4 گفتمان رضوی در بحث مهدویت
یک متخصص حوزه مهدویت با اشاره به مبحث مهدویت در گفتمان امام رضا(ع) گفت: پس از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و پیش از امام حسن عسکری(ع) امامی که بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزود و گنجینه‌های گران‌بهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشت، امام رضا(ع) است.
تاریخ حیات اجتماعی شیعه، با جامعه آرمانی مدینة‌الرسول آغاز شده است و به جامعه آرمانی مهدوی ختم می‌شود. غوطه‌وری در واقعیت‌های موجود زندگی، شیعیان را از تکاپو، ارتقا و تعالی برای تقرب به جامعه متکامل عصر ظهور باز نداشته است. شاید به این دلیل باشد که نهال آموزه مهدویت همواره با روایت‌های قوی و اندیشه خیزی از سوی امامان معصوم(ع) آبیاری شده است. به‌منظور بررسی جایگاه مهدویت در گفتمان رضوی، خبرنگار ایکنا از همدان با حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا یوسفی‌راستگو، متخصص حوزه مهدویت گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
ایکنا _ آیا مبحث ظهور در گفتمان رضوی دیده می‌شود؟
مژده به ظهور امام زمان(عج) از همان سال‌های آغازین ظهور اسلام آغاز شد و پیامبر گرامی اسلام(ص) در هر فرصت و مناسبتی که پیش میآمد مردم را به ظهور عدالتگستر موعود در آخرالزمان بشارت میدادند و آن‌ها را از نسل و تبار، تولد و غیبت، ویژگی‌های ظاهری، نشانههای ظهور، شاخص‌های قیام رهایی‌بخش و مؤلفه‌های حکومت جهانی آن حضرت آگاه میکردند؛ تا آنجا که امروز ما با صدها روایت که از طریق شیعه و اهل سنت از آن حضرت نقل شده؛ مواجه هستیم.
این سیره پس از رحلت نبی مکرم اسلام(ص) در میان اهل بیت(ع) استمرار یافت و هر یک از ایشان نیز در عصر خود تلاش کردند که باور مهدوی و فرهنگ انتظار را در میان امت اسلامی زنده و پویا نگه دارند و بدین طریق پیروان خود را در برابر هجوم مصائب، رنج‌ها، دردها و بلاهای گوناگونی که از سوی حاکمان جور بر آن‌ها روا داشته میشد، صبر و پایداری بخشند.
حرکت رو به گسترش معارف مهدوی در زمان امام باقر و امام صادق(ع) به اوج خود رسید و آن دو امام بزرگوار ضمن تبیین، تشریح، پالایش و پیرایش آموزههای اسلامی در زمینههای مختلف اعتقادی، اخلاقی و فقهی و تحکیم پایههای ایمانی پیروان خود، تلاش فراوانی برای توسعه و تعمیق اندیشه مهدوی و فرهنگ انتظار در میان شیعیان کردند و با به جا گذاردن صدها روایت در این زمینه، این اندیشه و فرهنگ را تازگی و طراوت بیشتری بخشیدند.
پس از این دو امام و پیش از امام حسن عسکری(ع) امامی که بیش از همه بر مواریث شیعی در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار افزود و گنجینه‌های گران‌بهایی برای امت اسلام به یادگار گذاشت، امام رضا(ع) است.
براساس پژوهش مؤلف «مسند الامام رضا(ع) و تتبع» پژوهشگران مجموعه «معجم احادیث الامام المهدی(ع)» افزون بر 30 روایت از امام رضا(ع) در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار نقل شده که هر یک از آن‌ها ما را با بُعدی از ابعاد بیکران شخصیت امام مهدی(عج) و قیام رهایی‌بخش و عدالتگستر آن حضرت آگاه می‌کند.
ایکنا _ نحوه تبیین مهدویت در گفتمان رضوی چگونه است؟
امام رضا(ع) در چند بعد به تبیین و تشریح موضوع مهدویت و آماده‌سازی شیعیان برای امامت امام عصر(عج) و دوره پر ابتلای غیبت آخرین حجت الهی پرداختند که اولین بُعد آن در زمینه تشریح خالی نبودن زمین از حجت‌های الهی بود.
امام رضا(ع) در مواضع متعددی با تأکید بر اینکه زمین هیچ‌گاه از حجت الهی و امام به حق خالی نمیماند به‌طور غیرمستقیم موضوع امامت را تثبیت میکردند. از جمله آن حضرت در پاسخ «سلیمان الجعفری» یا «سلیمان بن جعفر الحمیری» که میپرسد: آیا زمین از حجت خدا خالی میماند؟ میفرماید: اگر زمین به اندازه یک چشم برهم زدن از حجت خالی بماند، ساکنانش را در خود میبرد.
براساس این روایت تا آستانه قیامت زمین از امامی که حجت خداست خالی نخواهد ماند، هر چند که در مقاطعی از تاریخ این حجت الهی بنابر ضرورت‌هایی در غیبت به سر برد.
دومین راهکار رضوی در زمینه تبیین نام و نسب امام مهدی(عج) است. با توجه به لزوم شناخت امام دوازدهم و لزوم جلوگیری از حیرت و سرگردانی شیعه در شناسایی منجی موعود، امام رضا(ع) در احادیث متعددی، گاه به نقل از پدران و اجداد طاهرینش تا رسول گرامی اسلام(ص) و گاه بدون نقل از ایشان به معرفی سلسله نسب آن امام میپرداختند.
از جمله در یکی از روایت‌هایی که امام رضا(ع) به‌واسطه پدران بزرگوار خود از رسول گرامی اسلام(ص) نقل میکنند، چنین آمده است: من سرور آفریدههای خدای عزوجل هستم؛ من از جبرئیل، میکائیل، اسرافیل، حاملان عرش، همه فرشتگان مقرب خدا و پیامبران مرسل خدا برترم؛ من صاحب شفاعت و حوض شریف کوثر هستم. من و علی دو پدر این امتیم؛ هر کس که ما را شناخت خدای عزوجل را شناخته است و هر که ما را انکار کند، خدای عزوجل را منکر شده است. دو سبط این امت و دو سید جوانان اهل بهشت، حسن و حسین، از فرزندان علیاند و از نسل حسین نُه امامند که پیروی از آنان پیروی از من و نافرمانی از آن‌ها نافرمانی از من است. نهمین نفر از این امامان، قائم (برپادارنده) و مهدی آنان است.
آن حضرت در روایت دیگری میفرماید: آن جانشین صالح از فرزان ابومحمد حسن بن علی است و او صاحب‌الزمان و مهدی است. در روایت دیگری امام رضا(ع) پس از آنکه «دعبل» در پیشگاه آن حضرت قصیده معروف خود را در وصف اهل بیت میخواند و در آن از قیام آخرین امام یاد می‌کند، میفرماید: ای دعبل، امام پس از من فرزندم محمد و پس از محمد فرزندش علی و پس از علی فرزندش حسن و پس از حسن فرزندش حجت قائم است. همو که در غیبتش انتظار کشیده می‌شود و در ظهورش اطاعت میگردد. اگر از عمر دنیا یک روز بیشتر باقی نمانده باشد خداوند عزوجل آن روز را آن قدر طولانی می‌کند تا او قیام کند و زمین را از عدل و داد پر کند همچنان که از جور و ستم پر شده بود.
سومین رویکرد امام رضا(ع) در تبیین فرهنگ مهدوی تبیین صفات و ویژگی‌های امام مهدی(عج) بود. امام هشتم شیعیان(ع) در موارد متعددی به توصیف ویژگی‌های ظاهری و جسمی امام مهدی(عج) پرداختهاند تا باب هرگونه شبهه و اشتباه را بر مردم ببندند.
از جمله آن حضرت در پاسخ «ریان بن صلت» که میپرسد: آیا صاحب این امر حکومت اهل بیت(ع) شمایید؟ میفرماید: من صاحب این امر هستم، اما آن که زمین را پر از عدل می‌کند همچنان که پر از جور شده بود، من نیستم. و چگونه من با این ناتوانی جسمی که میبینی میتوانم او باشم. به‌درستی که قائم کسی است که به هنگام قیامش در سن پیرمردان و با چهره جوانان ظاهر می‌شود. او از چنان قوت بدنی برخوردار است که اگر دستش را به سمت بزرگترین درختی که بر روی زمین وجود دارد دراز کند آن را از ریشه برمیکند و اگر در بین کوه‌ها فریاد کشد، صخرهها متلاشی میشوند. عصای موسی و خاتم سلیمان، که بر آن‌ها درود باد، با اوست و او چهارمین فرزند من است. خداوند او را تا زمانی که بخواهد در پوشش خود غایب می‌کند، سپس او را آشکار می‌کند تا زمین را به‌وسیله او از قسط و عدل آکنده کند، آنچنان که پیش از آن از جور و ستم پر شده بود.
همچنین آن حضرت در پاسخ «ابی صلت هروی» که میپرسد: نشانههای قائم شما به هنگام ظهور چیست؟ میفرماید: نشانه او این است که سن پیران و چهره جوانان دارد، تا آنجا که وقتی کسی او را مشاهده می‌کند گمان میبرد که 40 سال یا کمتر سن دارد. به‌درستی که از نشانههای او این است که گذر شب و روز او را پیر و سالخورده نمیکند تا زمانی که اجل او فرا رسد.
آن حضرت در روایت دیگری به توصیف جمال نورانی امام دوازدهم پرداخته و میفرماید: پدر و مادرم به فدای او که همنام جدم، شبیه من و شبیه موسی بن عمران است. بر او نوارهای نورانی است که از پرتو نور قدس روشنایی میگیرد.
ایکنا _ سایر رویکردهای رضوی در زمینه مهدویت چیست؟
چهارمین رویکرد رضوی در زمینه مهدویت تبیین غیبت و نهان زیستی امام مهدی(عج) است. موضوع دیگری که در روایات رضوی به آن پرداخته شده، موضوع ظهور امام مهدی(عج) و آثار و پیامدهای آن است.
از جمله در روایتی که «حسین بن خالد» آن را نقل می‌کند آن حضرت در پاسخ این پرسش که ای فرزند رسول خدا، قائم شما اهل بیت کیست؟ میفرماید: چهارمین از فرزندان من، فرزند سرور کنیزان، کسی است که خداوند به‌واسطه وی زمین را از هر ستمی پاک و از هر ظلمی پیراسته می‌کند و او کسی است که مردم در ولادتش شک میکنند و او کسی است که پیش از خروجش غیبت می‌کند و آن‌گاه که خروج کند زمین به نورش [نور پروردگارش] روشن شود و در میان مردم میزان عدالت را برقرار کند و هیچ‌کس به دیگری ستم نکند و او کسی است که زمین برای او درهم پیچیده می‌شود و سایهای برای او نباشد و او کسی است که از آسمان نداکنندهای او را به نام ندا کند و به وی دعوت کند بهگونهای که همه اهل زمین آن ندا را بشنوند. میگوید «آگاه باشید که حجت خدا در کنار خانه خدا ظهور کرده است پس او را پیروی کنید که حق با او و در اوست» و این همان سخن خدای تعالی است که فرمود: «اگر بخواهیم از آسمان برایشان آیتی نازل میکنیم که در برابر آن به خضوع سر فرود آورند.»
ایکنا _ در گفتمان رضوی چه آموزش‌هایی در حوزه مهدویت برای مردم ارائه می‌شود؟
دعا برای امام زمان(عج) یکی از مهم‌ترین آموزشهای رضوی در این زمینه بوده است. میان امام رضا(ع) و امام مهدی(عج) آنچنان پیوند قلبی وجود داشت که آن حضرت از سال‌ها پیش از تولد نسل چهارم خود با بیان‌های متعدد و متفاوت او را دعا کرده و نصرت و یاری‌اش را از خداوند طلب کرده است. در یکی از این دعاها چنین می‌خوانیم:
«خداوندا، امور بنده و جانشینت را اصلاح کن، آنچنان که امور پیامبران و رسولات را اصلاح کردی؛ او را با فرشتگانت دربرگیر و با روحالقدس از جانب خودت یاری کن؛ در پشت سر و پیش روی نگهبانانی قرار ده که او را از بدی درامان دارند؛ بیم و نگرانی او را تبدیل به امنیت و آرامش کن تا تنها تو را بپرستد و کسی را برای تو شریک نگیرد؛ هیچ‌یک از آفریدگانت را بر ولی‌ات مسلط مساز؛ اجازه جهاد با دشمنان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از یاران او قرار ده؛ چراکه تو بر همه چیز توانایی.»
امام رضا(ع) نیز چون دیگر اجداد طاهرینش موضوع غیبت آخرین حجت حق را پیشبینی و شیعیان را برای برخورد با این پدیده آماده کرده است. تبیین فضیلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدی(عج) نیز یکی دیگر از رویکردهای مهم در گفتمان رضوی است. آن حضرت در روایات متعددی به موضوع فضیلت انتظار فرج اشاره کردهاند. از جمله در روایتی خطاب به «حسن بن جهم» که از ایشان در مورد «فرج» میپرسد، میفرماید: آیا میدانی که انتظار فرج جزئی از فرج است؟ گفتم: نمیدانم مگر اینکه شما به من بیاموزید. فرمود: آری انتظار فرج، جزئی از فرج است.
در روایت دیگری نیز میفرماید: چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا سخن بنده صالح خدا [شعیب] را نشنیدی که فرمود «و انتظار برید که من هم با شما منتظرم» و «پس منتظر باشید که من هم با شما از منتظرانم»، بر شما باد به صبر و بردباری؛ چرا گشایش بعد از ناامیدی فرا میرسد و به تحقیق کسانی که پیش از شما بودند از شما بردبارتر بودند.
و در روایت بسیار زیبایی فضیلت انتظار را اینگونه بیان میکنند: آیا هیچ‌یک از شما خوش ندارد که در خانه خود بماند، نفقه خانوادهاش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنین حالی از دنیا برود مانند کسی است که به همراه رسول خدا(ص) در نبرد بدر به شهادت رسیده است. اگر هم مرگ به سراغ او نیاید مانند کسی است که به همراه قائم ما و در خیمه او باشد.
انتهای پیام
