زیارت اربعین؛ از مهم‌ترین محورهای حیاتی فرهنگ شیعه 

حجت‌الاسلام علیرضا یوسفی راستگو، مدرس حوزه علمیه و رئیس بسیج اساتید حوزه علمیه استان همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: مکتب حسینی را باید مکتبی بزرگ دانست که تمام تاریخ و همه انسان‌ها به نوعی شاگرد آن هستند؛ درس‌هایی که در قالب این مکتب به نسل دیروز و امروز منتقل می‌شود، آنچنان گسترده است که جنبه‎‌های گوناگون زندگی بشر را در برمی‌گیرد. برای نمونه، یکی از درس‎های بزرگ امام حسین(ع) و یاران عزیزش، درس ولایت‌پذیری است؛ چراکه کیفیت ولایت‌پذیری و ولایتمداری یاران امام حسین(ع) را در هیچ دوره تاریخی نمی‌توان یافت؛ چنان‌که ولایت‎گریزی بیشتر مردم در دوران امام حسین(ع) نیز موضوعی قابل تأمل و درس بزرگی برای جامعه امروز ما و منتظران ظهور ولی اعظم خداست. تا اولاً جلوه‌های ولایتمداری عاشورا را بشناسیم و به بصیرت لازم برسیم تا مانند مسلمانی واقعی در برابر ولی زمان خویش عمل کنیم، ثانیاً با دقت در مصداق‎های ولایت‌گریزی و شناخت سرنوشت آنان، درس عبرت بگیریم تا مبادا در امتحان ولایتمداری این عصر، سرافکنده شویم. 

با تأمل در تاریخ اسلام در می‌یابیم که اوج مسئله ولایت‌پذیری در حادثه کربلا رخ داده است. درسی که می‌توان و باید از عاشورا گرفت این است که آن‌گونه که شهیدان کربلا ولایت‌مدار بودند، ما نیز ولایت‌مدار باشیم و در زمان غیبت امام معصوم نشان ولایتمداری اطاعت و فرمان‌برداری عملی از ولایت فقیه است.

این فراز زیارت اربعین برجستگی ولایت‌مداری در این مکتب را به زیبایی ترسیم کرده است «وَقَلْبى لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَاَمْرى لاِمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ وَنُصْرَتى لَکُمْ مُعَدَّةٌ» تسلیم قلبی، تبعیت عملی و آمادگی همه جانبه برای نصرت ولی خدا منتهی به ولایت‌مداری بهتر خواهد بود. 

زیارت امام حسین(ع) و به‌ویژه زیارت اربعین که در تهذیب نفس و پاکسازی آن نقش به‌سزایی دارند، از مهمترین ویژگی‌های منتظران نیز است. زیارت در مفهوم شیعی، عبادتی هدفمند و تعالی‎بخش است که با گره‌زدن جان به نسیم روح بندگان برگزیده خداوند انجام می‌شود؛ چراکه زائر با تشرف به مزار آن عبد صالح یا زمزمه زیارت‌نامه، به تهذیب، تحول و تغییر رویه در راستای تبدیل وضعیت موجود به مطلوب و مطلوب‌تر تلاش می‎کند. این مسئله، به واسطه توجه و ارتباط با نفس قدسی و تحول‌آفرینی انجام می‌شود.

زائر با زیارت از نزدیک یا دور، به نوعی به سبک باری و سبک بالی می‌رسد و از پوسته غفلت بیرون می‌آید و گاه با عنایت صاحب مزار، یک شبه ره صد ساله را می‎رود. مرحوم نراقی می‎‌گوید: نفوس نیرومند قدسی، به خصوص انبیا و ائمه پس از آزادی از قفس تن و صعود به عالم تجرد، در نهایت احاطه و استیلا بر امور جهان هستند و قدرت تأثیرگذاری بر عالم را دارند. هر کس به زیارتشان رود، به او آگاهند و از زائران مرقدشان و خواسته‌ها و طلب شفاعتشان اطلاع کامل دارند. بنابراین، نسیم لطف اولیای الهی بر زائران می‌وزد و در رفع نیازها و گرفتاری‌ها و بخشش گناهانشان در پیشگاه خداوند شفاعت می‌کنند. 

زیارت اربعین؛ نشانه شناخت شیعیان

زیارت اربعین، یکی از مهم‌ترین محورهای حیاتی فرهنگ شیعه است که همواره شیعیان راستین با این نشانه در طول تاریخ شناخته شده‌اند. با مروری اجمالی بر این زیارت، می‎توان راز این اهمیت را دریافت. این ارادتنامه که از سوی امام صادق(ع)، خطاب به حضرت اباعبدالله الحسین(ع) صادر شده و «صفوان بن مهران جمال» آن‌ را منتشر ساخته و به دست اهلش رسانده، امروزه می‌تواند بهترین و کاربردی‌ترین درس‎ها را به همراه داشته باشد، در این زیارت به ظاهر کوتاه و مختصر مضامین بلندی وجود دارد که بهترین الگو و شاخصه برای یاران امام زمان(عج) است که با آن به سمت امام و فراهم‌کردن زمینه ظهور ایشان گام بردارند. 

از مهمترین جلوه‌های زیارت اربعین که مهمترین شاخصه اصحاب المهدی(عج) نیز است، شهادت طلبی و ایثار جان و مال در راه امام است. در این زیارت کوتاه، چندین بار از واژه‌های مقدس جهاد و شهادت و جان نثاری در راه احیای ارزش‎های الهی سخن به میان آمده و این نشانه اهمیت موضوع جهاد و شهادت در مکتب حیات‎بخش شیعه است.

در نظام ارزشی اسلام، شهادت در راه خدا، معیاری اصیل و معنوی است که دیگر امتیازهای انسانی و اعمال صالح فرد مسلمان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و در طبقه‌بندی ارزش‎ها و اصول اسلامی، جایگاهی بس والا دارد. 

رسول گرامی اسلام(ص) در این‌باره می‌فرماید «فَوْقَ کلِّ ذِی بِرٍّ، بِرٌّ، حَتَّی یقْتَلَ الرَّجُلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، فَإِذَا قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَیسَ فَوْقَهُ بِرٌّ؛ بالاتر از هر نیکی، نیکی دیگری است تا اینکه شخص در راه خدا به شهادت برسد. در این هنگام، دیگر بالاتر از آن نیکی وجود ندارد.» 

اگر روحیه شهادت‌طلبی و جهاد در راه خدا در جامعه نباشد و افراد آن به تن‎پروری و تعلقات مادی مشغول شوند، سرنوشتی ذلت بار و آینده‌ای حقارت‌آمیز خواهند داشت. امیر مؤمنان علی(ع) بزرگ پرچمدار عرصه جهاد و شهادت، در خطبه 27 نهج‌البلاغه می‌فرماید «جهاد [در راه خدا]، دری از درهای بهشت است که خداوند آن را به روی دوستان مخصوص خود گشوده است. جهاد، لباس تقوا و زره محکم و سپر مطمئن خداوند است و کسی که جهاد را ناخوشایند بداند و [آن را] ترک کند، خداوند لباس ذلت و خواری بر او می پوشاند و دچار بلا و مصیبت می شود و کوچک و ذلیل می گردد. در این صورت، دل او در پرده گمراهی می ماند و حق از او روی می گرداند و به دلیل ترک جهاد، به خواری محکوم و از عدالت محروم است.».

حضرت امام حسین(ع) سرور و سید شهیدان است. عشق به شهادت و جان‎فشانی در راه حق، سراسر وجود آن حضرت را فرا گرفته بود و آن گرامی، شهادت را برگزید و مرامش این بود که «وَ إِنْ تَکنِ الْأَبْدَانُ لِلْمَوْتِ أُنْش فَقَتْلُ امْرِئٍ بِالسَّیفِ فِی اللَّهِ أَفْضَل؛ اگر بدن‎ها برای مرگ آفریده شده اند؛ پس کشته شدن انسان با شمشیر در راه خداوند، برترین نوع مرگ است.»

اربعین حسینی یادآوری و پاسداشت امامی است که هرآنچه داشت برای بقای دین در طبق اخلاص گذارد. مهدی یاوران باید تمام همت خود را صرف پاسداری از دین که بزرگترین سرمایه و میراث الهی کنند. این پاسداری از آموزه‎‌های دین مبین اسلام ضروری است. چون امام عصر(عج) برای حاکم ساختن دین و برافراشتن پرچم اسلام ناب برخواهند خواست. این ضرورت از آنجا سرچشمه می‌گیرد که اسلام دین «حق» است که با هر «باطل» سرستیز دارد. طبیعی است وقتی این دین مبین با مجموعه کفر، شرک، نفاق و هر تباهی و فساد و هر نوع ستم و هر شکل از استعمار و استبداد و استثمار در هر زمان و مکان مخالفت ورزد و در نقطه مقابل، ترویج کننده ایمان و پاکی وعدالت و آزادی و حامی محرومان زمین باشد، جبهه کافران و ستمگران و فاسقان در برابر آن پرچم مبارزه بلند و در مسیر نابودی آن حرکت می‎کنند. 

مبارزه برضد اسلام همواره دو شیوه داشته است: شیوه مستقیم و با آشکار شدن ماهیت دشمنان و دشمنی آنها با حق؛ شیوه غیرمستقیم و منافقانه با مخفی ماندن ماهیت اصلی دشمنان و تظاهر آنها به ایمان و اسلام خواهی که خطر آن از شیوه نخست بسیار بیشتر است. 

در این میان، پاسداری از دین نیز در دو جبهه است: جهاد فکری و جهاد عملی. در جهاد فکری، از یک سو، جامع و برحق بودن اسلام نشان داده می‎شود و آرایه‌ها و پیرایه‌هایی که به صورت«بدعت» و «تحریف» اصل دین خدا را به شدت تهدید می‌کند، نفی می‌شود و از سوی دیگر، ماهیت دشمنان آشکار و پنهان نمایانده می‌شود و برای مردم «بینش آفرینی‌های معرفتی» و «آگاهی بخشی‌های سیاسی» درباره اهل کفر و نفاق پدید می‌آید. 

در جهاد عملی، دو جبهه حق و باطل در برابر هم قرار می‌گیرند و جهادگران اسلام با تکیه بر قدرت بی‎پایان حضرت پروردگار به جبهه باطل یورش می‌برند و با ایثار جان خود، از دین مبین حق پاسداری می‌کنند و دشمنان را از رسیدن به اهداف پلید خویش باز می‎دارند.

امام حسین(ع)؛ الگویی بی‌نظیر برای تمام نسل‌ها

حضرت امام حسین(ع) در هر دو جبهه با دشمنان دین جهادی بی‌بدیل داشت؛ به گونه‌ای که برای تمام عصرها و نسل‌ها، اسوه و الگوی جاودانه گشت و همه دین‌باوران و دل سوختگان اسلام در عرصه‌های فعالیت‌های علمی و عملی راه و روش پاسداری از دین را در عالی‌ترین مراتب آن، که همراه با تقدیم همه هستی خود و به مسلخ عشق بردن همه عزیزان خویش است، از آن حضرت می‌آموزند. 

ایشان در جهاد فکری خویش با جبهه کفر پنهان و به نفاق گراییده «امویان»، چه پیش از آغاز نهضت مقدس کربلا و چه پس از آغاز این نهضت تا مرحله پایانی آن، به معرفت‎آفرینی درباره اسلام ناب محمدی و حقیقت آموزه‌های آن پرداخت و مردم را به ژرف‌اندیشی واداشت تا از نادانی خلاص شوند و به بینش و شناخت‌های اصیل دینی دست یابند. 

آن حضرت در جهاد عملی نیز با امتناع از بیعت با یزید و در مرحله بعد حرکت به سوی کوفه برای تشکیل حکومت اسلامی، بنیان حکومت باطل بنی امیه را لرزاند. ایشان مکتبی را در «جهاد و شهادت» بنا نهاد که نه تنها برای جهان اسلام در همه زمان‌ها الگویی سترگ و مقصد رسان است و مشتاقان مرزبانی از دین را راه می‌گشاید و به سرمنزل مقصود می‎رساند، که برای همه ملت‎های آزاده و غیرمسلمان نیز الگوی عزت و ایثار و آزادگی و پایداری و استقلال طلبی است.