زیارتنامه اربعین؛ مبتنی بر مهدویت و انتظار شیعی
یک پژوهشگر حوزه مهدویت گفت: زیارتنامه اربعین تعهداتی فراتر از مسئله عاشوراست و رویکرد آینده‌گرایانه دارد و مبتنی بر مهدویت و انتظار شیعی است.
حجت‌الاسلام سیدمحمد فاضلیان، دانش‌پژوه سطح چهار مهدویت در گفتوگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: یکی از مهمترین راه‌های کشف و شناخت رابطه اربعین با موضوع مهدویت، تدبر در متن زیارت اربعین است برای نمونه در قسمت پایانی متن زیارت اربعین اینگونه می‌خوانیم «وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ کَلِمَةُ التَّقْوَی وَ أَعْلامُ الْهُدَی وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَی وَ الْحُجَّةُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا، وَ أَشْهَدُ أَنِّی بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیَابِکُمْ مُوقِنٌ، بِشَرَائِعِ دِینِی وَ خَوَاتِیمِ عَمَلِی وَ قَلْبِی لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ، وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ، حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ لَکُمْ، فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لا مَعَ عَدُوِّکُمْ، صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِکُمْ وَ أَجْسَادِکُمْ [أَجْسَامِکُمْ] وَ شَاهِدِکُمْ وَ غَائِبِکُمْ وَ ظَاهِرِکُمْ وَ بَاطِنِکُمْ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.»
نخستین پیام آینده‌گرایانه زیارت اربعین و توجه ویژه به بحث مهدویت، گواهی به امامان پس از امام حسین(ع) است که فرزندان ایشانند و همچنین گواهی به نظام امامت دوازده‌گانه «وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِکَ»؛ پس از آن، ایمان به امامان و یقین داشتن به بازگشت ایشان و گواهی‌دادن به «ظهور» و «رجعت» ائمه اطهار(ع)، «أَشْهَدُ أَنِّی بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیَابِکُمْ مُوقِنٌ» که در این قسمت از زیارت، به‌صورت غیرمستقیم نیز اشاره می‌شود که امام حسین(ع) رجعت خواهد کرد، نکته قابل توجه این است که پس از ظهور امام زمان(عج)، هنگامی‌که آن حضرت رسالت جهانی خویش را انجام داد و عدل و داد را به‌صورت کامل بر پا کرد؛ براساس بسیاری از روایات، ادامه نهضت جهانی امام عصر(عج) با سیدالشهدا(ع) خواهد بود؛ یعنی ایشان به همراه اصحابشان به دنیا برمی‌گردند، یزید بن معاویه و اصحابش نیز بازمی‌گردند و در رجعت یک‌بار انتقام خون این مظلومان گرفته می‌شود، در آخرت نیز انتقام نهایی از آن ظالمان گرفته می‌شود.
نکته مهم این است که دین اسلام به‌عنوان کامل‌ترین دین، دارای چهار مرحله اساسی است که عبارتند از آغاز، کمال، تثبیت و پیروزی که نخستین مرحله با «بعثت» پیامبر اکرم(ص) شروع شد و حدود ۲۳ سال طول کشید، مرحله دوم نیز با «امامت و ولایت» امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر آغاز شد و تا ظهور امام زمان(عج) ادامه می‌یابد، در سومین مرحله، دین اسلام، با شهادت امام حسین(ع)، به تثبیت رسید و سلسله امامت در فرزندان سیدالشهدا(ع) ادامه یافت و مرحله چهارم نیز با ظهور امام عصر(عج) آغاز می‌شود و دین اسلام در دوران حکومت ایشان، به پیروزی نهایی می‌رسد.
بیشتر بخوانید:
در فراز دیگری از زیارت اربعین درباره آمادگی برای یاری امام زمان(عج) چنین آمده است «وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّةٌ»؛ که در این ساختار از دوگانه اعتقاد به امامت، و ضرورت ولایتمداری روزآمد بر مدار ولی زمانه‌ای که امتداد امام حسین(ع) است، سخن گفته شده و توسط زبان حال زائر مورد تأکید قرار می‌گیرد و برای اینکه در امام‌شناسی از تبار حسین بن علی(ع) زائر دچار اشتباه و خطا نشود، ضمن تأکید بر همانندی کامل امامان بعدی با امام حسین(ع) از جهت مقام امامت، بر دو مسئله غیبت و رجعت هم تأکید و تصریح می‌شود تا علامت و نشانی برای امام پایانی باشد، پس زیارت اربعین، زیارتی است که به‌صورت مستقیم سخن گفتن زائر با امام حسین(ع) را در دستور کار خود دارد.
ولی در لایه درونی خود، بهانه و زمینه این سخن گفتن را تعهدات فرامتنی زائر قرار می‌دهد؛ تعهداتی که فراتر از مسئله عاشوراست و رویکرد آینده‌گرایانه دارد و در یک کلام، مبتنی بر مهدویت و انتظار شیعی است.
مسئله بعدی این است که مهمترین پیوند امام زمان(عج) با حماسه حسینی، مسئله «انتقام مقدس» و خون‌خواهی از جریان تاریخی است که واقعه خونین کربلا را به‌وجود آورد و هدفش نابودی اسلام بود. به این منظور یکی از القاب حضرت مهدی(عج)، «منتقم» است؛ در توضیح علت برگزیده‌شدن این لقب بر آن حضرت، مطالب بسیاری در سخنان اهل‌بیت(ع) وارد شده است که به‌عنوان نمونه، ابوحمزه ثمالی می‌گوید از امام باقر(ع) پرسیدم: ای فرزند رسول خدا، آیا همه شما قائم و به پا دارنده حق نیستید؟ فرمود: «بلی»، عرض کردم: پس چرا حضرت مهدی(عج) را قائم نامیدهاند؟ فرمود «هنگامی که جدم حسین(ع) کشته شد، فرشتگان گریستند و ضجه زدند و به درگاه الهی نالیدند و گفتند: ای خدا و ای سرور ما، آیا از کسی که برگزیده و فرزند برگزیده و بهترین خلق تو را کشته، غافل هستی؟ خداوند بلند مرتبه به ایشان وحی فرمود: ای فرشتگان من، آرام باشید، قسم به عزت و جلال خودم، از قاتلان او انتقام خواهم گرفت اگر چه در زمان بعد باشد، سپس امامانی که از فرزندان حسین(ع) هستند را به ایشان نشان داد، آنها خوشحال شدند، در بین فرزندان حضرت، یکی از آنان ایستاده و نماز می‌خواند، پس خداوند بلند مرتبه فرمود «بِذَلِکَ الْقَائِمُ أَنْتَقِمُ مِنْهُمْ؛ با این قائم از آن قاتلان انتقام خواهم گرفت.»
بنابراین تردیدی باقی نمی‌ماند که امام زمان(عج) در هنگام ظهور، به خون‌خواهی جد مظلومش برمی‌خیزد و انتقام امام حسین(ع) را از قاتلانش می‌گیرد. با مقایسه زیارت اربعین و زیارت عاشورا می‌توان نتیجه گرفت که زیارت اربعین ساختاری همچون زیارت عاشورا دارد؛ چراکه در زیارت عاشورا نیز جملاتی وجود دارد که زائر در پی خون‌خواهی امام حسین(ع) به همراه امام منصور است؛ چنان‌که در زیارت عاشورا می‌خوانیم «فَأَسْالُ اللَّهَ الَّذِی أَکْرَمَ مَقَامَکَ وَ اَکْرَمَنی بِکَ، اَنْ یَرْزُقَنی طَلَبَ ثارِکَ مَعَ اِمامٍ مَنْصُورٍ مِنْ اَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ»؛ «پس، از خداوندی که مقام تو را گرامی داشته و مرا به واسطه تو عزت و کرامت بخشیده است، درخواست می‌کنم که خون‌خواهی تو را با امامی پیروزمند و یاری شده از خاندان محمد (درود خدا بر او و خاندانش باد) به من روزی کند.»
«وَ اَنْ یَرْزُقَنِی طَلَبَ ثارِکُم مَعَ اِمامٍ مَهْدِیٍّ (هُدیً) ظَاهِرٍ نَاطِقٍ (بِالْحَقِّ) مِنْکُمْ»؛ «و این که خون‌خواهی شما را روزی من قرار دهد به همراه یک پیشوای هدایت و راستی و پیشوای نمایان و گویای به حق که از شما (اهل‌بیت) است.»
اربعین؛ طرحی کوتاه‌مدت برای راهبری به سوی آینده
هم در فرهنگ‌سازیی عاشورایی و هم در فرهنگ‌سازی اربعینی، مهدویت و آینده جهان ریشه در سیره و سنت امامان معصوم دارند و سند چشم‌اندازی مشترک برای هر دو رویداد تعریف شده است و در حقیقت اربعین یک طرح کوتاه مدت راهبردی برای راهبری زائران به سوی آینده و انتقالشان از عاشورای حُزن به عاشورای حماسه و انتقام است و آنگاه تجمیع عاشورا و اربعین، توجه عاشقان و زائران حسینی به چشم‌انداز بلند‌مدتی است که باید در فرهنگ حسینی مورد توجه قرار بگیرد.
در حقیقت، وقتی گفته می‌شود که تشیع بر دو بال سرخ عاشورا و سبز مهدویت استوار است؛ عنصر و رویدادی که حلقه پیوند بین این دو را برقرار می‌کند، اربعین است؛ چرا که اربعین به عاشورا امتدادی می‌دهد که به ظهور ختم می‌شود و زائری که در ایام اربعین، وارد جمع عظیم راهپیمایان حسینی می‌شود، فقط در زمان حال در جمع یاوران امامان قرار نمی‌گیرد؛ بلکه او زائری برآمده از اصحاب الحسین تاریخ است و مقصدش اصحاب المهدی در آینده است.
پس او اگر ادعای یاوری یا علامت یا نشان شیعی‌بودن را دارد، باید بداند که ادعایش در فضای خلأ نیست و او قطره‌ای از جریانی تاریخی و مهم است که دو طرف مبدأ و مقصد خیلی خاص دارد. پس هر یک از زائران حسینی که با آرزوی یاری امام زمان(عج) خویش گام برمی‌دارند؛ در میانه دیروز شفاف و آینده روشن قرار دارند؛ یاورانی که در بحرانی‌ترین شرایط دیروز و در سخت‌ترین و عظیم‌ترین مأموریت‌های آینده، امام زمان(عج) خویش را هرگز تنها نگذاشتند و تنها نخواهند گذاشت و در بسترهای حضور در اربعین، باید خود را در زمان حال به مرتبه یاوران دیروز عاشورا و فردای ظهور برسانند.
بنابراین یکی از دستاوردهای مهم اربعین شیعی برای عاشورا و حتی برای مهدویت، جلوگیری از تبدیل‌شدن این دو ارزش بزرگ شیعی(عاشورا و ظهور)، به باورهای تاریخی و ماندن در خاطرات تاریخی است؛ چرا که اربعین از یک سو به پویاسازی عاشورا کمک می‌کند و از سوی دیگر، در مقابل نگاه‌های گذشته گرایانه به مهدویت می‌ایستد بنابراین کسی که در اربعین است، در برزخی بین عاشورا و ظهور است؛ یعنی اربعین، زائر حسینی را از عاشورای تاریخی جدا می‌سازد و او را به عاشورای ظهور آدرس می‌دهد و همین در برزخ بودن، حالت انتظاری پیوسته در او ایجاد می‌کند تا طالب رسیدن به ظهور باشد.
انتهای پیام
