فواید روراست بودن با مردم در کلام امیر

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، امام علی(ع) در نامه 53 خود در نهج‌البلاغه در رابطه با رفتار حاکم با نزدیکان فرموده است: «هر زمامداری نزدیکان و هم‌رازانی دارد که خودخواه و برتری طلب‌اند و در معامله با مردم، انصاف را رعایت نمی‎کنند؛ پس از طریق قطع عوامل این حالات، ریشه فسادشان را قطع کن و هرگز ملک و مزرعه‌ای را به‌عنوان تیول در اختیار احدی از اطرافیان و بستگانت قرار نده و نباید از تو طمع داشته باشند، در گرفتن مزرعه‌ای که موجب ضرر بر همسایگان آن زمین باشد، خواه در نوبت آب یا کار مشترک دیگر، به‌گونه‌ای که هزینه‌های آن‌را بر دیگران تحمیل کنند و در نتیجه لذت و خوشی آن برای آنها باشد بدون تو و عیب آن در دنیا و اخرت برای تو باشد.حق را در مورد هرکس لازم است از نزدیک و دور (آشنا و بیگانه) رعایت کن و در این کار شکیبا باش و به حساب خدا بگذار(پاداش آن‌را از خدا بخواه)گرچه این اجرای عدالت بر خویشان و اطرافیانت واقع شود هرگونه که واقع که واقع شود(چه به ضرر آن‌ها باشد و چه نفع آن‌ها) و طلب کن عاقبت این اجرای عدالت را با همه گرانی و سنگینی که بر تو دارد؛ زیرا عاقبت آن پسندیده است و اگر مردم به تو گمان ستمگری برند، عذر خود را برایشان آشکار کن و با این اظهار عذر، بدگمانی آنها را از خود برگردان؛ چراکه در این اظهار عذر، ریاضتی برای نفس و ملاطفتی برای مردم و یک عذرخواهی است که با آن به هدف خود که پایدار نمودنشان بر طریق حق است ـ می‌رسی».
موضوع نزدیکان و بستگان حاکم از مهم‌ترین مسائلی است که در بخش عدالت حاکم اسلامی مطرح است و ازجمله مواردی است که اکثر حاکمان بشری در آن به لغزش افتاده‌اند این‌ها اگرچه در پاره‌ای از موارد نقض مؤثری برای حاکم دارند، ولی در اکثر موارد، بار سنگینی بر دوش او خواهند بود و گاهی عامل سقوط او هستند.اسلام، حاکم را طوری تربیت می‎کند که عدالت او همه‌جانبه و فراگیر باشد و بیگانه و آشنا در نظر او یکسان باشند.
امام علی(ع) سه خصوصیت امتیازخواهی، برتری‎جویی و بی‎انصافی در معامله را برای اطرافیان و نزدیکان حاکم برشمرده و می‎فرماید: «هر زمامداری نزدیکان و هم‌رازانی دارد که خودخواه و برتری طلب‎اند و در معامله با مردم، انصاف را رعایت نمی‎کنند.
 معمولاً نزدیکان حاکم، حکومت را مخصوص خود و ارث پدری گمان می‎کنند؛ از این‌رو به نفع خود به هر کاری دست می‎زنند و بی‌عدالتی به‌بار می‎آورند.آنها تصور می‎کنند که چون حاکم از خودشان است، پس با سایر مردم فرق دارند و خود را بالاتر از دیگران می‎بینند. آنها چون حکومت را مال خود می‎دانند و خود را بالاتر از دیگران می‎بینند، از این‌رو در معامله با مردم هر طور دلشان بخواهد رفتار می‎کنند و چون معاملات بزرگی انجام می‎دهند، خسارت عظیمی به اقتصاد جامعه وارد می‎آورند و همین بی‎انصافی در معامله، در نهایت، به اقشار ضعیف جامعه فشار می‎آورد.
همواره فرصت‌طلبان خود را به مراکز قدرت نزدیک می‎کنند و با اظهار اخلاص و فداکاری کامل به آنها تقرب می‌جویند تا با این‌کار، بخش‌هایی از بیت‌المال در اختیار آنان و منسوبانشان قرار گیرد و بر دوش مردم مظلوم سوار شوند و اموال و منافع آنها را غارت کنند و این یک واقعیت تلخ و گسترده تاریخی است.کمااینکه امام علی(ع) به مالک می‎فرماید: «باید ریشه خصوصیاتی از قبیل امتیازخواهی و بی‌انصافی را قطع کنی.نباید امتیاز خاصی به اطرافیان خود بدهی یا طوری رفتار کنی که اطرافیان طمع کنند قراردادی به سود آنان منعقد سازی».
فواید روراست بودن با مردم
حاکم باید سوءظن‌ها و تفکرات غلطی را که در ذهن مردم است برطرف کند و این مسئله از سه نظر حائز اهمیت است اول نسبت به خود که این‌کار ریاضتی برای نفس خود او است؛ چون باید به مردم خود که در ظاهر زیردست اویند پاسخ‌گو باشد؛ در نتیجه باعث از بین رفتن کبر و غرور می‎شود.نسبت به مردم که این کار عطوفت و مهربانی نسبت به مردم است؛ چون در حکومت‌های ناحق معمولاً در مقابل اعتراض و سؤال، سرکوب قرار دارد برخلاف حکومتی که امیرمؤمنان(ع) ترسیم می‎کند.نسبت به حکومت به این معنا که حاکم به هدف خود از تشکیل حکومت که برپایی عدالت است می‎رسد کمااینکه امام علی(ع) می‎فرماید: «چراکه در این اظهار عذر، ریاضتی برای نفس و ملاطفتی برای مردم مردم و یک عذرخواهی است که با آن به هدف خود ـ که پایدار نمودن‌شان بر طریق حق است ـ می‎رسی.
بنابراین، حاکم باید اطرافیانش را در سیطره عدالت خویش قرار دهد، نه این‌که او در سیطره اطرافیان باشد، حاکم نباید به‌خاطر اطرافیان خود دیگران را به زحمت و مشقت بیندازد.حاکم باید عدالت را در مورد همه افراد جامعه اجرا کند هرچند از اطرافیانش باشند.پایان اجرای عدالت ـ هر چند در ظاهر تلخ باشد ـ پسندیده و خوش است.حاکم با بیان دلیل کارهایش، مردم را به‌سوی اجرای حق و عدالت سوق می‎دهد.
یکی‌از مشکلات حکومت‌ها این است که بسیاری از مردم از جزئیات مسائلی که در جامعه می‎گذرد و ناگاه‌اند و گاه حاکم عادل برای حل مشکلات و اصلاح امور به اقداماتی دست می‎زند که دلیلش بر آنها مخفی است؛ به‌عنوان مثال، حاکم یکی‌از دوستان نزدیک خود را که سال‌ها است می‎شناسد و می‎داند از عهده حکومت برمی‌آید والی منطقه کوچکی می‌گرداند.مردمی که از علت این انتخاب بی‌خبرند ممکن است اعتراض کنند که چرا اطرافیان خود را بر سر کار می‎گمارد با این‌که حاکم به‌دلیل دید وسیعی که دارد برای دفع ضررهای بزرگ، تصمیماتی اتخاذ می‎کند که ضرر جزئی بر مردم وارد می‎آید.مردم تا زمانی‎که از علت کار مطلع نشوند اعتراض خواهند کرد.اگر حاکم بر همین منوال عمل کند، بدگمانی مردم را در پی خواهد داشت و اگر این بدگمانی‌ها روی هم متراکم گردد ممکن است مردم را از حکومت جدا سازد؛ از این‌رو هرگاه حاکم احساس کند سوءظنی برای مردم در مسئله‌ای پیدا شده، باید آشکارا دلیل منطقی کار خود را بیان کند تا آنها آرامش پیدا کنند و سوءظن آنها برطرف شود کمااینکه امام علی(ع) در این رابطه می‎فرماید: «و اگر مردم به تو گمان ستمگری برند، عذر خود را برایشان آشکار کن و با این اظهار عذر، بدگمانی آنها از خود برگردان».
اجرای عدالت بدون تبعیض/مقدم داشتن ضابطه بر رابطه
حاکم اسلامی همیشه باید ملازم حق باشد و عدالت را در مورد هرکس که نیاز باشد اجرا کند؛ هرچند آن شخص از خویشان و نزدیکان او باشد.این همان چیزی است که امروز از آن به‌عنوان مقدم داشتن ضابطه بر رابطه تعبیر می‎شود.در حقیقت، انسان، حق را بر پیوندهای خویشاوندی و دوستان نزدیک و همراهان خود مقدم می‎دارد.به فرموده امیرمؤمنان علی(ع) حاکم باید صبر پیشه کند و پاداش عملش را از خدا بخواهد و در طول اجرای چنین عدالتی، عاقبت شیرین آن‌را در نظر بگیرد تا بتواند در مقابل هجمه اطرافیان صبور باشد و به وظیفه خویش عمل کند.
امام علی(ع) می‌فرماید: «حق را در مورد هرکس لازم است از نزدیک و دور(آشنا و بیگانه) رعایت کن و در این کار شکیبا باش و به حساب خدا بگذار(پاداش آن‌را از خدا بخواه)گرچه این اجرای عدالت بر خویشان و اطرافیانت واقع شود هرگونه که واقع شود(چه به ضرر آنه باشد و چه به نفع آنها) و طلب کن عاقبت این اجرای عدالت را به همه گرانی و سنگینی که بر تو دارد؛ زیرا عاقبت آن پسندیده است» کمااینکه در آیه 135 سوره نساء در این رابطه آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ إِن يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقَيرًا فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا؛  اى كسانى‌كه ايمان آورده‌‏ايد پيوسته به عدالت قيام كنيد و براى خدا گواهى دهيد هر چند به زيان خودتان يا [به زيان] پدر و مادر و خويشاوندان [شما] باشد اگر [يكى از دو طرف دعوا] توانگر يا نيازمند باشد باز خدا به آن دو [از شما] سزاوارتر است پس از پى هوس نرويد كه [درنتيجه از حق] عدول كنيد و اگر به انحراف گراييد يا اعراض نماييد قطعاً خدا به آنچه انجام می‎‏دهيد آگاه است».