الزام فقهی حکومت اسلامی در قبال آموزش متربیان
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان گفت: یکی از مهمترین عوامل در هدایت و تربیت متربیان، حکومت اسلامی است و به لحاظ حکم فقهی، از الزام برخوردار است اما این امر مانع از واگذاری امر تعلیم و تربیت به غیر نمی‌شود.
به گزارش ایکنا، نشست «مسئولیت حکومت اسلامی در هدایت متربیان از دیدگاه فقهی» امروز دوشنبه 27 شهریورماه از سوی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌امین الله دادگر؛ عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: گاهی حکومت‌ها در سطح کلان سیاستگذاری و برنامه‌ریزی می‌کنند و مسئولیت اجرایی را به افراد یا نهادهای رسمی و غیررسمی واگذار می‌کنند و در واقع دنبال تمرکززدایی هستند اما گاهی نیز از سیاستگذاری تا اقدام و عملیات را بر عهده می‌گیرند و حتی در جزئیات نیز ورود دارند. حال باید بررسی کنیم که حکومت اسلامی چه نقش و وظیفه‌ای در قبال هدایت و تربیت متربیان دارد؟
وظایف حکومت در قبال تعلیم و تربیت
وی افزود: بر اساس بررسی‌های فقهی که ما در این زمینه به روش توصیفی و تحلیلی داشته‌ایم به این نتیجه رسیده‌ایم که نباید از این نکته غفلت کنیم که حکومت اسلامی قرار است انسان‌ها را به کمال یا سعادت برساند یا زمینه دستیابی به کمال و سعادت را برای آنها فراهم کند. از این حیث اگر به مسئله نگاه کنیم به این نتیجه میرسیم که هدایت و تربیت، یک امر استحبابی است. اگر از حیث ثانوی نگاه کنیم به این نتیجه میرسیم که هدایت و تربیت امری واجب است و حکومت اسلامی در قبال آن مسئولیت دارد و با توجه به نفوذ و امکاناتی که دارد نمی‌تواند نسبت به آن بی‌تفاوت باشد.
دادگر بیان کرد: امروزه وظیفه‌مندی حکومت‌ها به طور عام و حکومت اسلامی به طور خاص در قبال تعلیم و تربیت قابل انکار نیست و حتی بخشی از حقوق بشر شناخته می‌شود و در اسناد و قوانین بین‌المللی نیز به وظایف حکومت‌ها در قبال تعلیم و تربیت اشاره شده و شاخصه‌هایی برای کارآمدی تعلیم و تربیت تعیین شده است. در نظام جمهوری اسلامی ایران هم بر اساس قانون اساسی، تعلیم و تربیت از جمله وظایف دولت شمرده شده است و بر اساس اصل سی‌ام قانون اساسی باید به شکل رایگان در اختیار عموم مردم قرار گیرد؛ هرچند در طی این سال‌ها آموزش و پرورش غیر انتفاعی نیز وارد میدان شده است بنابراین شاهد نوعی آموزش و پرورش تلفیقی در ایران هستیم.
تفاوت حکومت اسلامی و لیبرال
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان تصریح کرد: با توجه به ادله عام و خاص و بررسی‌هایی که انجام داده‌ایم قدر متقین می‌توان گفت که حکومت در قبال آموزشِ آموزه‌های دینی و اسلامی مسئولیت دارد و باید زمینه کمال متربیان را فراهم کند اما از سوی دیگر از این حیث که بیگانگان بر کشور مسلط نشده و در متربیان انحراف ایجاد نکنند، حکومت اسلامی به لحاظ ثانوی مسئولیت سنگینی دارد و بر وی واجب است که به این مسئله توجه کند اما درباره اینکه آیا باید در همه علوم اقدام کرده و جامعه را به سطوح عالی برساند یا خیر؟ باید گفت در آموزش علومی که جامعه را رشد می‌دهد و سدی در مقابل بیگانگان ایجاد می‌کند که سلطه بیگانه ایجاد نشود باید حکومت به آن بپردازد و قوانین و مهارت‌های زندگی را آموزش دهد.
وی تأکید کرد: قاعدتا تفاوت حکومت اسلامی با حکومت‌های لیبرالی در همین است که در حکومت‌های لیبرالی، کاری به رشد اخلاقی و معنوی انسانی ندارند ولی در جامعه و حکومت اسلامی باید به این مسئله پرداخته شود. اما درباره اینکه آیا حکومت اسلامی باید به صورت مستقیم، همه این مسئولیت‌ها را بر عهده گیرد یا قابلیت تفویض دارند، جای بحث و بررسی زیادی وجود دارد و تا جایی که شیرازه کار از دست حکومت اسلامی خارج نشود مبتنی بر مبانی فکری و فلسفی اسلامی باید به این تعلیم و تربیت پرداخته شود چون دستیابی به حیات طیبه از کارکردهای اصلی حکومت اسلامی در عرصه هدایت و تربیت متربیان است.
سه رویکرد در رابطه سیاست و تربیت
حجت‌الاسلام دادگر افزود: نمی‌توانیم سیاست را جدای از مباحث هدایتی و تربیتی مد نظر قرار دهیم یا اهداف اجتماعی تربیت را در نظر نداشته باشیم چراکه تربیت سیاسی و اجتماعی نیز از ساحت‌هایی هستند که حکومت اسلامی باید به آنها بپردازد و برای شهروندان ایجاد آمادگی کند چراکه باعث می‌شود شهروندان پشت سر حکومت اسلامی حرکت کنند. اساسا سه رویکرد در نسبت سیاست و تربیت در دنیا وجود دارد. یک رویکرد این است که تربیت، ابزار و تحت نفوذ سیاست است و این سیاست است که برای آن تعیین تکلیف می‌کند. رویکرد دیگر، غایت بودن تربیت است. در اینجا سیاست تابع نظام تربیتی است و رویکرد سوم نیز هم‌عرض بودن سیاست و تربیت است. ما قائل به رویکرد سوم و در عین حال تلفیق این دو هستیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان تأکید کرد: حکومت اسلامی در زمینه تعلیم و تربیت باید بر اساس مبانی اسلامی حرکت کند و مبانی اسلامی نیز نقش تعیین کننده را به والدین داده‌اند اما این مسئولیت را می‌توان به حکومت واگذار کرد و حکومت هم وظیفه خود را از طریق نهادهای رسمی و تعلیم و تربیت معلمان، متناسب با تراز انقلاب اسلامی انجام می‌دهد. در مجموع یکی از مهمترین عوامل در هدایت و تربیت متربیان، حکومت اسلامی است و به لحاظ حکم فقهی، از الزام برخوردار است اما این امر مانع از واگذاری امر تعلیم و تربیت به غیر نمی‌شود. به طور خلاصه و به عنوان نتیجه بحث باید گفت که مسئولیت هدایتگری حکومت به دلیل وجود ادله عام و خاص، کاملا روشن است و آموزش علوم و معارف دینی، ضرورتی است که باید از ناحیه حکومت اتفاق بیفتد و حکومت وظیفه بسیار سنگینی در قبال تعلیم و تربیت دارد.
چه دیدگاه‌هایی درباره وظایف حکومت در قبال تربیت وجود دارد؟
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا صادق‌زاده قمصری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: بنده احساس می‌کنم باید ابتدا مسئله اصلی را مشخص کنیم. یعنی آیا هدف اصلی، اثبات اصلِ مسئولیت حکومت اسلامی در باب هدایت و تربیت مترببان است یا هدف این است که مشخص کنیم حکومت چه وظایفی در قبال تربیت متربیان دارد؟ ما باید به صورت مفصل به وظایف حکومت اسلامی در این زمینه بپردازیم نه اینکه صرفاً ثابت کنیم حکومت در زمینه آموزش و تعلیم و تربیت دارای نقش است. حتی دلایل فقهی نیز باید به تفصیلِ وظایف بپردازند.
وی افزود: نکته دیگر اینکه معمولا وقتی می‌خواهیم یک بحث علمی انجام دهیم باید ابتدا پیشینه آن را مشخص کنیم. مثلاً باید روشن شود که چه دیدگاه‌هایی درباره وظایف حکومت در قبال تربیت وجود دارد؟ واقعیت این است که کارهای علمی خوبی در این زمینه از جمله با تدوین مقاله و پایان‌نامه انجام شده است بنابراین وقتی می‌خواهیم این بحث علمی را مورد بررسی قرار دهیم باید آن دیدگاه‌های قبلی هم اشاره کنیم اما بنده در مقاله‌ای که امروز ارائه شد این پیشینه را ندیدم. در حالی‌که یک کار علمی باید به گذشته مرتبط شود.
حجت‌الاسلام صادق‌زاده تأکید کرد: نکته دیگر اینکه وقتی قرار است مسئولیت حکومت اسلامی نسبت به متربیان را بررسی کنیم باید ابتدا خود تربیت را تعریف کنیم و بگوئیم کدام معنای آن مد نظر ماست چراکه تربیت دارای معانی مختلفی است. همچنین باید معنای هدایت را روشن کنیم چراکه در اندیشه دینی ما معانی مختلفی نیز برای هدایت وجود دارد. همچنین وقتی می‌خواهیم در قالب یک بحث علمی روشن کنیم که وظیفه حکومت اسلامی در قبال آموزش متربیان چیست؟ باید نسبت آن با سایر وظایف حکومت از جمله دفاع از مرزها، اقامه عدل و ... را هم روشن کنیم.
انتهای پیام
