خطبه امام سجاد(ع) و روشنگری مردم شام

یکی از حساس‌ترین سخنان امام سجاد(ع) که تحولی عظیم در بینش مردم نسبت به امویان ایجاد کرد و معادلات یزید را بر هم زد و خط‌مشی او را نسبت به اهل بیت(ع) کاملاً تغییر داد خطبه‌ای است که آن حضرت در جمع مردم و رجال سیاسی و دینی شام ایراد کردند. این خطبه اوج موفقیت در ابلاغ رسالت و تبلیغ عاشورا، و تداوم خط شهیدان کربلاست. از این‌رو، خبرنگار ایکنا از همدان به‌منظور بررسی ابعاد مختلف خطبه امام سجاد(ع) در مسجد شام، با حجت‌الاسلام والمسلمین رضا غلامی‌روشن، مدرس حوزه علمیه گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم.

ایکنا- لطفاً ضمن تبیین خطبه امام سجاد(ع) در شام به فرازهای مهم آن اشاره بفرمایید.

از جمله خطبه‌های برجسته تاریخ اسلام خطبه امام سجاد(ع) در شام است که آثار و پیامدهای آن تأثیر بسزایی در ادامه یافتن نهضت امام حسین(ع) داشته است.

این سخنرانی یک خطبه هنرمندانه‌ از معرفی هویت و فضیلت‌سازی از اهل بیت(ع) است که امام سجاد(ع) تلاش می‌کند با روشی هوشمندانه هویت واقعی و مقام و منزلت اهل بیت(ع) را به مردم شام یادآوری کند؛ آن تصویری که یزید تلاش کرده بود از هویت اهل بیت(ع) در ذهن مردم به فراموشی بسپارد. در حقیقت این خطبه تبلیغات دروغین دستگاه اموی را بی‌اعتبار و با تحریف تاریخ مقابله کرد.

احیای یاد پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) با یادآوری فضائل و مناقب آن‌ها، شکستن جو تبلیغاتی مسمومی که یزید ایجاد کرده بود و ایجاد فضای آگاهی‌ و روشنگری برای مردم شام از جمله آثار و برکات این خطبه است.

یکی از سبک‌های بیانی امام سجاد(ع) در این خطبه تکرار است؛ ایشان حسب و نصب خود را مدام تکرار و فضایل اهل بیت(ع) به‌ویژه حضرت علی‌(ع) را به‌خوبی بیان می‌کنند.

ترکیب اتفاقات تاریخی با مناقب و جایگاه اهل بیت(ع) به‌منظور خنثی کردن نقشه‌های یزید برای به هم زدن مجلسی که تدارک دیده بود از هنر امام سجاد(ع) است. فصاحت و بلاغت حضرت در بیان فضائل اهل بیت(ع) که در آغاز خطبه به آن می‌پردازد نیز بسیار هنرمندانه است.

تصویرسازی قوی از امام علی(ع) در برابر تصویری که معاویه در ۲۵ سال گذشته در ذهن مردم ایجاد کرده بود رویکرد مهم امام سجاد(ع) از ایراد این خطبه است‌.

ایکنا- نتیجه بیانات امام سجاد(ع) در شام چگونه جلوه کرد؟

وقتی یزید صحنه را چنین می‌بیند دستور می‌دهد که مردم اذان بدهند که باز هم در این شرایط امام سجاد(ع) از شرایط اذان گفتن استفاده می‌کنند و پس از اتمام اذان به یزید می‌فرمایند این اذانی که گفته شد و شهادت به پیامبری ایشان داده شد ایشان جد من است یا جد تو؟! و می‌فرمایند که ای مردم اگر پیامبر جد من است پس چرا خاندان پیامبر را شهید کردید. منطقی که امام سجاد(ع) از آن استفاده کردند منطقی بسیار فلج‌کننده بود که از موقعیت به‌وجود آمده از اذان استفاده حداکثری کردند و شخصیت خاندان اهل بیت(ع) را برای مردم تبیین کردند.

خطبه امام سجاد(ع) دارای بخش‌های متعددی است که حضرت در آغاز سخن به شش مورد عطای الهی و هفت فضیلت اهل بیت(ع) در یک تقسیم‌بندی هنرمندانه اشاره می‌کند که آغازی قدرتمند برای سخنرانی و خطبه محسوب می‌شود.

در بخش دیگر این خطبه ایشان ارتباط مکان‌های مقدس را با خاندان اهل بیت(ع) بیان می‌کنند (معراج و منزلت پیامبر، حجرالاسود و پیامبر، اشاره به سیر شبانه‌ پیامبر و...)؛ بیان فضایل امام علی(ع) از جمله صبر و استقامت، قدرت نظامی و رهبری و توصیف ایشان به شیر، توصیف جنگ و رهبری منطقه‌ای ایشان بخش دیگری از این خطبه را تشکیل می‌دهد.

و در بخش دیگری نیز به منزلت حضرت زهرا(س) اشاره شده است و ایشان را به‌عنوان سید‌نساء‌العالمین معرفی می‌کنند و در ادامه نیز روایت دیگری از اتفاقات رخ داده در کربلا و عظمت این حادثه و مظلومیت امام حسین(ع) بیان می‌شود. پس از بیان این خطبه و تغییر نگرش مردم؛ برای یزید نگرانی پدید آمد و از شرایط پیش‌آمده مستأصل شد.