رعایت اصل کرامت در سیره امام رضا(ع)

در نگاه مکتب، انسان شرافت خاص دارد. حرمت نهادن به جایگاه والای انسان در سیره اولیای الهی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.   به منظور بررسی این سیره اخلاقی و نمونه‌هایی از سیره حضرت رضا(ع) که این جایگاه را نشان می‌دهد، خبرنگار ایکنا از همدان با حجت‌الاسلام و المسلمین سجاد جمشیدی، عضو موسسه کلامی احیا همدان گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:

ایکنا _ از ویژگی‌‌های مهم در سیره تربیتی امام رضا(ع) را چه می‌دانید؟

یکی از مسائل مورد تاکید آموزه‌های دینی رعایت اصل کرامت انسان است. جهت باید‌ها و نباید‌های دینی که در قالب واجب و حرام، مستحب و مکروه مطرح می‌شود در جهت همین کرامت بخشیدن به انسان و حفظ کرامت انسانی است. به طوری که حتی خداوند در قرآن می‌فرماید: وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ (اسراء / آیه ۷۰).

طبق این آیه انسان نزد خداوند مورد احترام و ارزشمند است‌ به طوری که خداوند برای انسان برنامه می‌فرستد و برای او هدفی در نظر می‌گیرد و برای به سعادت رسیدن آنها پیامبر و کتاب آسمانی نازل می‌کند و اولیای خود را در جهت سعادت انسان قرار می‌دهد بنابراین ارسال رسول و کتاب آسمانی از جهت آن است که خداوند متعال می‌خواهد به انسان کرامت ببخشد و انسان نزد خداوند مورد اهمیت و ارزش است.

از همین جهت انسان در چهارچوب مسائل دینی با کرامت است و انسان با کرامت، انسانی در چهارچوب دینی است. اگر خداوند در دین اسلام دستور به حجاب می‌دهد و در روایات به رعایت چهارچوب محرم و نامحرم تأکید شده به دلیل همین حفظ کرامت و شخصیت بانوان است تا نگاه کالایی به آنها صورت نگیرد و بانوان در معرض هوس‌رانی افراد سودجو و هوس‌ران قرار نگیرند. بنابراین تعالیم انبیاء و اولیا در جهت حفظ کرامت انسانی است.

ایکنا _ ابعاد کرامت و اساس و شکل‌گیری آن در چه بستری رقم می‌خورد؟

حال کرامت انسانی در ابعاد مختلف مورد تاکید است به عنوان نمونه اصل کرامت در تربیت فرزند که خود موضوع مهمی در مسائل تربیتی است.

اگر ما اصل کرامت و شخصیت دادن به فرزند را در مسائل تربیتی در خانواده رعایت کنیم خود عاملی برای حفظ فرزندان از آسیب‌های اجتماعی و جلوگیری از سوء استفاده‌های اخلاقی است.

خانواده‌ای که عزت و کرامت بچه‌ها را رعایت نمی‌کنند و او را مورد تحقیر و تمسخر قرار می‌دهند خود عاملی برای منحرف شدن او و آسیب دیدنش در اجتماع خواهد بود.

و یا رعایت اصل کرامت در روابط زناشویی بسیار مورد تأکید روایات است.زن و شوهر اگر اصل کرامت را در خانواده رعایت کنند دیگر شاهد دعوا‌های خانوادگی و طلاق نخواهیم بود و یا در بعد مسائل سیاسی نیز می‌بینیم رعایت اصل کرامت مورد تاکید است.و تاکید می‌شود زیر بار هر حاکم و طاغوتی قرار نگیریم.

حسین بن علی(ع) در قیام خود در روز عاشورا این درس را به ما می‌دهند و بر اثر همین اصل کرامت است که با یزید و یزیدیان بیعت نمی‌کند. و این کرامت انسانی حسین بن علی است که موجب استقامت او در برابر طاغوت می‌شود و امام حسین(ع) به ما می‌آموزد که برای حفظ کرامت انسانی باید در برابر طاغوت‌های زمان ایستاد.

متاسفانه در فرهنگ غرب این اصل لگدمال می‌شود و به واسطه رواج بی‌بند و باری و امور هم‌جنس گرایی و... کرامت انسان را از بین می‌برند. حتی می‌بینیم ارمغان تربیت غربی انسان‌هایی سگ‌نما، گوسفند نما را ما شاهد هستیم و به جای اینکه به عقل و شعور خود رجوع کنند با افتخار ماسک‌ها و لباس‌های حیوان نما می‌زنند و در جامعه غربی ظاهر می‌شوند.

در سیره تربیتی ائمه اطهار حفظ کرامت و جایگاه انسان در تعالیم، رفتار، اخلاق، گفتار این اصل بروز و ظهور یافته است.

در سیره امام رضا(ع) نیز می‌بینیم که ایشان در اوج تواضع با خادمان و محبان خود سخن می‌گفتند و حتی در کمال بزرگواری وقتی بر سر سفره می‌نشستند باید تمامی غلامان وخدمتکاران خود را سر همان سفره حاضر می‌کردند و از همان غذایی می‌خوردند که غلامان و خادمان می‌خوردند.

این به این معناست که امام خود را تافته جدابافته نمی‌دانست و حتی برای غلامان و کنیزان خود نیز اصل کرامت انسانی را در نظر می‌گرفت.

در آن جامعه بسیاری از افراد بودند که این غلامان و کنیزان را صرفا برای کار کردن می‌خواستند و حتی برای آنها سخت بود که با طبقات پایین جامعه هم‌غذا شوند.

ایکنا _ مصادیقی از احترام به کرامت افراد در سیره امام رضا(ع) و تعاملات اجتماعی ایشان بفرمایید.

اما امام رضا(ع) اصل تربیتی مهمی با عنوان رعایت اصل کرامت را در تعاملات اجتماعی خود رعایت می‌کردند و این درس بزرگی برای ما در سیره عملی امام رضا(ع) است.

شیخ عباس قمی در کتاب منتهی‌الآمال خود آورده‌اند مردی از اهل بلخ می‌گوید من در مسافرت امام رضا(ع) به خراسان همراه ایشان بودم و حضرت طلب طعام کردند و همه غلامان خود را از سیاه‌پوست تا سفید پوست بر سر سفره نشاندند، حال آنکه در جوامع غربی با سیاه پوستان به صورت وحشتناکی برخورد می‌شود.

این مرد بلخی می‌گوید من به امام گفتم ای کاش سفره این غلامان را جدا می‌کردی، حضرت فرمود ساکت باش همانا خدای ما یکی و پدرومادر ما نیز یکی است و لزومی بر برتری ما بر دیگران وجود ندارد.

در کتاب منتهی‌الآمال آمده است امام رضا(ع) همواره از بهترین قسمت غذاهای خود برمی‌داشت و دستور می‌داد که آنها را برای تهی‌دستان و نیازمندان ببرند و این به معنای کرامت بخشیدن به انسان‌ها است.

این درسی برای ما است تا کرامت انسان‌ها را در هر جایگاهی که قرار دارند حفظ کنیم. شیخ صدوق بیان می‌کند که ابراهیم ابن عباس نامی است که می‌گوید هرگز ندیدم که امام کلام کسی را قطع کند و در میان سخن کسی سخن بگوید، هرگز ندیدم که حاجت کسی را رد کند و تا مقداری که برایش مقدور بود نیاز آنها را برطرف می‌کرد.