اهمیت روش نقلی و اخلاق عملی امام رضا(ع) در اثبات حقانیت اهل بیت(ع)

 حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد الموسوی، استاد حوزه علمیه کربلا در گفت‌وگو با ایکنا به مناسبت سالروز شهادت ثامن‌الحجج، امام رضا(ع) به بررسی سیره این امام همام در مواجهه با پیشوایان ادیان و مذاهب دیگر و همچنین، دفاع و اثبات حقانیت مکتب اهل‌ بیت(ع) پرداخت.

وی با اشاره به روش نقلی امام رضا(ع) در تکیه بر قرآن و سنت و همچنین استناد به کتب آسمانی پیش از قرآن در تبیین نبوت و امامت، این روش و اخلاق والای امام(ع) در برخورد با پیشوایان مذهبی سایر ادیان و مذاهب را عاملی مهم در ترویج مذهب اهل بیت(ع) و اثبات حقانیت آن دانست.

مشروح این گفت‌وگو به شرح زیر است:

ایکنا _ سیره امام رضا(ع) را در تبیین مذهب اهل بیت(ع) چگونه ارزیابی می‌کنید؟

امام(ع) ابتدا تلاش کرد تا مأمون را وادار کند تا حق خلافت اهل‌ بیت(علیهم‌السلام) را به رسمیت بشناسد. اموری مانند خطبه‌ها، ضرب سکه و اشعار را که می‌توان رسانه‌های آن زمان دانست، از سوی امام رضا(ع) به خدمت گرفته شد. از این جهت امام رضا(ع) آزادی زیادی برای مناظره با ملحدان و شبهه‌آفرینان یافت و هم‌زمان توانست فضایل اهل بیت(ع) و جایگاه آنها را به دیگر مسلمانان بشناساند.

امام رضا(ع) با اقدامات خود توانست از جان مسلمانان نیز محافظت کند و نقشه‌هایی را که برای ریختن خون مسلمانان کشیده بودند، خنثی سازد.

ایکنا _ از نظر شما روش ارتباطی امام رضا(ع) با دیگر ادیان و مذاهب چگونه بوده است؟

امام رضا(ع) از شیوه نقلی یعنی تکیه بر قرآن و سنت در تعامل با ادیان و مذاهب دیگر استفاده می‌کرد، اما در این میان از استناد به منابع و کتب مورد قبول آنها نیز غافل نمی‌شد. ایشان با بزرگ‌ترین علمای این ادیان و مذاهب بحث و گفت‌وگو و در شیوه عمومی بحث‌ها با سینه‌ای گشوده و رویی باز با آنها برخورد کرد و به شیوه آنها بحث می‌کند و کلام خود را متناسب با عقل و عقاید آنها تنظیم می‌کرد.

مأمون قصد داشت با ترتیب دادن مجالس مباحثه و مناظره با بزرگان و پیشوایان دینی، امام رضا(ع) را به دشواری بیندازد، اما امام(ع) با بحث دقیق و علمی این توطئه مأمون را خنثی کرد. ایشان در استدلال خود از قرآن بهره می‌برد و علومی را آشکار می‌ساخت که برای مخاطبان خود آشنا نبود. مأمون به «فضل بن سهل» دستور داد، بزرگان ادیان و مذاهب دیگر را گردآورده تا با امام(ع) مباحثه کنند؛ اما امام رضا(ع) در بحث خود با استناد به قرآن در گفت‌وگو با جاثلیق، پیشوای مذهب مسیحی و رأس الجالوت پیشوای یهودی، با توسل به کتاب‌ها و منابع موردقبول آنها، نبوت پیامبر(ص) را اثبات کرد و همچنین بطلان عقاید صائبیان را نیز آشکار ساخت.

ایکنا _ اخلاق و رفتار امام رضا(ع) در رویارویی با مخالفان و معاندان چگونه بود؟

«ابراهیم بن العباس الصولی» یکی از معاصران امام(ع) در شرح حال و سیره ثامن‌الحجج(ع) می‌گوید: «هیچ‌گاه ندیدم که امام رضا(ع) در سخنان خود کسی را برنجاند و یا سخنان کسی را پیش از پایان آن قطع کند و اینکه کسی از ایشان چیزی بخواهد و امام(ع) از برآوردن حاجت وی در حد توان خود، امتناع کند.

امام رضا(ع) هرگز پای خود را در پیش همراهان خود دراز نمی‌کرد، هیچ‌کدام از خدمتکاران و غلامان خود را نفرین نمی‌کرد، از قهقهه زدن پرهیز و به تبسمی اکتفا می‌کرد و هرگاه بر سر خوان طعام می‌نشست، تمام غلامان و حتی دربان‌ها نیز با او بر سر یک سفره می‌نشستند. امام رضا(ع) شب‌ها کم می‌خوابید و سحرگاه زود برمی‌خاست، سه روز در ماه را روزه می‌گرفت؛ پنجشنبه اول و آخر هر ماه و چهارشنبه میانه ماه. در خفا بسیار صدقه می‌داد و کسی در فضل همانندش نبود».

ایکنا _ جایگاه امام رضا(ع) در تقویت ارزش‌های تمدنی اسلامی چیست؟

امام(ع) در این راه روش‌های مختلفی را در پیش گرفت، ایشان به شکل غیرمستقیم، مخارج مالی و تنظیم سیاست‌های اقتصادی شیعیان را سامان می‌داد. امام رضا(ع) در این راه بر سیاست بخشش و عطا و سرمایه‌گذاری بهینه اموال تکیه داشت، از سویی ترویج زبان گفت‌وگو و بحث، تأکید بر اینکه ارزش اصلی تقوا است و همچنین تبلیغ سیاست، عفو و گذشت و حسن ظن به خداوند در کنار اخلاق و ادب عالی را می‌توان مهم‌ترین ارزش‌های تمدنی دانست که امام(ع) نقش مهمی در ترویج آن داشته است.

ایکنا _ از نظر شما نقش امام رضا(ع) در تبیین مقام امامت به عنوان رکن مذهب اهل بیت(ع) چیست؟

مهم‌ترین نقش ثامن‌الحجج(ع) در این راه را می‌توان تفسیر برخی از آیات قرآن دانست که بر برتری و مقام اهل بیت (علیهم‌السلام) و درنتیجه صلاحیت آنان برای امامت دلالت می‌کند؛ اما در دوره امام رضا(ع) تفسیر نادرستی از آن رواج یافته بود، امام(ع) سوءفهم موجود از این آیات را رفع کرد و معنای درست آن را برای مسلمانان روشن ساخت.

از سوی دیگر تکیه امام(ع) بر روش نقلی بسیار مهم است. امام رضا(ع) در این روش بر قرآن و سنت تکیه داشت، از سویی از روش تفسیر موضوعی استفاده می‌کرد که رویکردی خلاف تفسیر جزئی است. در روش اخیر هر آیه به دور از آیات دیگر معنا شده و تفسیر می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم نیز امام(ع) در مناظرات خود نزد مأمون به آیات مختلفی از قرآن استناد می‌کرد و آنها را پی‌درپی در موضوع مورد بحث به‌کار می‌گرفت به شکلی که مأمون و اطرافیان او توان مخالفت با استدلال امام(ع) را نداشتند.

ترجمه: سعید عدالت‌جو