سنت پیامبر(ص)؛ یگانه قانون معتبر برای اداره زندگی مردم

فروغ پارسا، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات قرآنی در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه وجود متعالی حضرت محمد(ص) به‌مثابه پیام‌‌آور وحی قرآنی و مبلغ رسالت اسلامی و شخصیت منحصر به‌فرد اخلاقی همواره مركز توجه عالمان و اندیشمندان ادیان دیگر بوده است، اظهار کرد: در واقع حضرت محمد(ص) رهبر معنوی آیینی است كه در اندک زمانی توانست در بخش‌های قابل ملاحظه‌ای از آسیا، آفریقا و اروپا گسترش یابد و امروز پس از 15 قرن، میلیون‌ها نفر از مردم جهان هر صبح و شام بر رسالت آن بزرگوار شهادت می‌دهند.

وی افزود: كتاب مقدس مسلمانان در چندین جا تصریح دارد كه وجود مقدس پیامبر(ص) مایه رحمت و بركت برای همه مردم است، همانطور که در آیه 107 سوره انبیاء می‌فرماید: «وَمَآ أَرۡسَلۡنَٰكَ إِلَّا رَحمَةٗ لِّلۡعَٰلَمِينَ» مهر و محبت پیامبر(ص) و علاقه ایشان حتی به كافران آنقدر گسترده است كه خداوند برای این همه عشق و محبت، به ایشان خرده می‌گیرد و می‌فرماید: «لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ أَلّا يَكُونُوا مُوْمِنِين» (شعراء/ 3)؛ همچنین خداوند یكی از عوامل مهم محبوبیت پیامبر(ص) در بین امت خودش را مهربانی و نرم‌دلی معرفی می‌كند و می‌فرماید «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ» (آل عمران/ 159) به دلیل این ویژگی‌ها در قلب مردم جای گرفتی و اگر تندخوی بودی از گردت پراكنده می‌شدند.

پارسا با اشاره به اینکه در سیره پیامبر(ص) آمده است كه وی هیچ‌گاه بر كسی تندی نكرده و همه ظلم و آزارهایی كه به وی می‌شد با مهربانی پاسخ می‌داد، تصریح کرد: پیامبر(ص) پس از فتح مكه، همه مشركان را كه سال‌ها ایشان و مسلمانان را مورد هر‌گونه شكنجه قرار داده بودند مورد عفو و بخشش قرار داد. در طول 23 سالی كه پیامبر(ص) در مكه و مدینه رهبر مسلمانان بود با توجه به وحی الهی و شخصیت معنوی و روحانی خود توانست قبایل ناهمگون و مخالف عرب را با یكدیگر متحد كند و نظام متقن و سامان‌مندی را برای همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان و قبایل مختلف در كنار یكدیگر پایه‌ریزی کند.

وی ادامه داد: چنانكه پس از رحلت ایشان نیز حكومت‌های اسلامی با توجه به سنت پیامبر(ص) توانستند نظام‌هایی مبتنی بر حقوق انسانی در سرزمین‌های مختلف پایه‌گذاری كنند تا ادیان مختلف بتوانند به راحتی و آرامش در كنار یكدیگر زندگی كنند. باید دانست همان‌طور که سیدحسین نصر به‌درستی بیان کرده برای فرد غیرمسلمان، به‌خصوص مسیحیان، فهم اهمیت معنوی پیامبر اسلام(ص) و نقش آن حضرت به‌عنوان مثل اعلای حیات دینی و معنوی دشوار است، چراکه ماهیت روحانی پیامبر(ص) در ماهیت بشری‌اش مخفی مانده و رسالت روحانی محض آن حضرت در وظایفش به‌عنوان راهنمای انسان‌ها و رهبر اجتماع نهان شده است. به همین دلیل ماهیت معنوی پیامبر(ص) در اكثر آثاری كه به زبان‌های غربی نوشته شده مغفول مانده است. 

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات قرآنی یادآور شد: در این میان تلاش مسلمانانی كه به تألیف كتاب‌هایی در سیره پیامبر(ص) به زبان‌های غربی اهتمام کردند قابل تحسین و تقدیر است. این آثار عمدتاً در واكنش به فعالیت‌های تبشیری مبلغان مسیحی، در هند كه مستعمره انگلیس بود تألیف شدند. در شمار قدیمی‌ترین این آثار، می‌توان به «زندگی و تعالیم محمد یا روح اسلام»، اثر سیدامیرعلی اشاره داشت كه در سال 1897 میلادی در دهلی انتشار یافت. همچنین كتاب «پیمبر اسلام»، اثر محمد حمیدالله و نیز كتاب محمد، زندگی پیامبر، اثر مارتین لینگز و نیز كتاب‌هایی كه اخیراً سیدحسین نصر و فضل الرحمن تألیف كرده‌اند، نقش عمده‌ای در شناسایی و معرفی شخصیت پیامبر اسلام(ص) به غربیان داشته‌اند. 

«محمد رسول خدا»؛ مستندترین اثر غربی درباره سیره پیامبر(ص)

وی بیان کرد: در بین غربیان شخصیت‌های بسیاری نظیر لامارتین، امرسون، گوته، برناردشاو، تولستوی و دیگران زبان به ستایش از پیامبر اسلام(ص) گشوده‌اند. «محمد و قرآن» اثر رودی‌پارت دانشمند آلمانی، «مسئله محمد» اثر رژی بلاشر خاورشناس فرانسوی، «محمد در مكه»، «محمد در مدینه»، «محمد پیامبر و سیاستمدار» عنوان سه اثر دانشمند اسكاتلندی مونتگمری وات در شمار آثاری هستند که به گونه همدلانه‌ای سیره پیامبر(ص) را برای اروپایی‌ها معرفی کرده‌اند.  

پارسا اظهار کرد: در این میان، «محمد رسول خدا» اثر خانم آنه ماری شیمل زیباترین، جذاب‌ترین، علمی‌ترین و مستندترین آثار همدلانه غربی درباره سیره پیامبر(ص) است. به اعتقاد وی، حضرت محمد(ص) بیش از هر شخصیت دیگری در دنیای مسیحی قرون میانه هراس افکنده و به همین دلیل است كه هرگونه نظر ناروا و نادرست در غرب به او نسبت داده شده است. شیمل در جای‌جای كتاب خود از این‌گونه عقاید و آثار كه شخصیت پیامبر(ص) را مورد تحریف و توهین قرار می‌دهند، اعلام انزجار می‌کند.

وی ادامه داد: شیمل می‌گوید «محمد(ص) هرگز دعوی خصایص فوق بشری نكرد، او بشری بود كه بر او وحی می‌رسید «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى(فصلت/ آیه 6) و تنها معجزه او قرآن بود كه قداست آن در اسلام با مقام مسیح در مسیحیت قابل مقایسه است. محمد(ص) انسانی است كه تنها امتیاز خاص او این است كه مرتبه‌ شهود بی‌حجاب و نزول وحی حق تعالی را به او بخشیده‌اند.» در همه‌ خبرها و گزارش‌ها، خصلتی كه در وجود پیامبر(ص) به‌طور خاص تأكید شده است؛ فروتنی و مهربانی اوست. او پر مهر و عطوفت، در عین حال پروقار بود و كمتر به صدای بلند می‌خندید.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات قرآنی به بخش دیگری از کتاب شیمل اشاره کرد و گفت: او چنین می‌نویسد «در عبارت دو قسمتی تشهد «لا اله‌ الا الله، محمد رسول‌الله» نیمه‌ دوم عبارت، اسلام را متمایز از دیگر ادیان معرفی می‌كند و سنت پیامبر(ص) را یگانه قانون معتبر برای اداره زندگی مردم اعلام می‌کند. چنانكه، در چند جای قرآن آمده است كه فرمانبرداری خدا از طریق گردن نهادن به فرمان پیغمبر است.»، «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ ۖ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ»(آل عمران/ آیات 31 و 32). شیمل، این روش تقلید از سنت پیامبر(ص) در میان مسلمانان را می‌ستاید و می‌گوید زندگی اجتماعی مسلمانان به دلیل پیروی از سنت، یكسانی بی‌مانندی یافته است و كسانی را كه به گوشه و كنار جهان سفر می‌كنند به تحسین وا داشته است.

پارسا اظهار کرد: این واقعیت در شرح احوال اولیای مسلمانان نیز مشهود است و از همین طریق است كه پیامبر(ص) در میان امت خود زنده است. حضرت محمد(ص) با ضعیفان به عطوفت رفتار می‌كرد. برای رسیدن به هدف علاوه بر كار و كوشش به خداوند توكل می‌كرد. با فقیر و غنی یكسان برخورد می‌كرد و به این ترتیب پیامبر، سلطان خاک‌نشین عالم اسلام شد. مهر عشق‌آمیز حضرت محمد(ص) شامل همه خلق از جمله كودكان بود و نیز مشهور است حیوانات را نیز دوست داشت. از جهت رفتار با زنان خود برای امت خویش سرمشقی استوار بر جای نهاد و توانست میان دنیای مادی و روحانی جمع كند. 

نقش دوگانه‌ دنیوی و اخروی پیامبر(ص)

این مدرس دانشگاه گفت: شیمل می‌خواهد به غربیان نشان دهد چگونه پیامبر اسلام، نقش دوگانه‌ دنیوی و اخروی یا رهبریت معنوی و سیاسی را در كنار هم دارا بوده و به هر دو قداست بخشیده است و از قول مسلمانان بیان می‌دارد؛ معنویت اسلام كه پیامبر اكرم برترین مثال آن است نه به معنای ترک گفتن دنیا بلكه به معنای متعالی ساختن آن است.

وی با بیان اینکه در نگاه شیمل، جهاد پیامبر(ص) همانا جنگ با كافران برای دست یافتن همگان به آرامش و آشتی تعبیر شده است، ادامه داد: پیامبر(ص) جهاد با نفس یعنی مبارزه با اخلاق زشت و غریزه‌های سركش را جهاد اكبر نامید، حضرت محمد(ص) شمع محفل است، نوری است كه تاریكی این جهان را كه شنوندگان در آن‌جا گردهم آمده‌اند نورانی می‌كند. شمع تابنده‌ای است كه دل‌های انسان‌ها همچون پروانگان مفتون بر گردش جمع شده‌اند. چنانكه قرآن، پیامبر(ص) را «سراجاً منیراً» می‌خواند. 

پارسا بیان کرد: شیمل كه خود نیز احساسات عارفانه عمیقی داشت در گزاره‌ای از قول ابن عربی می‌گوید، نخستین نوری كه از حجاب غیب سر برزد و از علم به عرصه وجود خارجی پانهاد، نور محمد بود كه «عقول»، «ارواح»، «بصائر» و «ذوات» همه از ذات نورافشان حضرت محمد(ص) پرورش ‌یافتند. 

عاطفه ابرار پیراسته