معیارهای پذیرش مسئولیت در حکومت اسلامی

به گزارش ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طاهری، مدیرکل تبلیغات اسلامی استان روز گذشته، ۲۸ تیرماه در «کارگاه نقش حکمرانی خوب در کارآمدی دولت‌ها» که به همت بسيج اساتید استان و استانداری و با حضور جمعی از اساتید دانشگاه‌ها و مدیران استان در سالن اجتماعات جهاد دانشگاهی چهارمحال‌وبختیاری برگزار شد با اشاره به اینکه نظريه قدرت در دنیا نه از نگاه نظری اما در وادی عملی مورد پذیرش قرار گرفته است، اظهار کرد: حکمرانی خوب آن است که قدرت بیشتری در مناسبات سیاسی و نظامی و ایجاد امنیت و نظیر اینها داشته باشد و حکمران خوب نیز کسی است که صاحب قدرت باشد.

وی با ذکر اینکه ماکیاولی دو کتاب «گفتارها» ناظر بر توصیه‌های اخلاقی به حاکمان و «شهریار» ناظر بر شیوه تصاحب قدرت و نحوه مدیریت دارد، ادامه داد: وی قائل است که حاکم همواره و در آن واحد باید آراسته به صفات متضاد باشد یعنی همزمان که شیر است باید روباه باشد تا در مواقع لازم از قدرت و اقتدارش و یا از فریب و نیرنگ استفاده کند. او همچنین معتقد است که حاکم باید خوبی را به مرور بر مردم تزریق کند اما بدی را به یکباره زیرا تزریق تدریجی بدی باعث ایجاد نارضایتی خواهد شد. 

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: در دیدگاه حقانیت در تئوری اسلامی و تفکر توحیدی حاکميت، اساس این است که چه کسی حق دارد حکمران جامعه شود؛ پرسش اینجاست که در دیدگاه اسلامی آیا فرد حق دارد دنبال مسئولیت باشد و هر مسئولیتی به او دادند بپذیرد و یا این حکمرانی می‌تواند خوب و مطلوب باشد یا خیر؟ پاسخ خیر است و اینجاست که ماهیت و هویت دولت اسلامی شکل می‌گیرد. 

طاهری تصریح کرد: به هر میزان که با مؤلفه‌های مشروعیت در دولت اسلامی فاصله داریم، دولت اسلامی به همان میزان محقق نشده است اگرچه نظام اسلامی برقرار باشد. 

مفهوم‌یابی «اذن الهی» در حکمرانی اسلامی 

وی با تأکید بر اینکه مسئله «اذن الهی» شرط لازم در حکمرانی کلان و راهبردی نظام اسلامی و حقانیت آن است، گفت: حکمرانی مشتمل بر نحوه‌ای از اعمال قدرت بر دیگران است اما مسئله این است که آیا کسی به علت داشتن قدرت، حق و مجوز دستور به دیگران را دارد؟ در دیدگاه توحیدی، هیچ‌کس حق اعمال قدرت به را دیگری ندارد بلکه نیاز به مجوز و مبنایی برای این تصرفات است و اگر این مبنا نباشد، هر فردی که دستوری صادر می‌کند درواقع به جهنم و شقاوت نزدیک‌ می‌شود.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان تصریح کرد: در حکومت انبیا و ائمه(ع) مسیر این است که نسبت حکمرانی فرد با دستور خدا مشخص باشد و در اینجا میزان تکریم ارباب رجوع یک دستور دینی و شرعی است اما اصل اولی‌تر آن است که انسان حتی اگر بهترین باشد، اساساً حق حکمرانی ندارد. 

طاهری با اشاره به ماجرای رد صلاحیت ابوذر از سوی پیامبر(ص)، افزود: این صحابی بزرگ و وفادار رسول خدا(ص) که کسی در بصیرت و وفاداری او شک ندارد، نزد حضرت رسید و از ایشان پرسید که آیا به من منصبی نمی‌دهید، حضرت روی شانه ابوذر زد و فرمود: تو ضعیف هستی و استعداد مدیریت نداری، پیداست که خوب بودن رفتار و اخلاق فردی ملاک تصدی مناصب اجتماعی نیست. انسان ممکن است آدم بسیار خوبی باشد اما الزاماً مدیر خوبی نیست و اشتباه کارگزار اسلامی این است که یک انسان خوب اما ناتوان را بر منصب مدیریت بنشاند زیرا چنین فردی میزان رضایتمندی از نظام اسلامی را تقلیل خواهد داد.

وی در خصوص ادامه این روایت، بیان کرد: پیامبر(ص) خطاب به ابوذر فرمودند: اگر تو منصبی را بپذیری در روز قیامت خجل‌زده و پشیمان خواهی شد؛ یادمان باشد اگر مسئولیتی را به ما دادند که توان انجامش را نداریم، مکلف به نپذیرفتن هستیم زیرا موجب خواری و ندامت ما خواهد شد. بر طبق همین روایت پیامبر(ص)، انسان باید بر مبنای حقانیت مسئولیتی را بپذیرد و حق کسانی را که ذیل او قرار می‌گیرند، بتواند ادا کند.

طاهری با طرح این پرسش که خداوند اذنش را به چه کسانی برای تصدی مناصب اجتماعی داده است؟ گفت: ما مسئولان باید به این پرسش پاسخ دهیم که نسبت ما با این اذن الهی چگونه است و کجاها ما مجاز به دستور دادن و حکمرانی به دیگران شده‌ایم؟ پاسخ شاید آن باشد که ما بر طبق قانون خود را مجاز به دستور می‌دانیم، اما باز این پرسش مطرح می‌شود که چه کسی و بر چه مبنایی این قانون را تدوین کرده است. در اینجا جا دارد به آیات ۴۴ به بعد از سوره مبارکه حاقه توجه داشته باشیم که خداوند هشدار می‌دهد کسی که حتی اگر پیامبر خدا باشد به دروغ سخنی را به من نسبت دهد، گردن او را می‌زنم. 

وی ادامه داد: کارگزار حکومت اسلامی امروز اگر مردم را باید و نباید کند، فردا دچار خواری و پشیمانی خواهد شد و اینجاست که پیامبر(ص) در سپردن امانت الهی یعنی مناصب حکومت اسلامی حتی با مقرب‌ترین صحابه خود نیز مماشات ندارد و هر کسی را مسئول و متصدی سیاسی نمی‌کند؛ مسئولان در وهله نخست باید نسبت خود را با خداوند، دین، قرآن و اهل‌بیت(ع) مشخص کنند. 

طاهری با تأکید بر چرایی اهمیت اذن الهی، توضیح داد: خداوند متعال در نسبت با آحاد جامعه بشری نسبتی مساوی است یعنی خدا مالک و خالق و عالم و امور همه است، شئون و مصلحت همه را می‌داند و لذا، به تصریح آیه ۵۷ از سوره انعام «إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۖ يَقُصُّ الْحَقَّ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ»، تنها خداوند حق صدور حکم دارد و ما برای صدور حکم، در ابتدا باید نسبت خود با خداوند را مشخص کنیم و این معنای حکمرانی خوب در حکومت اسلامی است.

تعریف و اهمیت تنفیذ 

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان با بیان اینکه اذن الهی از طرق انبیا و ائمه(ع) توزیع می‌شود، افزود: ائمه(ع) ما را در عصر غیبت به فقها و ولی‌فقیه ارجاع داده‌اند تا حکم‌ها و تصرفاتی که صادر می‌کنیم مشروع شود و حقانیت بیابد. این مهم با کلیدواژه «تنفیذ» برای مسئول دولت اسلامی امکان‌پذیر می‌شود که در قانون اساسی ما وجود دارد. اگر تنفيذ ولی‌فقیه نسبت به اجرای امور نباشد، تمامی اموری که مسئولان و کارگزاران انجام می‌دهند غیرشرعی خواهد بود و در روز قیامت نتیجه‌ای جز خواری و پشیمانی برای مسئولان ندارد. 

طاهری تأکید کرد: کسی که معتقد به نظام نیست تصرفاتش هم نامشروع است و در حکومت ظلم و جور است؛ این در حالیست که امروز چهره‌ای را که در جریان فتنه و نفاق بوده وارد بدنه حکومت مردمی می‌کنیم و این خیانت به انقلاب و نظام و حکمرانی الهی است و این تصرف مشروع نیست. 

وی مسئله مهم بعد از تحقق اذن الهی در حکمرانی اسلامی را «قدرت در مدیریت» دانست و افزود: با مراجعه به آیه ۲۶ سوره قصص و ماجرای سپردن مسئولیت از جانب شعیب به حضرت موسی که قوی و امین بود، می‌توان دریافت که قدرت و قوت داشتن یک اصل مدیریتی است، مسئولیت اجتماعی در حکومت اسلامی یک امانت است که مسئولان باید به آن وفادار باشند و لذا شرط پذیرش مسئولیت، قدرت و امانت‌داری می‌باشد.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان با قرائت یک حدیث نبوی در اهمیت دقت در انتخاب كارگزاران، بیان کرد: ایشان می‌فرمایند: «كسى كه عهده‌‌دار يكى از امور مسلمانان شود و فردى را سرپرست كارى كند، با اينکه مى‌تواند كسى را كه براى مسلمانان بهتر از او باشد بيابد، به خدا و رسولش خيانت كرده است». 

طاهری در خصوص به دنبال طلب مسئولیت بودن یا نبودن، تصریح کرد: شرط اول در طلب مسئولیت آن است که شخص اذن ولی جامعه را داشته باشد که مصادیق آن در تاریخ فراوان است از جمله عبدالله نجاشی که از امام صادق(ع) اذن داشت و باید و نبایدها و حدود و ثغور حکمرانی خود را از سوی امام معصوم(ع) برای خودش مشخص کرده بود؛ امام(ع) خطاب به عبدالله نجاشی توصیه می‌کنند که آدم‌های مؤمن را مشاور خودت قرار بده، نصیحت دیگران را بشنو و لذا مدیر و مسئول باید اهل مشورت باشد.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان تأکید کرد: شرط پذیرش مسئولیت در حکومت اسلامی آن است که به دنبال انسان بیایند نه آنکه فرد خودش در طلب مسئولیت باشد؛ همچنین اگر برای مسئولیت به دنبال فرد آمدند، وظیفه او رفع حوائج جامعه اسلامی است و یکی از نعمت‌هایی که خداوند نصیب مدیران می‌کند همین خدمت و رفع حوائج مردم است. توجه داشته باشیم که به تأکید قرآن در آیه ۸ سوره تکاثر، در روز قیامت در مورد نعمت‌ها از ما سؤال خواهد شد. 

طاهری ادامه داد: اگر مسئولیتی به فرد داده شود و فرد بداند که کسی اصلح بر او وجود دارد، نباید بپذیرد بلکه باید تلاش کند تا فرد قوی‌تر در آن منصب قرار گیرد وگرنه به بیان پیامبر اکرم، خائن است. حال اگر مسئولیتی به فرد پیشنهاد شود که می‌داند قادر به انجامش است و نپذیرد و حوائج جامعه اسلامی رفع نشود، در روز قیامت گرفتار خواهد شد.