انتظار سازنده از منظر آیات و روایات
کارشناس حوزه مهدویت به بررسی مفهوم انتظار پرداخت و با تشریح مفهوم انتظارسازنده به بیان ویژگیها و مؤلفه‌های این انتظار در قرآن و روایات اشاره کرد.
انتظار در فرهنگ تشیع جایگاه ویژهاى دارد. مى‌توان آن را به‌عنوان یکى از عوامل بنیادین در بالندگى تاریخ تشیع دانست. البته مسئله انتظار و مهدویت اختصاص به شیعه ندارد؛ بلکه همه فرقههاى اسلامى به گونهاى از آن سخن گفتهاند و در ادیان آسمانى هم، ظهور منجى در ردیف عقاید مهم آنان قرار دارد؛ اما به نظر مى‌رسد بهترین برداشت و تفسیر از این مسئله در بینش تشیع و کلام امامان معصوم(ع) قابل بررسى و تحلیل است؛ زیرا نزدیکترین دیدگاه بلکه مساوق با قرآن و سیره نبوى است.
به منظور بررسی این موضوع که انتظار حقیقی چه مفهومی دارد، خبرنگار ایکنا از همدان با حجت‌الاسلام والمسلمین اصغر قاضی‌خانی، متخصص حوزه مهدویت در همدان، گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم؛
ایکنا_ انتظار به چه مفهومی است؟
شاخصه و ویژگی عمده «اعتقاد به مهدویت» انتظار و آمادگی مداوم و آگاهانه برای ظهور امامی است که از دیدگان همه غایب است و درصدد نابودی ظلم، ستم، فساد، تباهی و بی‌دینی و انحراف از جهان است.
مهدویت، تبلور یک الهام فطری است که مردم از دریچه آن روز موعود را می‌بینند، مهدی که تنها یک اندیشه نیست که در انتظار ولادت او باشیم و یک پیشگویی نیست که به امید مصداق آن نشسته باشیم؛ بلکه مهدی یک واقعیت خارجی و آماده‌باش است که ما منتظر عملیات او هستیم تفکر «نفی هر نوع ظلم و ستم»، در شخص پیشوای منتظر که به زودی ظهور خواهد کرد، تجسم یافته است شخصیتی که به همه قدرت‌ها و استکبار «نه» می‌گوید و تعهدی نسبت به هیچ حاکم ستمگری ندارد.
ایکنا_ یک انتظار سازنده شامل چه مؤلفه‌هایی می‌شود؟
نظریه بی‌بدیل انتظار به‌عنوان نقطه محوری مباحث کلامی و اعتقادی شیعه، بنیان مستحكم علوم دينى، روح حیات سیاسی اجتماعی شیعیان، اساس باورهای آنان و الهام بخش حرکت‌های دینی و اصلاح‌طلبانه به‌شمار می‌رود، انتظار دارای مفاهیم و مؤلفه‌های زیادی است که در صحیفه علمی و عملی جهان تشیع به روشنی مکتوب و مضبوط است، از جمله این مؤلفه و ویژگیها نفى وضع موجود فساد، ظلم، بی‌عدالتی و تباهی، طرد و عدم پذیرش حکومت‌های سیاسی، نامشروع دانستن آنها، اصلاح‌طلبی و امید به زندگی بهتر (فرج) و گشایش، تلاش و کوشش برای پیشرفت و ترقی، قیام انقلاب و نهضت مداوم و فعال، تشکیل حکومت‌های مشروع و دینی، عدم انقیاد و سازش در برابر ظالم و مفسدان است.
بر این اساس می‌توان گفت که از بهترین رازهای نهفته بقای تشیع همین روح انتظاری است که کالبد شیعه را آکنده ساخته و پیوسته او را به تلاش، کوشش، جنبش و جوشش وا می‌دارد. انتظار نمایانگر دو موضع نفی و اثبات است و موضع اثباتی آن همواره سازنده، نشاط‌آور، امید برانگیز و تحرک‌بخش است؛ اما موضع نفی آن مخرب، انحرافی و خطرناک است و همواره موجب عقب‌ماندگی معتقدان به آن شده است.
مسئله انتظار حکومت حق و عدالت مهدی و قیام مصلح جهانی در واقع مرکب از دو عنصر است؛ عنصر نفی و عنصر اثبات. عنصر نفی همان بیگانگی از وضع موجود و عنصر اثبات، خواهان وضع بهتر است. اگر این دو جنبه در روح انسان به‌صورت ریشه‌دار حلول کند سرچشمه دو رشته اعمال دامنه‌دار خواهد شد.
این دو رشته اعمال عبارتند از ترک هرگونه همکاری و هماهنگی با عوامل ظلم و فساد و حتی مبارزه و درگیری با آنان از یک سو و خودسازی و خودباوری و جلب آمادگی جسمی و روحی، مادی و معنوی برای شکل گرفتن آن حکومت واحد جهانی از سوی دیگر. هر دو قسمت کاملاً سازنده و عامل تحرک آگاهی وبیداری است.
ایکنا_ انتظار سازنده از منظر آیات و روایات چگونه است؟
«انتظار»، نه تنها جوهره اصلی حیات فکری شیعه است؛ بلکه باور به آن امری بایسته و واجب است و از بهترین و با ارزش‌ترین اعمال به‌شمار می‌رود امام زین العابدین(ع) فرموده است «انتظار الفرج من أعظم العمل؛ انتظار فرج از برترین اعمال است.»
انتظار فرج، یکی از عقاید انسان‌ساز و انقلاب‌آفرین و از مهمترین منابع الهام و شوق‌دهی برای زمینه‌سازی جهت ایجاد تحول و تکامل و سوق دادن انسان‌ها به سوی حکومت عدل و ایمان است، از دیدگاه اسلام به خصوص مذهب تشيع، انتظار سازنده برانگیزنده، تحرک‌بخش، جنبش‌آفرین، سرچشمه شور، مقاومت ایثار و قیام و حرکت مستمر است. شیعه یعنی شوق یعنی انتظار آگاهانه، فعال و سازنده.
به رغم روشنی و قطعیت نظریه اصیل «انتظار» تفاسیر و برداشت‌های مختلفی از آن ارائه شده است، قسمت عمده این برداشت‌ها مربوط به فهم علما و دانشمندان و بخش دیگر مربوط به برداشت عموم شیعیان از مسئله «انتظار» است.
دو برداشت اصلی و عمده در این زمینه وجود دارد اول آنکه انتظار به معنای قیام و انقلاب علیه دولت‌های ظالم و غاصب، مبارزه با فساد و تباهی برای زمینه‌سازی ظهور امام زمان؛زیبایی‌بینی و شکل‌دهی به حرکت‌های اصلاح‌طلبانه و سازنده است.
و دوم انتظار به مفهوم انزوا بی‌تفاوتی و بی‌اعتنایی نسبت به حکومت‌های نامشروع و یا عدم توجه به فساد و انحرافات موجود در جامعه و این انتظار؛ رکودآفرین برای ظهور امام غایب است.
شهید مطهری نیز انتظار فرج را دوگونه مطرح کرده است، انتظاری که سازنده و تحرک‌بخش است، این نوع انتظار تعهدآور بوده و عبادت است؛ بلکه با فضیلت‌ترین عبادت است و نوع دیگر انتظار نیز انتظاری است که ویرانگر بوده و بازدارنده و فلج‌کننده است.
ایکنا_ چه عواملی نشانگر برداشت صحیح از انتظار است؟
در طول تاریخ شیعه هر چند این دو برداشت به خصوص قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نشانه‌ها و آثاری از خود بروز داده است؛ اما با توجه به سیر تحولات سیاسی - اجتماعی ایران و جهان و ضرورت اقدام‌های اصلاح‌طلبانه و انقلابی برداشت صحیح از انتظار، قیام و تلاش و کوشش نظریه غالب در میان شیعه گشته و آثار و نتایج شگفتی نیز به بار آورده است.
روحیه اصلاح‌طلبی و پیشرفت، قیام و انقلاب علیه بی‌عدالتی‌ها، تلاش و کوشش برای پیشرفت و تکامل، مبارزه‌جویی با ظالمان و مفسدان، عدم همراهی با حاکمان نامشروع، تشکیل حکومت صالح و... برداشت‌های صحیح و مجاهدانه از «انتظار» است. این تغییر نگرش نقش مهم و محوری در پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام راحل داشت.
در این دوره طلایی افکار و آرای شیعیان و درک و فهم آنان از مسئله انتظار و ارتباط آن با مسائل روز تغییر کرد و سمت و سوی آگاهانه و انقلابی به خود گرفت.
اگر در طی صد ساله اخیر درک شیعه از تمامی مطالب مربوط به غیبت حضرت مهدی(عج) و شهادت امام حسین(ع) به‌تدریج تغییر کرد، بخشی به جهت هوشیاری ایرانیان و بخشی به دلیل واکنش نسبت به تغییرات اجتماعی و سیاسی و قسمتی دیگر به لحاظ سیر تکاملی عقاید شیعه از طریق اجتهاد بود. نتیجه آن به‌طور باورنکردنی کنار گذاشتن تفسیرهای دعوت به آرامش و فروتنی (تقیه) و ظاهر‌شدن روحیه مبارزه و جنگ‌جویی بود این رویه همان اصطلاح سیاسی کردن افکار مسلمانان کشورهای دیگر است.
با این تغییر شیوه و نگرش قطعاً راهی انتخاب می‌شد که متناسب با شرایط روز و تغییرات زمان و مکان و برداشت صحیح از انتظار قیام و انقلاب باشد.
ایکنا_ نمونه‌ای از انتظار فعال و سازنده را تشریح کنید.
انقلاب امام خمینی(ره) مصداق عینی انتظار فعال و سازنده است. پیروزی انقلاب اسلامی ایران با رهبری هوشیارانه و خردمندانه امام نقطه عطفی در جهان اسلام به‌شمار میآید درست چهارده قرن پس از بعثت آخرین پیامبر الهی؛ مردی مبارز، آگاه، توانمند و اصلاح‌گر رهبری توده‌های مظلوم و رنج کشیده و بی‌پناه ایران را بر عهده گرفت و با الهام از سالار شهیدان و برداشت از انتظار سازنده به مبارزه با حاکمان جور و فساد پرداخت.
قیام اصلاح طلبانه امام خمینی(ره) تبلور و نماد انتظار مردم برای ظهور نجات دهنده مستضعفان و ستم پیشگان از دست دنیا مداران فاسد و ستمگر بود.
از نظر امام خمینی(ره) انتظار زمانی مفهوم واقعی و اساسی خود را پیدا می‌کند که با امید به قدرت یافتن اسلام معنا شود. ایشان می‌فرمايد: «انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است و باید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پیدا کند و مقدمات ظهور ان شاء الله تهیه شود.»
از نظر ایشان انتظار فرج زمانی معنای واقعی خود را می‌یابد که منتظر در جهت منویات حضرت ولی‌عصر(عج) تلاش می‌کند؛ ولو اینکه موفقیت واقعی در پیاده‌شدن این نظریات به زمان ظهور امام معصوم برگردد.
انتهای پیام
