عرفه؛ فرصتی برای تحول درونی و استفاده از رحمت الهی
مدرس حوزه علمیه و عضو هسته علمی موسسه کلامی احیاء همدان تاکید کرد: دعای عرفه فرصتی برای تحول درونی و استفاده از رحمت الهی است.
روز عرفه، روز رحمت عام الهی است، دعای این روز نیز، زمینه‌ساز تجلی مغفرت و آمرزش خدا نسبت به بندگان است. دعای عرفه فرصتی است برای خواستن و حاجت طلبیدن از پروردگار. این دعا مضامین و کارکردهای بسیاری دارد. از این رو برای درک عمیق این دعا خبرنگار ایکنا از همدان، با حجت‌الاسلام والمسلمین علی الوندی، مدرس حوزه علمیه و عضو هسته علمی موسسه کلامی احیاء همدان گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم؛
ایکنا _ جایگاه و منزلت دعای عرفه در اسلام چگونه است؟
دعای عرفه، به ویژه دعای امام حسین(ع) در روز عرفه (نهم ذی‌الحجه)، از جایگاه و منزلت بسیار بالایی در اسلام و به خصوص نزد شیعیان برخوردار است. روز عرفه، روزی است که درهای رحمت و مغفرت الهی به روی بندگان گشوده می‌شود. روایات بسیاری این روز را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده‌اند. به علاوه آن هر چند روز عرفه به صورت رسمی عید نامیده نشده، اما در روایات از آن به عنوان عید المسلمین یاد شده است.
طبق روایات، اگر کسی در ماه رمضان و شب‌های قدر مورد مغفرت قرار نگرفته باشد، روز عرفه فرصتی استثنایی برای جبران و بهره‌مندی از رحمت الهی است. در این روز، شیطان تحقیر و رانده شده و خشمگین است، که نشان‌دهنده عظمت این روز و پیروزی بندگان بر وسوسه‌های شیطانی با استعانت از خداست.
همچنین دعای عرفه امام حسین(ع) یک گنجینه عظیم از معارف الهی، عرفانی و عقیدتی است. این دعا فرصتی برای خودسازی، تعالی روح و نزدیک شدن به هدف و آرمان‌های والای ائمه اطهار علیهم‌السلام است. دعای عرفه، انسان را با حقیقت وجودی خود و ارتباطش با خالق هستی آشنا می‌کند و او را به سوی معرفت‌الله و رسیدن به آرامش و عافیت الهی سوق می‌دهد.
بسیاری از روایات به استجابت دعا در روز عرفه اشاره دارند و این روز را روزی می‌دانند که هر دعای خیری به اجابت می‌رسد. در روایات آمده است که خداوند در شب و روز عرفه، ابتدا به زوار امام حسین(ع) نگاه می‌کند و نظر رحمت خود را پیش از همه، مشمول آنان می‌گرداند، حتی پیش از کسانی که در صحرای عرفات هستند.
در نتیجه در این روز همه چیز برای بهره‌مندی معنوی فراهم است، همزمان یک زمان فوق‌العاده است و هم اینکه محتوای ناب از جانب معصوم(ع) برای ما رسیده است و موجود است و این کنار هم قرار گرفتن همه ویژگی‌ها باعث استقبال بی‌نظیر مردم از این دعا در این روز شده است.
ایکنا _ چرا امام حسین(ع) دعای عرفه را در آخرین حج خود بیان فرمود؟
متاسفانه یکی از اشتباهاتی که در زمینه دعای عرفه وجود دارد و برخی نادانسته آن را بیان می‌کنند همین موضوع است، در منابع درباره سال قرائت این دعا حرفی به میان نیامده است و همان طور که می‌دانیم امام در آخرین حج خود اصلا در عرفات وقوف نداشتند که این احتمال را تقویت می‌کند، امام حسین(ع) در بیست و پنج سفری که به حج داشته است هر مرتبه دعای خاصی بیان فرموده‌اند، ولی معلوم نیست این دعا مربوط به چه سالی باشد، زیرا در سال 60 هجری زمانی که متوجه توطئه یزید مبنی بر قتل ایشان می‌شود حج را تبدیل به عمره مفرده می‌کنند و بعد از انجام مناسک به سمت کوفه رهسپار می‌شوند.
بنابراین دعای عرفه مربوط به یکی از سال‌هایی است که ایشان به عرفات مشرف شدند، ولی به طور قطعی ارتباطی با حج آخر ایشان ندارد زیرا حضرت در روز هشتم که یوم الترویه است و مردم به سمت عرفات رهسپار می‌شوند از مکه خارج شده‌اند و اصلا به عرفات نرسیده‌اند که بخواهند دعایی را آنجا بیان فرموده باشند و این یک غلط مشهور است که از نظر محققانه فاقد ارزش و ارتباط است.
ایکنا _ مهمترین مضامین دعای عرفه چه نکاتی است؟
دعای امام حسین(ع) در روز عرفه، گنجینه‌ای از معارف عمیق توحیدی، عرفانی، اخلاقی و خودشناسی است. این دعا مجموعه‌ای از مهمترین مضامین دینی و عرفانی را در خود جای داده که آن را به یکی از پرفیض‌ترین ادعیه تبدیل کرده است. از جمله مهمترین مضامین دعای عرفه توحید و خداشناسی و شناخت صفات کمالیه الهی است. دعا با حمد و ثنای خداوند آغاز می‌شود و به معرفی صفات بی‌نظیر او مانند قدرت، علم، حکمت، جود، رحمت، بی‌نیازی و شنونده و بینا بودن می‌پردازد. این بخش، بابی برای تعمیق معرفت انسان نسبت به پروردگار است.
رد هرگونه شرک و نفی هرگونه همانندی برای خدا نیز از مضامین این دعاست. امام حسین(ع) با عباراتی همچون «فَلا اِلهَ غَيْرُهُ وَلا شَىْءَ يَعْدِلُهُ وَلَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ» هرگونه شریک و همانندی برای خداوند را نفی می‌کند و بر یگانگی مطلق او تأکید می‌ورزد.
همچنین حضور و احاطه الهی نیز مضامین این دعا را در بر می‌گیرد.در فرازهای معروف «مَتَى غِبْتَ حَتَّى تَحْتَاجَ إِلَى دَلِيلٍ يَدُلُّ عَلَيْكَ وَمَتَى بَعُدْتَ حَتَّى تَكُونَ الآثَارُ هِی الَّتِی تُوصِلُ إِلَيْكَ؟ (کی غایب بوده‌ای تا به دلیلی نیاز داشته باشی که تو را نشان دهد؟ و کی دور بوده‌ای تا آثار، ما را به تو برساند؟)» به حضور دائمی و احاطه کامل خداوند بر هستی اشاره می‌شود و نیاز به استدلال برای اثبات وجود او نفی می‌گردد. این نشان‌دهنده اوج معرفت شهودی و عرفانی است .
همچنین از مضامین این دعا می‌توان به خودشناسی، بیان فقر و نیاز انسان و مرور مراحل خلقت انسان اشاره کرد، دعا با یادآوری مراحل آفرینش انسان از خاک و قرار گرفتن در صلب‌ها و رحم مادران، به ضعف و ناتوانی ذاتی انسان اشاره می‌کند. این مرور، انسان را به فروتنی و شناخت حد و حدود خود وامی‌دارد.
امام (ع) به فقر و نیاز مطلق خود در برابر غنای بی‌حد خداوند اعتراف می‌کند. «هَذَا أَنَا أَتَوَسَّلُ إِلَيْكَ بِفَقْرِی إِلَيْكَ (این منم که با نیازمندی‌ام به تو، به تو توسل می‌جویم).» این اعتراف، راه را برای دریافت رحمت و فضل الهی باز می‌کند.
یادآوری نعمت‌های الهی از مفاهیم و موضوعات دعای عرفه است، در بخش‌های ابتدایی و میانی دعا، امام به تفصیل نعمت‌های بی‌شمار خداوند بر انسان را از بدو تولد تا لحظه کنونی برمی‌شمارد؛ نعمت‌هایی چون خلقت، روزی، سلامت، هدایت و... این تذکر، حس شکرگزاری را در انسان تقویت می‌کند.
توبه و استغفار و از طرفی هم امید به رحمت و مغفرت الهی از دیگر مضامین این دعا است، دعا سرشار از اقرار به گناهان، خطاها و کوتاهی‌های انسان در برابر خداوند است. این اقرار، مقدمه توبه و طلب بخشش است. در کنار اعتراف به گناه، تأکید فراوانی بر رحمت واسعه الهی و امید به بخشش او وجود دارد. خداوند به عنوان «تَوَّابٌ رَحِيمٌ؛ توبه‌پذیر مهربان» و «غَفُورٌ حَلِيمٌ؛ بخشنده بردبار» معرفی می‌شود.
مناجات و راز و نیاز عاشقانه، گفت‌وگوی صمیمی با پروردگار، اظهار محبت و دلدادگی به خدا نیز در این دعا دیده می‌شود. لحن دعا، لحنی بسیار صمیمی و عاشقانه است. امام حسین(ع) با قلبی سرشار از عشق و اشتیاق با پروردگار خود سخن می‌گوید و او را با زیباترین اسماء و صفات می‌خواند.در بخش‌هایی از دعا، به اوج محبت و دلدادگی به خداوند اشاره می‌شود و از او درخواست می‌شود که بنده‌اش را از محبت خود محروم نسازد.
علاوه بر این در طول دعا، درخواست‌های مختلفی از جمله تثبیت بر دین، هدایت، عاقبت‌بخیری، افزایش رزق، سلامت، بخشش گناهان و... مطرح می‌شود. درخواست رهایی از آفات و بلاها، امام از خداوند می‌خواهد که او را از شر دشمنان، آفات، بیماری‌ها و هرگونه بدی حفظ کند.
در حقیقت دعای عرفه به انسان می‌آموزد که هیچ حجاب و واسطه‌ای نمی‌تواند مانع ارتباط مستقیم با خداوند باشد، بلکه تنها اعمال و گناهان انسان می‌تواند حجاب‌ساز باشد.
در این دعا همچنین به فلسفه آفرینش انسان نیز اشاره می‌کند به هدف خلقت انسان و بازگشت نهایی به سوی خداوند نیز اشاره دارد که به انسان نگرشی عمیق‌تر نسبت به زندگی و هدفمندی آن می‌دهد.
در مجموع، دعای عرفه یک درس کامل در زمینه خودشناسی، خداشناسی، عرفان عملی و تهذیب نفس است که مسیر رشد و تعالی انسان را روشن می‌سازد.
ایکنا _کارکردهای فردی و اجتماعی دعای عرفه چیست؟
دعای عرفه، به ویژه دعای امام حسین(ع) در روز عرفه، دارای کارکردهای فردی و اجتماعی عمیقی است که در ابعاد مختلف زندگی انسان و جامعه تأثیرگذار است. از جمله کارکردهای فردی دعای عرفه خودشناسی و خداشناسی است. این دعا با مرور نعمت‌های الهی و بیان وابستگی انسان به خداوند، به انسان کمک می‌کند تا وجود خود را بهتر بشناسد و به عظمت و قدرت پروردگار پی ببرد. انسان در این دعا به فقر و نیاز خود در برابر خداوند اعتراف می‌کند و این اعتراف، مبنای خودسازی و تقرب به خداست.
توبه و استغفار نیز در دعای عرفه بسیار دیده می‌شود روز عرفه و دعای آن، فرصتی بی‌نظیر برای توبه از گناهان و طلب آمرزش از خداوند است. در این روز، درهای رحمت الهی به روی بندگان باز است و خداوند گناهان را می‌بخشد، حتی اگر به تعداد شن‌های بیابان یا قطرات باران باشد.
تقویت روحیه امید و رهایی از یأس نیز یکی دیگر از کارکردهای این دعا است. دعای عرفه به انسان این امید را می‌دهد که حتی با وجود گناهان زیاد، می‌تواند مورد مغفرت الهی قرار گیرد و مسیر بازگشت به سوی خداوند همیشه باز است. این دعا مانع از دلسردی و ناامیدی نسبت به خدا و آینده می‌شود.
پرورش فضائل اخلاقی هم از کارکردهای این دعا محسوب می‌شود، با تکرار صفات الهی و اعتراف به ضعف‌ها و نیازهای خود، انسان به سمت خودسازی، ترک صفات رذیله (مانند حسادت، کینه، دروغ) و کسب فضایل اخلاقی (مانند تواضع، فروتنی) هدایت می‌شود.
همچنین افزایش معرفت دینی نیز در پی این دعا حاصل می‌شود، دعای عرفه حاوی مضامین عمیق توحیدی، عرفانی و اخلاقی است که خواندن و تدبر در آن، باعث افزایش معرفت و بصیرت انسان نسبت به دین و جایگاه خود در هستی می‌شود.
این دعا به انسان می‌آموزد که امیدش را از غیر خدا قطع و تنها به او توکل کند. این توحید عملی، باعث رهایی از تعلقات دنیوی و وابستگی به مخلوقات می‌شود.
و در نهایت آرامش و سکینه روحی نیز از آثار و برکات فردی این دعا است. مناجات و راز و نیاز با خداوند در این روز مبارک، باعث آرامش روحی و احساس نزدیکی به پروردگار می‌شود.
از جمله کارکردهای اجتماعی دعای عرفه نیز همبستگی و وحدت اجتماعی است، اگرچه دعای عرفه جنبه فردی قوی دارد، اما برگزاری جمعی آن در مکان‌های مختلف (مانند مساجد، دانشگاه‌ها، امامزادگان و حتی صحرای عرفات برای حاجیان) نمادی از همبستگی و وحدت مسلمانان است. این گردهمایی‌ها، حس مشترک بندگی و نیاز به خداوند را تقویت می‌کند.
ترویج فرهنگ دعا و نیایش و الگوسازی برای مبارزه با ظلم نیز از آثار اجتماعی دعاست، حضور گسترده مردم در مراسم دعای عرفه، نشان‌دهنده اهمیت دعا در زندگی فردی و اجتماعی و ترویج این فرهنگ معنوی است.
همچنین فرازهایی از دعای عرفه (به ویژه در بخش‌هایی که به درخواست پیروزی بر ظالمان اشاره دارد)، می‌تواند روحیه مبارزه با ظلم و بیداد را در جامعه تقویت کند و مردم را به ایستادگی در برابر ستمگران تشویق نماید.
آموزه‌های دعای عرفه در زمینه خداشناسی، خودسازی و رابطه با خدا، می‌تواند به عنوان سرمشق و الهام‌بخش برای شکل‌گیری یک سبک زندگی اعتقادی و موحدانه در جامعه باشد. معرفت‌افزایی جمعی نیز از کارکردهای اجتماعی دعای عرفه محسوب می‌شود، وقتی دعای عرفه به صورت جمعی خوانده می‌شود و افراد به معانی عمیق آن توجه می‌کنند، این امر می‌تواند به افزایش سطح معرفت دینی در کل جامعه کمک کند.
به طور کلی، دعای عرفه نه تنها یک نیایش فردی، بلکه یک فرصت برای تحول درونی و تقویت بنیان‌های اخلاقی و معنوی فرد و جامعه است که به سوی کمال و تقرب به خداوند رهنمون می‌شود.
انتهای پیام
