سوره احزاب، توضیح داد: خداوند در این آیه می‌فرماید «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا؛ اى پيامبر به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو پوشش‌هاى خود را بر خود فروتر گيرند اين براى آنكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند [به احتياط] نزديكتر است و خدا آمرزنده مهربان است.»

وی تصریح کرد: در آیه 31 سوره نور خداوند می‌فرماید «وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ؛ و زنان مؤمن را بگو تا چشم‌ها از نگاه ناروا بپوشند و فروج و اندامشان را از عمل محفوظ دارند و زینت و آرایش خود جز آنچه قهرا ظاهر می‌شود بر بیگانه آشکار نسازند، و باید سینه و بر و دوش خود را به مقنعه بپوشانند و زینت و جمال خود را آشکار نسازند.» در آیه 33 سوره احزاب خداوند نیز فرموده است «وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ» که این آیات نشان‌دهنده این است که قرار بر این بوده که زن در جامعه حضور داشته باشد، از این‌رو نحوه رفتار و پوشش بانوان مورد نظر قرار گرفته است.

این پژوهشگر علوم قرآن و حدیث با اشاره به موردی از واژه حجاب در قرآن، گفت: تنها در آیه 53 سوره احزاب است که خداوند می‌‌فرماید «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ...وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ...» و هرگاه از زنان رسول متاعی می‌طلبید از پس پرده طلبید، که حجاب برای آنکه دل‌های شما و آنها پاک و پاکیزه بماند بهتر است. از آنجا که منزل پیامبر(ص) نقطه عطف و مراجعات مکرر مردم و طیف‌های مختلف بوده، خداوند چنین دستوری صادر کردند تا از پشت حائل با زنان پیامبر(ص) ارتباط داشته باشند و ادب این چنین اقتضا می‌کند.

نگاه افراطی و تفریطی درباره عفاف و حجاب در جامعه

جلالی‌فر با اشاره به اینکه ما در رابطه با حجاب یا پوشش در جامعه با دو نگاه مختلف روبرو هستیم، افزود: در شرایط کنونی جامعه یک نگاه افراطی و یک نگاه تفریطی وجود دارد. در نگاه اول زن نباید حضور اجتماعی در جامعه داشته باشد و در نگاه دوم که به‌طور کلی پوشش و حفظ حریم عفاف بین نامحرم انکار می‌شود و به بهانه آزادی مخالف حجاب یا هرگونه پوششی خاص برای بانوان هستند.

وی با تأکید بر اینکه در قرآن کریم شواهدی وجود دارد که مردان و زنان هر دو باید در روابط خود ملزم به رعایت و حفظ حریم عفاف باشند، ادامه داد: در آیات 30 و 31 سوره نور این موضوع به زیبایی مطرح شده است؛ خداوند در این آیات ابتدا به مردان مؤمنن می‌فرماید: مردان مؤمن را بگو تا چشم‌ها از نگاه ناروا بپوشند و فروج و اندامشان را از کار زشت با زنان محفوظ دارند که این بر پاکیزگی جسم و جان آنان اصلح است و البته خدا به هر چه کنید، کاملا آگاه است.

جلالی‌فر ادامه داد: همین‌طور که در این آیه مشخص است، ابتدا خداوند مردان را موظف به حفظ حیا و نگهداری از چشم در برابر نامحرمان می‌کند و در آیه بعد، به زنان مؤمنن نیز چنین دستور مشابهی را می‌دهد.

وی در خصوص آیه 31 سوره نور، تصریح کرد: در این آیه شریفه که حکم بر پوشاندن زینت و آرایش از نامحرم است، جز آنچه قهرا ظاهر می‌شود، توجه به پوشش عرفی جامعه نیز هست، چراکه در مناطق روستایی یا برخی مناطق دیگر، پوشش عرفی و محلی دارند و چشم اعضای آن منطقه به این پوشش عادت کرده، به شرط آن که مصداق تبرج و خودنمایی نباشد. پوشش عرفی نباید تحریک‌کننده باشد، بلکه باید در جهت حفظ عفت و حیا بوده که این امر براساس میزان ایمان افراد جامعه متفاوت است.

وی گفت: خداوند در این آیه می‌فرماید که زنان آن‌طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود و این نکته‌ای است که علی‌رغم پوشش باید رفتار و برخورد یک زن در جامعه آمیخته با عفاف و حیا باشد.

جلالی‌فر پوشیدگی کامل یک زن مسلمان را نشان از ایمان او در جوامع مختلف دانست و بیان کرد: زمانی که در یکی از کشورهای غربی زنی کاملا پوشیده را می‌بینند، این علامت مسلمانی و ایمان آن زن تلقی می‌شود که او طبق دستور الهی عمل می‌کند و به نوبه خود یک چراغ قرمز برای مردان بیمار‌دلی است که تقوای الهی ندارند.

وی با جمع‌بندی از آیات پوشش و حفظ حریم عفاف و حیا در جامعه، گفت: تمام این دستورات نشان‌دهنده این است که حفظ حریم عفت و حیا در جامعه فقط مخصوص زنان نیست و مردان نیز باید به وظیفه شرعی خود عمل کنند و از سوی دیگر این دستورات بر این اساس است که قرار بوده زنان در جامعه حضور داشته باشند.

این قاری قرآن با بیان شواهدی از حضور اجتماعی زنان در دوران پیامبر(ص)، اظهار کرد: در نمونه‌های مختلفی شاهدیم، بانوان به راحتی خدمت رسول‌الله به‌عنوان حاکم شرع می‌رفتند و سؤالات یا حتی شکایات خود را مطرح می‌کردند و پاسخ می‌گرفتند.

وی هدف از دستورات الهی در زمینه پوشش و عفاف را مصون بودن روابط اجتماعی زن و مرد از مسائل جنسی دانست و گفت: این دستورات برای دوری از آسیب‌های اجتماعی و حفظ حریم و امنیت خانواده است، بنابراین باید از سوی مردان و زنان مؤمن مورد توجه قرار بگیرد.

جلالی‌فر دعوت زنان را به پوشش اسلامی را نیازمند یک کار فرهنگی عمیق دانست و بیان کرد: اگر در جامعه به مواردی برخورد کنیم که زنان پوشش اسلامی را رعایت نمی‌کنند، بر طبق سیره عملی اهل بیت(ع) باید کار فرهنگی و برخورد مناسب انجام شود. در سیره اهل بیت(ع)، ما شاهد رفتارهای تند، زننده و خشن با این گروه از جامعه نیستیم و باید این رفتارها ریشه‌ای بررسی شود.

جلالی‌فر کمبود توجه و محبت از طرف پدر یا همسر را به دختران و زنان یکی از عوامل تبرج و خودنمایی در جامعه معرفی کرد و افزود: زمانی که آزادی‌های شرعی یک دختر یا زن سلب شود و از سویی با بی‌توجهی عاطفی با بانوان برخورد شود، این زن در جامعه به دنبال جبران خلأهای زندگی‌اش می‌گردد.

تأثیر تقدیر از زنان محجبه در تقویت عفاف و پوشش

وی گفت: با کار فرهنگی، روانشناختی و برطرف‌ شدن مشکلات روانی آرام آرام بستر حفظ حریم در جامعه فراهم می‌شود و همه اعضای جامعه باید در این راستا احساس مسئولیت کنند.

این فعال قرآنی تقدیر از بانوان محجبه را در خانواده و جامعه یکی از موارد اثرگذار برای تقویت عفاف و پوشش در جامعه  برشمرد و افزود: حفظ پوشش اسلامی برای زنان مؤمن واقعا یک جهاد است و یک همسر یا پدر باید از حفظ حجاب و پوشش بانو و دختر خود تقدیر کند.

وی نحوه برخورد مسئولان مدارس را با دانش‌آموزان دختر در زمینه پوشش، مؤثر توصیف کرد و توضیح داد: لازم است مدارس دخترانه ما با کار کارشناسی از لحاظ پوشش به نحوی اداره شود که دارای شادابی خاصی باشند تا دختران ما نیاز به خودنمایی در برابر مردان بیگانه نداشته باشند.

جلالی‌فر سیره اهل بیت(ع) را حفظ حرمت برای بانوان مؤمن و حتی غیر مسلمان معرفی کرد و گفت: در نهج‌البلاغه می‌خوانیم که امیرالمؤنین(ع) می‌فرماید «اطلاع یافته‌ام یکى از سربازان معاویه به یک زن مسلمان حمله کرده و دیگرى به زنى غیر مسلمان که با مسلمانان هم پیمان بوده است و سپس طلاهاى او و خلخال از پایش را به زور بیرون آورده است و زن تنها وسیله دفاعش التماس، خواهش و گریه و درخواست کمک بوده است. سربازان معاویه بدون رنج و زحمت و بدون ریختن یک قطره خون و زخم دیدن با دست پر بازگشته‌اند. اگر مرد مسلمانى از این پس از روى تأسف و غصه بمیرد سزاوار است و سرزنش نمى‌شود.»

وی رعایت تقوای الهی از سوی مردان جامعه را در برابر صحنه‌های گناه برای حفظ حریم عفاف جامعه بسیار ضروری خواند و افزود: زمانی که مردان مؤمن در برابر بی‌عفتی یک زن، حیای چشم داشته باشند و از رفتار چنین زنانی استقبال نکنند، در حفظ حریم عفاف و پاکی جامعه نقش مهمی را ایفا خواهند کرد.

این پژوهشگر علوم قرآن و حدیث البرزی با اشاره به سیره شهدا در حفظ عفاف جامعه، گفت: شهدا در این زمینه سرمشق خوبی برای ما هستند. شهید ابراهیم هادی در برابر بانوانی که مقید به عفاف و پوشش نبودند، سیره عملی مناسبی داشتند و زمانی که متوجه می‌شود، چند دختر شیفته ظاهر او شدند سعی می‌کند با یک پوشش ساده و بی‌آلایش در محله حاضر شود و به این ترتیب مانع رفتار خلاف شرع آنها می‌شود. شهید سلیمانی نیز همه دختران جامعه حتی دخترانی که به لحاظ ظاهر حجاب خوبی ندارند را، «دختر و فرزند من» خطاب کردند و این برخورد آمیخته با محبت بسیار اثرگذار است.