مناسک حج؛ تمرینی برای تحقق جامعه توحیدی در عصر ظهور

به تصریح روایات، روح و باطن حج چیزی فراتر از مناسک و اعمال ظاهری است كه حج‌گذار آنها را به‌جای می‌آورد و این روح در كالبد حج دمیده نمی‌شود، مگر در پرتوی ارتباطی عمیق و حقیقی با امام عصر(عج) كه حقیقت حج هستند.

بین اعمال و عبادات و اعتقادات پیوند عمیقی وجود دارد، از این‌رو بین ولایت به معنای عام و نیز معنای خاص یعنی مهدویت با حج پیوندی عمیق برقرار است تا جایی كه روح حج و قبول حج به پذیرفتن ولایت امام معصوم(ع) است.

برای بررسی ارتباط میان حج و امامت، خبرنگار ایکنا از همدان، با حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الله‌وردی، پژوهشگر حوزه مهدویت و عضو مؤسسه كلامی احیا در همدان گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم؛

ایکنا _ حج و امامت چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟

کعبه به‌عنوان نخستین خانه عبادت و نقطه نزول وحی در زمین، تاریخ اسلام و ایمان مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. این مکان مقدس نه‌تنها نماد وحدت مسلمانان است، بلکه بازتابی از ولایت و امامت اهل بیت علیهم‌السلام نیز به‌شمار می‌آید. شناخت و حرمت اهل بیت(ع) و ولایت آنها باید به اندازه حرمت و شناخت کعبه در دل‌ها بنشیند؛ چراکه هیچ عمل نیکی از انسان بدون ارتباط با اهل بیت(ع) و درک مقام رفیع آنان نمی‌تواند او را نزد خداوند متعال مورد قبول قرار دهد.

کعبه نه‌تنها یک مکان فیزیکی بلکه یک نماد از معرفت و شناخت عمیق از مقام امامت است. همان‌گونه که نگاه به کعبه باید همراه با فهم صحیح از جایگاه آن باشد، به همین ترتیب، درک واقعی از امامت و مهدویت نیز ضروری است. مهدویت به‌عنوان آخرین مرحله از هدایت الهی در دوران غیبت مورد نیاز است و شناخت آن در کنار حرمت و مقام کعبه نه‌ تنها موجب قرب الهی می‌شود، بلکه انسان را از اندوخته‌های دنیا و آخرت حفظ می‌کند.

در این زمینه امام صادق(ع) می‌فرمایند: «من نظر إلى الكعبة بمعرفة فعرف من حقنا و حرمتنا مثل الذی عرف من حقها و حرمتها غفر الله له ذنوبه و كفاه هم الدنیا و الآخرة، هرکس با معرفت و شناخت به کعبه بنگرد و حق و حرمت ما را مثل همان که از حق و حرمت کعبه می‌شناسد، بشناسد؛ خداوند گناهانش را می‌آمرزد و او را از اندوه دنیا و آخرت کفایت می‌کند.»

ملا صالح مازندرانی شارح کتاب شریف کافی درباره جایگاه کعبه و ارتباط آن با امر ولایت اهل بیت روایتی را از ابوحمزه ثمالی نقل می‌کند، در این روایت ابوحمزه ثمالی می‌گوید: که امام سجاد(ع) به من فرمودند: «کدام سرزمین بهتر است؟» گفتم: خدا و رسولش و فرزند رسولش آگاه‌ترند. فرمود: «بهترین سرزمین، بین رکن و مقام است؛ و اگر مردی به اندازه عمر نوح در میان قومش، هزار سال مگر پنجاه سال، عمر کند، روزها روزه بگیرد و شب‌ها را در آن مکان به عبادت بگذراند، سپس خداوند عزوجل را بدون ولایت ما اهل بیت ملاقات کند، این اعمال هیچ سودی به حال او نخواهد داشت.»

سرزمین مکه و کعبه به‌عنوان مقدس‌ترین مکان‌های اسلامی، نه تنها به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و تاریخی، بلکه به‌عنوان خاستگاه ولایت الهی و مرکز تجلی اراده پروردگار از جایگاه بی‌بدیلی برخوردار است.

 این مکان مقدس که از خاک و سنگ تا کوه‌ها و آب‌هایش سرشار از برکت است، در حقیقت نماد کامل امامت و ولایت الهی است. همانگونه که روایات تأکید دارند، درک حقیقی کعبه و احترام به آن بدون شناخت و اطاعت از ولایت اهل بیت(ع) ناقص خواهد بود، چراکه حج و طواف، زمانی به کمال معنوی خود می‌رسد که با پذیرش ولایت الهی همراه باشد.

ایکنا _ چه ارتباطی میان امام زمان(عج)، مهدویت و حج وجود دارد؟

فلسفه عمیق حج فراتر از اعمال ظاهری، در بیعت با امام زمان(عج) و تجدید پیمان با آن حضرت نهفته است. کعبه به‌عنوان محل تجمع سالانه میلیون‌ها مؤمن، بستری معنوی برای ارتباط با امام غایب فراهم می‌آورد. این سنت الهی که در گذشته پیوندی ناگسستنی بین امت و امامان معصوم ایجاد می‌کرد، در عصر حاضر نیز می‌تواند زمینه‌ساز درک عمیق‌تر مهدویت و آمادگی برای ظهور منجی عالم بشریت باشد. بدین ترتیب، قداست این سرزمین به ارتباط ناگسستنی آن با ولایت الهی و مهدویت بازمی‌گردد که در نهایت به ظهور آخرین حجت خدا و استقرار عدالت جهانی منجر می‌شود.

از سوی دیگر حج تجلی کامل توحید و بندگی خالصانه در برابر پروردگار یکتاست. این فریضه الهی با طواف حول کعبه، خانه خدا و سعی بین صفا و مروه، نماد اتحاد و یکپارچگی امت اسلامی در عبادت خدای یگانه است.

 تمام مناسک حج از احرام گرفته تا قربانی، بر محوریت توحید و دوری از شرک استوار شده و زائر را به سمت خالص شدن در عبادت رهنمون می‌سازد. از طرفی از ویژگی‌های حکومت مهدوی عبادت خالصانه و عاری از شرک است. خداوند در سوره نور می‌فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى َهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئًا وَمَنْ كَف َرَ بَعْدَ ذَ لِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ، خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمین جانشین [دیگران ] کند، همان‌گونه که پیشینیان آنان را جانشین [دیگران ] کرد، و قطعاً دینشان را که برای آنان پسندیده به سودشان استوار و محکم نماید، و یقیناً ترس و بیمشان را تبدیل به امنیت کند، تا جایی که فقط مرا بپرستند و هیچ چیزی را شریک من نگیرند. و آنان که پس از این نعمت‌های ویژه ناسپاسی ورزند [در حقیقت ] فاسق‌اند.»

امام سجاد(ع) بعد از تلاوت این آیه شریفه فرمودند: «به خدا قسم این گروه از مردم پیروان ما اهل بیت هستند که خداوند متعال به دست مردی از ما، یعنی مهدی این امت، این برنامه را عملی خواهد کرد.»

از امام صادق(ع) هم روایت داریم که می‌فرمایند: «هذه الآیه نزلت فی القائم و اصحابه» این آیه درباره امام مهدی(عج) و اصحابش نازل شده است.

و عبارت «یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئًا» بر از بین رفتن شرک به‌طور کامل و حاکمیت مطلق توحید دلالت دارد. نه شرک پنهان (مثل ریا) وجود خواهد داشت و نه شرک آشکار. بلکه معنویت و اخلاص حاکم می‌شود. در واقع هدف نهایی از ظهور، عبادتی عاری از هرگونه شرک است.

علامه طباطبائی در تفسیر این فراز از آیه شریفه «تا جایی که فقط مرا بپرستند و هیچ چیزی را شریک من نگیرند» بیان می‌کنند که جامعه‌ای با این ویژگی‌های پاک و مقدس (توحید محض و دوری از شرک) تاکنون در تاریخ بشریت محقق نشده است. حتی در دوران پیامبر(ص) و ائمه نیز چنین جامعه‌ای به‌طور کامل شکل نگرفت. به اعتقاد ایشان، تنها در عصر ظهور حضرت مهدی(عج) است که این آرمان توحیدی به‌صورت کامل تحقق خواهد یافت؛ چراکه روایات متواتر از پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) به تشکیل چنین جامعه‌ای در آن دوران اشاره دارند. 

حج‌گذار نیز با پوشیدن لباس یکسان و ترک تعلقات دنیوی، برابری در پیشگاه خداوند و بی‌اعتباری غیر او را فریاد می‌زند. این مراسم، تمرینی برای تحقق آن جامعه موعود توحیدی است که علامه طباطبائی به آن اشاره می‌کنند.

بر این اساس حج به‌عنوان نماد توحید و عبادت خالصانه، پیوندی ناگسستنی با ولایت اهل‌بیت (ع) و مهدویت دارد. همان‌گونه که کعبه بدون شناخت امامت معنای کامل خود را از دست می‌دهد، حج نیز بدون پذیرش ولایت الهی و بیعت با امام زمان(عج) به کمال نمی‌رسد. 

مناسک حج، تمرینی برای تحقق جامعه موعود توحیدی در عصر ظهور است، جامعه‌ای که در آن عبادت خالصانه و دوری از شرک به طور کامل محقق خواهد شد. بنابراین، حج‌گذار واقعی کسی است که علاوه بر انجام اعمال ظاهری، با شناخت عمیق از مقام امامت، خود را برای ظهور منجی عالم بشریت آماده می‌سازد.