پژوهشگاه رویان؛ اثر ماندگار دکتر کاظمی آشتیانی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حمیدرضا بیدخوری، رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، امروز 14 دی‌ماه در مراسم «دو جهادگر در دو سنگر» که به مناسبت گرامیداشت سالروز شهادت سردار سلیمانی و زنده یاد دکتر کاظمی آشتیانی؛ بنیانگذار پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی که در محل سازمان مرکزی جهاددانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، ضمن گرامیداشت سومین سالروز شهادت حاج قاسم سلیمانی و شانزدهیمن سالروز درگذشت دکتر کاظمی آشتیانی، اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های ممتاز این دو شخصیت این است این دو به عنوان دو ستاره پرفروغ آسمان انقلاب اسلامی مورد عنایت مقام معظم رهبری بودند و هستند.

وی ادامه داد: شاید از همینجا باید شروع کرد که این دو بزرگوار چه ویژگی‌های اثربخشی داشتند که به چنین جایگاهی دست یافتند و به عنوان یک قطب‌نما و الگو در جامعه ما مطرح هستند؟ حقیقتا شخصیت‌های مردمی که دارای ویژگی‌های مشترکی هستند اما به دلیل اینکه زمینه‌های فعالیت این بزرگوار متفاوت بوده طبیعتا عرصه‌های فعالیت آن‌ها نیز متفاوت بوده و آنچه که از این دو عزیز در ذهن‌ها به یاد مانده نیز متفاوت است.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: در واقع من پس از چند سال از درگذشت ایشان وارد مجموعه جهاددانشگاهی شده بود و بیشتر با خاطراتی که بعدا راجع به ایشان می‌شنیدم با شخصیت و مسیری که ایشان ترسیم کرده، آشنا شدم اما از آن مهم‌تر نیز با اثر ماندگار ایشان که پژوهشگاه رویان است نه به عنوان یک نهاد علمی سلول‌های بنیادی بلکه به عنوان یک مرکز فرهنگی و اجتماعی مهم و تاثیرگذار در کشور نیز به شخصیت این بزرگوار پی بردم.

بیدخوری بیان کرد: مقام معظم رهبری نیز در هفته جاری نکته‌ای را در خصوص سردار سلیمانی فرمودند که به نظر می‌رسد در مورد کاظمی آشتیانی نیز صدق می‌کند، ایشان در این بیان خود به افرادی که در این زمینه‌ها فعالیت می‌کنند توصیه کردند و فرمودند که از این شخصیت‌ها اسطوره‌های دست‌نیافتنی نسازند بلکه شخصیت‌های ملموس، زمینی و قابل دسترسی بسازند تا افرادی که با آن‌ها آشنا می‌شوند بتوانند این امید را پیدا کنند که این مسیر ارزشمند را طی کنند.

وی اظهار کرد: به نظر من اگر به تصمیمات، اقدامات، رهیافت‌ها و مسیر چنین بزرگانی که در عصر ما زندگی می‌کردند دقت کنیم می‌بینیم که ما نیز بارها با این دو راهی‌ها در زندگی پژوهشی، جهادی، علمی و شخصی خود مواجه شده‌ایم و باید مراقب باشیم که اگر این دو شخصیت را می‌ستاییم و دکتر کاظمی را به عنوان یک الگوی جهادی دانشگاهی قبول داریم نباید مسیری که انتخاب می‌کنیم سمت دیگر دوراهی باشد.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی تصریح کرد: این در حالی است که این دو راهی‌ها نیز از تصمیمات کوچک و معمولی شروع می‌شود و هیچ یک از این تک تصمیمات و تک انتخابات، دکتر کاظمی را نساخته اما به هر حال این سبک زندگی را شکل داده و حتما می‌تواند برای ما نیز الگوی خوبی باشد.

پژوهشگاه رویان، مدل سرآمدی در حوزه فناوری است

بیدخوری بیان کرد: اگر این سیر تحول پژوهشگاه رویان را به عنوان یک نمونه خوب از یک مرکز علمی، فرهنگی و اجتماعی مهم و البته به عنوان یک مرکز درمانی تاثیرگذار بررسی کنیم متوجه می‌شویم که یک مدل سرآمدی در حوزه فناوری و خدمات تخصصی پزشکی است که ما نیز این روزها هم در جهاد دانشگاهی و هم در کشور الگوهای بومی را دنبال می‌کنیم که بر همین اساس نیز به شدت نیازمند این مراکز هستیم.

وی افزود: البته که شاید این مرکز بومی در تراز کشور و مردمانی که در حوزه زیست پزشکی فعالیت دارد، متمرکز است اما می‌تواند این الگو در مراکز دیگری که فعالیت متفاوت‌تری دارند مورد توجه قرار گیرد.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: در واقع جهاد علوم پزشکی ایران که بعدا پژوهشگاه رویان در آن تاسیس شد، کار خود را با تاسیس سه و یا چهار درمانگاه و دو آزمایشگاه بسیار ساده که البته امروز ساده به نظر می‌رسد اما در همان زمان مراکز بسیار تاثیر گذاری بودند و باعث می‌شدند اقشار کمتر برخوردار و مستضعف بتوانند از خدمات این مراکز استفاده کنند، شروع کرد و این نکته بسیار مهم است که این مسیر از کجا آغاز شده است.

ضرورت آزمایشگاه تشخیص طبی در نظر دکتر کاظمی

بیدخوری اظهار کرد: کاری که ایشان در ابتدا و اواسط دهه 60 به آن ورود کرد گفتاردرمانی و فیزیوتراپی بود که به رشته کارشناسی دکتر نیز مربوط می‌شد و به نظر رسید که در بحث آزمایشگاه تشخیص طبی هم نیاز بود که جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایرانی ورود کند که همین امر یک چراغ امیدی برای اقشار کمتر برخوردار بود و به تعبیری نیز باری از دوش مستضعفان آن دوره برداشته شد و این اتفاقات رخ داده است.

وی بیان کرد: همواره نقطه عطف پژوهشگاه رویان این بود که با حاکمیت به این نتیجه رسیدند که به نیابت از حاکمیت در جزیره کیش که برخلاف امروز یک منطقه محروم اجتماعی و اقتصادی بود و از طرفی نیز افرادی با سازوکار بهداشت و درمانی نداشتند یک مرکز درمانی تاسیس کنند که اهدافشان از تاسیس این مرکز که امروزه به یک بیمارستان مجهز نامدار تبدیل شده است، دو هدف داشتند. یکی از اهداف آن‌ها این بود که از نیروهای وزارت بهداشت استفاده کنند و دیگری هم این بود که این مرکز با رویکرد دکتر کاظمی مدیریت شود.

نوع اقتصاد درمان فناوری دکتر آشتیانی به عنوان یک الگوی توسعه

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: نوع اقتصاد درمان و فناوری که دکتر کاظم آشتیانی آن را پایه گذاری کرده‌ است، خود به عنوان یک الگوی توسعه است برای ما که چطور می‌شود که هم خدمات ارزان قیمت به اقشار کمتر برخوردار ارائه داد و هم از آن طرف نیز اقتصاد خوبی برای بحث تحقیقات و فعالیت‌های دانش‌بنیان فراهم کرد.

بیدخوری اظهار کرد: این کسب درآمد در جزیره کیش باعث شد کارهای تحقیقاتی به تدریج رخ دهد و بر همین اساس اولین دیداری که دکتر کاظمی با مقام معظم رهبری داشتند به اواخر دهه 60 بازمی‌گردد که در این دیدار ایشان ایده‌ای را مطرح می‌کنند که در سایر مراودات نیز همین موضوع مطرح است، مبنی بر اینکه ما باید اقتصاد نفت را به اقتصاد دانشی و یا پژوهشی تبدیل کنیم اما این در حالی است که این اقتصاد دانش بنیان و ادبیاتی که مورد استفاده قرار می‌گرفت در آن زمان هنوز مورد توجه واقع نشده بود اما با این وجود این مراودات از همان زمان شکل گرفت.

توجه کاظمی آشتیانی به بحث باروری

وی تصریح کرد: در آن زمان بخشی از بیمارستان توانبخشی علوم پزشکی ایران که دکتر کاظمی علاوه بر جهاد در دانشگاه نیز در این بیمارستان هم فعالیت می‌کردند به حوزه تحقیقات اختصاص پیدا کرد که البته این موضوع نادری بود که یک مرکز درمانی داشته باشیم و از طرفی نیز این رویکرد یک رویکرد بسیار متفاوتی بوده که وجود داشته است.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: از این‌رو ارائه خدمات و الگوسازی به اقشار کمتر برخوردار، تلاش برای تکثیر آن الگو و کسب درآمد برای پرداختن زود هنگام به تحقیقات از جمله اقدامات و تصمیماتی بود که هنوز بودجه دولتی برای بحث تحقیقات اختصاص داده نشده بود.

بیدخوری اظهار کرد: اما در این میان بیشترین ارزی که برای بحث درمان از کشور خارج می‌شده که به استناد وزارت بهداشت این خروج ارز از کشور در آن زمان بیشتر متعلق به بیماری‌های قلبی و درمان ناباروری است، چرا که یک زوج نابارور اگر می‌خواستند برای دریافت این خدمات به خارج از کشور سفر کنند، حدود 200 هزار دلار نیاز بود که هزینه کنند.

وی بیان کرد: توجه دکتر آشتیانی به بحث باروری به گونه‌ای بود که توانسته بود تخصص و فعالیت‌های علمی، مدیریت و اجرای خود را با این موضوع منطبق کند که شاید رمز موفقیت ایشان نیز همین بوده باشد که یک مدیر جهادی لازم است در رشته‌ای که ورود پیدا می‌کند تخصص کافی را در آن زمینه داشته باشد.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی اظهار کرد: همچنین توجه ایشان به موضوع باروری به گونه‌ای بود که رشته خود را از فیزیوتراپی به جنین‌شناسی تغییر مسیر داد و علت این کار هم این بود مملکت به آن نیاز داشت و از طرفی نیز موجب جلوگیری خروج از ارز می‌شد.

بیدخوری اظهار کرد: از این‌رو به نظر می‌رسد که حضور جهاد دانشگاهی در عرصه دانشگاه‌هایی که در حوزه نوآوری کار می‌کنند باید نمودی داشته باشد، بر همین اساس جهاددانشگاهی به دانشگاه علوم پزشکی ایران مراجعه کرد و امور ابتدایی اجرایی دومین همایش ناباروری کشور را به عهده گرفت.

وی بیان کرد: پس تمامی فعالیت‌های علمی از جنس همایش‌ها و رویدادها با صرف کمک اجرایی جهاد دانشگاهی در دومین همایش ملی ناباروری ایران انجام شد و زمانی‌که بحث ناباروری مورد توجه همکاران جهاد و دفتر مرکزی آن زمان که ساختاری متفاوت‌تر از ساختار مرکزی امروز، قرار گرفت از سوی مهندس رحمتی رئیس وقت جهاد حمایت شد و سازمان هم از این درآمدزایی‌ها سرمایه‌ای داشته است و با بودجه حداقلی و ابتدایی که طراحی شد و در نهایت این حرکت جهادی با تامین 20 درصد از مایحتاج خود با اعتماد به نفس صددرصدی شروع شد.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی تاکید کرد: این نکته‌ای است که همواره در بسیاری از مواقع با آن مواجه می‌شویم و در واقع وقتی می‌خواهیم همه آنچه را که برای شروع یک کار لازم است فراهم کنیم و هراندازه که ریسک‌پذیری ما بالاتر باشد زود‌تر می‌توانیم وارد یک عرصه شویم و این چیزی است که در تصمیمات مدیریتی دکتر کاظمی بسیار مشهود بوده است.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: اما با این وجود سایر درآمدزایی‌هایی که صورت می‌گرفت از طریق حاکمیت و به ویژه خیرین تامین می‌شد و خوشبختانه این اقدام نتایج خوبی را به دنبال داشت. اما باید این موضوع را هم در نظر گرفت که مرکز درمانی ناباروری یک مرکز پیچیده و پیشرفته‌ای است و نمی‌توان یک مرکز درمان ناباروری داشته باشیم که این بخش‌ها را نداشته باشد.

آغاز به کار دکتر کاظمی در اولین درمانگاه خود

بیدخوری اظهار کرد: اما تمام آنچه که دکتر کاظمی در اولین درمانگاه خود شروع کرد این بود که اتاقی را برای ویزیت متخصصان زنان اختصاص داد و تنها کاری که دراین اتاق انجام می‌شد مشاوره بوده، چرا که جهاد توانایی هیچگونه اقدام دیگری نداشته است اما با این وجود تصمیم مدیریتی، اراده و اعتماد به نفس کافی که در وجود دکتر آشتیانی بوده است، نتایج خوبی را به همراه داشته است.

وی بیان کرد: اما ایشان وقتی دیدند که مسیرها بسته است و به جایی نمی‌رسند از رهبر معظم انقلاب کمک گرفتند و ایشان هم کمک استراتژیکی به ایشان کردند و در همین راستا مکانی در اختیار جهاد دانشگاهی قرار گرفت و 6 میلیون تومان هم کمک نقدی به این نهاد شد که در پی این کار مرکز IVF جهاد در سال 1370 تاسیس شد که در آن زمان مرکز یزد مرکز پیشرو جهاددانشگاهی بود.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: بسیار مهم است که نرم افزار چنین مرکز پیشرفته‌ای چگونه و به چه شکلی فراهم شده است که در همین راستا یکی از دانشمندان سرآمد دنیا به نام علی حسنی که یکی از برجسته‌ترین متخصصین مسلمان سرشناس بین‌المللی بود به ایران آمد و به همراه دکتر بهاروند، کاظمی و سایر دانشمندان آن زمان اولین تخمک‌برداری IVF را انجام دادند.

اعتقاد دکتر آشتیانی به موضوع انتقال دانش

بیدخوری اظهار کرد: نکته مهمی که در اینجا به نظر می‌رسد این است که پس از یک سال اولین تولد فرزند حاصل درمان ناباروری پژوهشگاه رویان را شاهد بودیم. در این میان نیز نباید از اعتقادی که دکتر آشتیانی به انتقال دانش داشتند غافل بود که این کار را از چند طریق انجام داد و همچنین به موضوع دیگری که بسیار توجه داشت این بود که در انتخاب همکارانشان به لحاظ اخلاقی، رفتاری و منش حساس بود و تیم منسجمی داشت و هیچ محدودیتی برای هیچ همکاری برای خودش قائل نبود اما تیم مرکزی با حساسیت بالایی انتخاب می‌شد.

وی بیان کرد: طبق همین اعتقادات خود اولین کاری که انجام داد این بود که چند تن از کارشناسان خود را به آلمان اعزام کرد که بتوانند دانش فنی بالینی را فرا گیرند و از طرفی نیز تلاش کرد تا حمایت و رضایت جامعه علمی شهر تهران در دانشگاه‌های مادر که در فضای پزشکی کار راحتی نیست را جلب کند که به نوعی از چند مسیر، خود و افرادی که در بحث علمی بنا بود کار کنند را تقویت کند و با وجود اینکه هیچ بضاعت اقتصادی هم وجود نداشت، صرفا هر کاری که انجام می‌داد را با سرمایه اجتماعی فردی خود هزینه می‌کرد که البته بعدها حمایت ایشان از نیروی مختصص و متعهد همیشه زبانزد بوده است.

ظرفیت‌سازی دکتر کاظمی آشتیانی

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: اما ظرفیت‌سازی یکی از تفاوت‌های دکتر کاظمی با سایر جهادگران پیشکسوتی است که ما آن‌ها را می‌شناسیم. در حقیقت ایشان تشخیص داد که ارتباط بین‌المللی می‌تواند رمز موفقیت فعالیت‌های تخصصی پژوهشگاه باشد و بر همین اساس اولین اقدامی که انجام داد این بود که به تعبیر خودش می‌خواست سقف رویان را آنقدر بالا ببرد تا عضو هیئت علمی دانشگاه آرزو کند که عضو رویان شود.

بیدخوری تصریح کرد: ایشان با ورود به پژوهشگاه رویان در اصفهان یکی از مدرن‌ترین ترکیبات پژوهشی کشور که امروز نیز جزو ساختارهای وزارت علوم و بهداشت است را ایجاد کرد که با مخالفت‌های جدی دفتر مرکزی و وزارتین همراه بود.

وی اظهار کرد: در واقع دکتر کاظمی به هیچ وجه به بروکراسی خشک اداری معتقد نبود و تمام تلاش خود را می‌کرد برای اینکه انعطاف‌پذیری بیشتری حاکم شود و این در حالی است که یکی از رمزهای موفقیت رویان همین انعطاف‌پذیری است.

ورود پژوهشگاه رویان به حوزه IVF در نظر دکتر آشتیانی

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: وقتی پژوهشگاه رویان به حوزه IVF ورود کرد بر این نظر بود که یکی از متخصصین فعال آن زمان با موفقیت 10درصد IVF در سطح کشور بوده که با حضور رویان نیز جهاد دانشگاهی در مدت کوتاهی به 16 تا 18 درصد می‌رسد و امروز نیز به 30 تا 35 درصد رسیده است که البته این آمار تنها به رویان مربوط نمی‌شود بلکه جامعه علمی کشور در این آمار سهیم هستند، به گونه‌ای که در منطقه رتبه اول را از آن خود کرده‌ایم و همچنان در منطقه نیز نرخ موفقیت درمان ناباروری کشور بسیار بالاست.

اعتقاد دکتر کاظمی به توریست درمانی

بیدخوری گفت: دکتر کاظمی از همان ابتدا به توریست درمانی اعتقاد داشت و با وجود آینکه پژوهشگاه رویان در آن اوایل درآمدزا نبود اما ایشان بر این باور بود که ما باید خود را بشناسانیم اما خودمان هم نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم بلکه باید دانشمندان خارجی و بیماران کشورهای منطقه که اکثرا هم از کشورهای مسلمان هستند بیایند و سفیر جمهوری اسلامی شوند تا از این طریق اقدامات موثر علمی و درمانی را به آنجا معرفی کنند.

وی بیان کرد: برند توریست درمانی رویان در آن زمان برای مسلمانانی که در مراکز غربی محدودیت داشتند این بوده که شئونات اسلامی برای بانوان رعایت می‌شد و چون فرایند طولانی بود به گونه تعبیه شده بود که در معذوریت نباشند و این برای بیماران مسلمانی که وارد کشور ما می‌شدند و دوست داشتند متفاوت باشند با یک کشور غربی تاثیرگذار بوده است.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: استراتژی این فرمانده جهادی که بسیار هم برای ما کاربردی است یک استراتژی هجومی بوده یعنی اگر کل این داستان را از نظر سطح انرژی و تهاجمی بودن برنامه بخواهیم در نظر بگیریم یک نمودار با افت و خیز منظمی هست یک هجومی و سپس تثبیت انجام می‌شود. مانند تدبیر فرمانده نظامی هیچگاه از یک عملیات هجومی در عرصه علمی و درمانی دریغ نمی‌کرد و اینجا بود که یکی از تصمیمات مهم دکتر گرفته شد.

بیدخوری اظهار کرد: اکنون جهاددانشگاهی یک مرکز درمان ناباروری دارد که به سختی آن را ایجاد کرده و یک تثبیت حداقلی شده و آقای دکتر قسمتی از مکان محدود را به تحقیقات اختصاص داد که همین اختصاص مکانی هجوم بعدی ایشان بوده و این در حالی است که ایشان تا اینکه بازی یک مقدار ثابت می‌ماند بازی را بر هم می‌زد و وارد مرحله بعدی می‌شد و این چیزی است که در زندگی روزمره کارهای مدیریتی بسیار با آن مواجه می‌شویم و بعضا دوست داریم که ثبات به سرانجام برسد و سپس مرحله بعدی را شروع کنیم اما این در حالی است که رویکرد آقای دکتر اینگونه نبوده است.

وی اظهار کرد: اگر بخواهیم به اقداماتی که دکتر کاظمی آشتیانی در عرصه بین‌الملل انجام داده اشاره‌ای داشته باشdم این است که ایشان دوبار به انجمن ناباروری خاورمیانه درخواست داد که کنگره سالانه خود را یک سال در ایران برگزار کنید اما آنها هر مرتبه مخالفت کردند که این مخالفت آن‌ها باعث ناراحتی ایشان شد و از این‌رو تلاش کرد تا یک کنگره بین‌المللی را در کشور برگزار کند و بر این باور بود که این کنگره باید در سطح خاورمیانه برگزار شود که همین اتفاق رخ داد.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: در واقع این همایش دو دستاورد را به همراه داشت، نخست اینکه این همایش اولین آموزش پژوهشگران خارجی را در حوزه IVF پژوهشگاه رویان بر عهده گرفت و دومین دستاورد نیز جذب بیمار خارجی از این رویداد علمی بود که با برگزاری چنین همایشی توانست دو دستاورد اقتصادی و اعتباری کسب کند.

بیدخوری گفت: وقتی تحقیقات شکل گرفت نوبت شیفت پیدا کردن از ناباروری به سلول‌های بنیادی می‌رسد که در حقیقت ناباروری یک مشکل ملموس است و همواره محققین زیادی در دهه‌های گذشته راجع به آن کار کرده‌اند. اما موضوعی که به نظر می‌رسد این است که سلول‌های بنیادی یک مسئله بسیار جدیدی است و مشخص نیست که چه نتیجه‌ای خواهد داشت و چه کارکردی داشته باشد اما در اینجا نقش دکتر بهاروند در کنار دکتر کاظمی پررنگ شد و همین امر باعث شد این ریسک بزرگ علمی انجام شود و از این‌رو همه آنچه که ما در رویان داریم از خودگذشتگی این مرد بزرگ و برجسته دکتر بهاروند است.

وی اظهار کرد: اما بحث مهمی که وجود داشت چالش‌های اخلاقی کلونینگ و سلول‌های بنیادی بوده است بدین منظور که ادیان مختلف نظرات مختلف و محدود کننده‌ای راجع به این علوم داشتند و به دلیل حساسیت‌های اخلاقی که وجود داشته اولین سلول‌های بنیادی که مورد توجه بوده سلول‌های بنیادی جنینی بود.

رئیس سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: با توجه به اینکه فقه شیعی یکی از مترقی‌ترین قوانین و مقررات به هنگام و توسعه بخش را دارد و از طرفی نیز این موضوع علم روز بود لازم بوده که یک نفر این موضوع را به علما و به طور خاص مقام معظم رهبری منتقل کند تا این مهم با اساس فقه شیعه هم‌زیست پیدا کند که دکتر آشتیانی این کار مهم را انجام داد و اگر ایشان نبود حداقل این کار سال‌ها به تعویق می‌افتاد.

بیدخوری اظهار کرد: امروزه مهم‌ترین و ریشه‌دارترین کمیته اخلاق پزشکی را در پژوهشگاه رویان داریم و این در حالی است که معظم‌له نیز در این خصوص می‌فرمایند «اهداف علم را پیگیری کنید اما مراقب باشید که ساخت قطعات یدکی انسان به ساخت خود انسان نیانجامد و این قابل‌مقایسه با مسلمانان اهل تسنن و برخی از شاخه‌های مسیحیت و به طور خاص یهودیت نیست».