الگوگیری از حضرت زهرا(س) براساس ارزش‌های والای انسانی است

از مهم‌ترین شیوه‌های تعلیم و تربیت، روش الگوگیری است. اسلام هم برای تربیت و تعالی انسان‎‌ها، بر این اصل مهم تأکید کرده است، چراکه شخصیت الگو، به‌عنوان یک نقطه کانونی در محور رشد و هدایت‌های اخلاقی تربیتی قرار می‌گیرد و در شکل‌گیری رفتار تربیت‌شونده، آثار زیادی بر جای می‌گذارد. به همین دلیل قرآن کریم الگوهای صحیحی را تعیین نموده و بر پیروی از ایشان سفارش کرده است.

از سوی دیگر نیاز به الگو، از نیازهای طبیعی بشر است و انسان را وامی‌دارد تا با در نظر داشتن الگوی مورد نظر، تلاشی هدف‌دار و آگاهانه برای رسیدن به ویژگی‌های رفتاری و اخلاقی الگو در پیش گیرد. به‌منظور پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان فردی که بیش از هزار سال گذشته در این هستی زندگی می‌کرد را به‌عنوان الگو برای خود قرار داد خبرنگار ایکنا از همدان با فائزه بالایی، عضو هیئت علمی گروه معارف دانشگاه فرهنگیان همدان گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:

ایکنا _ چگونه می‌توان از کسی که هزار سال پیش در این هستی زندگی می‌کرد الگو گرفت؟ 

حضرت زهرا(س) حدود 1400 سال پیش زندگی می‌کردند و فاصله زمانی زیادی بین ما و ایشان وجود دارد و همین بُعد زمانی موجب می‌شود که این شبهه در ذهن ما ایجاد شود که ما چگونه می‌توانیم از ایشان الگوگیری کنیم در حالی که فاصله زمانی زیادی بین ما و ایشان وجود دارد.

علاوه بر این ما در سرزمینی زندگی می‌کنیم که متفاوت از عربستان بوده و این تفاوت در بعد مکانی و تفاوت در نژاد، این مسئله محیط و بافتی که انسان در آن زندگی می‌کند تأثیراتی در سبک زندگی انسان خواهد داشت. با توجه به این دو نکته جریان الگوگیری در زمان و مکان فعلی ما باید مورد بررسی قرار بگیرد.

نباید این مسئله الگوگیری را منحصر در زندگی ایشان کنیم، وقتی مبحث الگوگیری مطرح می‌شود باید به فرایند الگوگیری توجه داشته باشیم، اینکه در زندگی به دنبال چه چیزی هستیم و به این چالش بتوانیم پاسخ دهیم. آنچه که موجب ایجاد انگیزه در زندگی می‌شود و زمینه‌ساز جهش‌های مهم در زندگی خواهد شد مبحث ارزش‌ها در زندگی است، این همان چیزی است که به زندگی معنا می‌بخشد.

غالباً ما ارزش زندگی را هم با هدف اشتباه می‌گیریم، هدف رسیدن به یک مقصد است و این اهداف به‌صورت مقطعی هستند. به این صورت که پس از رسیدن به هدف نمی‌تواند هدفی برای ما باشد.

اما ارزش‌ها از جنس زندگی نیستند و فراتر از زندگی هستند، در حقیقت لنگرگاه زندگی ما هستند. این ارزش‌های انسانی و الهی منحصر در مکان و زمان خاص نیز نیستند. بنابراین، وقتی مبحث الگوگیری را مطرح می‌کنیم منظور ما اهداف مقطعی نیست که بگوییم مثلاً فلان شخص نمی‌تواند الگوی مناسبی برای من باشد، چراکه 1400 سال پیش زندگی می‌کرده و یا نمی‌توانیم بگوییم شخص موردنظر نمی‌تواند الگوی من باشد، چراکه در مکان و محیط من زندگی نکرده است.

بنابراین، الگوها را براساس ارزش‌های والای انسانی فرد طراحی می‌کنیم. اگر آن انسان ارزش‌هایش الهی و انسانی است متعلق به یک زمان و مکان خاص نخواهد بود بلکه این فرد توانسته است اهداف و ارزش‌های الهی که لنگرگاه زندگی انسان هستند را در خود ایجاد کند. برای تمامی انسان‌ها در هر زمان و مکانی می‌تواند الگو باشد.

ایکنا _ حضرت زهرا(س) چه ویژگی‌هایی داشتند که می‌توانیم ایشان را به‌عنوان یک الگو معرفی کنیم؟

یکی از ویژگی‌های ممتاز حضرت زهرا(س) که هم برای زنان و هم برای مردان می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد این است که ایشان از مسیر حق به‌صورت تمام قد دفاع کردند و هر آنچه که در دست داشتند حتی از جان و فرزندان خود برای دفاع از حق بهره گرفتند. به‌عنوان نمونه در جریان ثقیفه به‌صورت مصداق عینی، حضرت می‌دانستند که حق این است که امام علی(ع) باید ردای حکومت اسلامی را برعهده بگیرند و از طرف دیگر بسیاری از صحابه پیامبر(ص) که اصلاً انتظار نمی‌رفت در کنار امام علی(ع) نایستادند.

این جریان یک مبحث خانوادگی نیست که حضرت زهرا(س) از همسر خود دفاع کنند بلکه ارزش حضرت زهرا(س) بر این است که ایشان بر قامت یک انسان واقعی که از حقيقت دفاع می‌کند ظاهر می‌شود و حتی در این مسیر آن سکوتی که وظیفه امام علی(ع) بوده و بر عهده ایشان نبوده است، به عبارتی ایشان وظیفه خود را این‌گونه تشخیص داد که در برابر حق خوری و ظلمی که بر امیرالمؤمنین(ع) و جامعه انسانی روا می‌رفت، بایستند.

حضرت زهرا(س) در شرایط عادی در مسجد سخنرانی نمی‌کنند، اما در شرایط حساس جامعه با وجود حیا و عفتی که دارند به مسجد وارد می‌شوند و سخنرانی می‌کنند و به منزل تک تک صحابه می‌روند و ندای حق را به گوش مردم می‌رسانند و این یک ارزش است.

بنابراین یک انسان در هر شرایطی زن باشد و یا مرد، و در هر زمان و مکانی که باشد اگر به این جایگاه برسد که باید از حق دفاع کند و این یک ارزش برایش تلقی شود و به خاطر منفعت گروه، خانواده و... سکوت نکند، بنابراین این مهم‌ترین برداشت از زندگی حضرت زهرا(س) ست که می‌تواند در هر زمان و مکانی برای ما الگو باشد.

ایکنا _ از دیگر ویژگی‌های برجسته حضرت فاطمه(س) به‌عنوان الگو برای بفرمایید.

ویژگی دوم حضرت زهرا(س) که در زندگی خود به‌صورت عملی به همگان نشان دادند اهمیت آموزش، آگاهی و دانستن است. یکی از مشغله‌های مهم حضرت زهرا(س) در عمر کوتاهشان پاسخگویی به سؤالات دیگران بوده است در تاریخ نقل شده که خانومی برای سؤالات مادرش خدمت حضرت زهرا(س) می‌رسیدند از ایشان سؤالات شرعی مادرشان را می‌پرسند. در یکی از این دیدارها سؤالات بسیار بود و وقت زیادی از حضرت گرفت و فرد احساس شرمندگی کرد حضرت حدیثی نورانی فرمودند که پاسخ به این سؤالات بسیار برای خود من برکت دارد و ایشان تلاش می‌کردند که همواره احادیثی که پیامبر(ص) در منبر می‌فرمودند را از زبان امام علی، امام حسن و حسین(ع) فرابگیرند و به نوعی تشنگی و طلب نسبت به فراگرفتن علوم داشتند.

اما آیا ما این‌گونه هستیم؟ به‌عنوان نمونه قصد و نیت ما از ادامه تحصیل فراگیری علوم است یا به دنبال مدرک هستیم. چقدر ما به دنبال حقیقت هستیم و یا اینکه به آنچه که رسانه و فضای مجازی در اختیار ما قرار می‌دهد، درست یا غلط آن را می‌پذیریم بدون اینکه درباره صحت آن تحقیق کنیم و جویای کسب حقیقت باشیم‌. بنابراین این یک ویژگی و ارزش است که ما می‌توانیم از حضرت زهرا(س) الگو بگیریم.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم ایشان حیاست، طبق نقل‌های مختلف تاریخ، ایشان فردی بسیار محجوب و باحیا بودند. وقتی آیه نازل شد که پیامبر اکرم(ص) را با عنوان رسول الله صدا بزنند حضرت زهرا(س) هم دقیقاً با همین عنوان پدر را صدا می‌زدند و با حیا و عفت نسبت به رسول خدا رفتار می‌کردند. حتی پیامبر(ص) وقتی از ایشان درخواست می‌کند که شما مرا با عنوان ابتا صدا بزنید ایشان اوج ادب و حیا را نسبت به پدر خود نشان می‌دهند و مانند همه مردم ایشان را با عنوان رسول الله صدا می‌زنند.

یکی دیگر از ارزش‌های زندگی ایشان مبحث قناعت است، اگر این ارزش را در زندگی خود عملیاتی کنیم بسیار موفق‌تر خواهیم بود، قناعت به معنای زندگی کثیف و آلوده نیست و یا رذائل اخلاقی مانند خساست نیست بلکه به معنای دوری از مصرف‌زدگی، ولع و حرص نسبت به خرید مداوم کالا و اشیای مختلف است.

حضرت زهرا(س) همواره به کم اکتفا می‌کردند. اکنون ما در اثر تبلیغات مختلف کالاهایی را تهیه می‌کنیم که در نبود آن‌ها هم امورات زندگی ما راحت می‌گذشته و فقط در جهت هیجانی که در ما ایجاد شده به سمت و سوی آن رفته‌ایم. یا ایام خوش زندگی خود را گاهی خراب می‌کنیم، چراکه تمنای شئی خاصی را داریم که واقعاً شاید از آن استفاده چندانی نکنیم، اما داشتن آن آرزوی بزرگی می‌شود که مسائل اخلاقی ما را زیر سؤال می‌برد، بنابراین برگشت به قناعت یک ارزش اخلاقی است که می‌تواند انسان‌ها را نجات دهد.

رعایت و مواجه شدن با نامحرم و حدود شرعی است. شاید به نظر برسد که در دنیای امروزی این مسئله خیلی مناسبتی نداشته باشد، اما وقتی در زندگی حضرت زهرا(س) تأمل می‌کنیم ایشان هنگامی که وارد مسجد می‌شدند برای سخنرانی لباس بسیار پوشیده‌ای می‌پوشیدند و در عین حال که در جامعه حاضر می‌شوند و به وظایف خود عمل می‌کنند، به مسئله عفاف و حجاب توجه دارند؛ جامعه امروز ما بیش از هر چیز دیگری به همین موضوع احتیاج دارد. برای سلب آسایش انسان‌ها نیست بلکه انسان‌ها بدون  محرک‌های جنسی در جامعه حاضر می‌شوند. اگر چنین چیزی در جامعه رخ دهد میزان فسادها و... کاهش پیدا می‌کند.

ایکنا _ چگونه می‌توان این ارزش‌ها را در جامعه و در بین خودمان پیاده‌سازی کنیم؟

برای پیاده‌سازی این ارزش‌ها ابتدا هر انسانی باید از خود شروع کند. هر فرد آزادی‌خواهی به هر یک از ارزش‌های اخلاقی حضرت زهرا(س) به‌عنوان الگو نگاه کند و بر آن استقامت بورزد قطعاً جامعه هم به سمت و سوی این ارزش‌ها خواهد رفت، چراکه همه انسان‌ها برای بقا و ماندگاری خود به این ارزش‌ها نیاز دارند.