رمز موفقیت حاکم در قبال گروه‌های اجتماعی در کلام امیر
گروه اجتماعی: حاکم نمیتواند کاملاً از عهده حقوقی که خدا بر او واجب کرده برآید مگر با تلاش و کوشش بسیار، یاری طلبیدن از خدا، آمادگی برای ملازمت حق، صبر و استقامت در برابر حق در امور سبک یا سنگین.کمااینکه انصاف و مدارا با مردم، شاخصه اساسی کارگزاران حکومت اسلامی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، امام علی(ع) در بخشی از نامه 53 خود در نهج‌البلاغه با عنوان «حقوق و وظایف طبقات اجتماعی» فرموده است: «و بدان! مردم جامعه چند طبقه و گروه هستند که هر یک جز به‌وسیله دیگری اصلاح نمیشود و هیچ طبقه‌ای از دیگری بی‌نیاز نیست.یکی‌از طبقات، سپاهیان خدا هستند و دیگیری، نویسندگان عام و خاص حکومت‌اند و گروهی قاضیان عادل‌اند و طبقه دیگر، عاملان و کارگزاران منصف و اهل مدارا هستند و دسته‌ای اهل پرداخت جزیه و حراج ـ اعم‌از اهل ذمه و مردم مسلمان ـ هستند و گروهی، تاجران و اهل صنعت‌اند و دسته‌ای پایین‌ترین قشر جامعه، یعنی نیازمندان و درماندگان‌اند. و خدا برای هر یک از این اقشار، سهم و نقشی مشخص کرده و حد و اندازه واجب آن‌را در کتاب خود یا سنت پیامبرش(ص) به‌عنوان عهد و دستوری مقرر نموده که نزد ما محفوظ است.
سپاهیان ـ به اذن خدا ـ دژهای مستحکم مردم و زینت حاکمان و عزت دین و عوامل حفظ امنیت‌اند و مردم بدون آنها پایدار نمیمانند و پشتوانه‌ای برای سپاهیان وجود ندارد، مگر از درآمدی که خدا از خراج برایشان میرساند که با آن برای جهاد با دشمنان‌شان نیرو میگیرند و برای اصلاح کار خود به آن تکیه میکنند و تامین کننده نیازمندیهای آنها است.این دو صنف(سپاهیان و خراج‌دهندگان) استحکامی ندارند، مگر به کمک صنف سوم؛ یعنی قضات و کارگزاران و نویسندگان؛ به‌دلیل قراردادهایی که محکم میکنند و منافع و اموالی که جمع میکنند و در امور خصوصی و عمومی مورد اعتماد واقع میشوند و هیچ‌یک از این‌ها استحکام ندارند، مگر به کمک تجار و صنعتگران؛(زیرا تاجران برای جلب) منافع ایشان گرد هم جمع میشوند و بازارهایشان را برپا میکنند و صنعتگران ایشان را از به دست آوردن آنچه که قدرت کسب غیر صنعتگران به آن نمیرسد کفایت میکنند و بعد، پایین‌ترین طبقه، نیازمندان و درماندگان هستند که احسان و مساعدت و یاری آنان لازم است.ونزد خدا برای تمام این طبقات وسعتی قرار داده شده است و برای هر صنفی به اندازه‌ای که امور آن اصلاح شود برعهده حاکم حق و وظیفه‌ای است و حاکم نمیتواند کاملاً از عهده حقوقی که خدا بر او واجب کرده، برآید، مگر با تلاش و کوشش بسیار و یاری طلبیدن از خدا و آماده ساختن نفس خود برای التزام به حق و صبر و استقامت بر حق، در اموری که برا و آسان باشد یا مشکل».
انسان به‌طور طبیعی، اجتماعی آفریده شده است؛ زیرا از یک طرف بشر بسیار متنوع و زیاد هستند که هیچ‌کس به تنهایی نمیتواند از عهده تامین آنها برآید و از طرف دیگر، جامعه بشری به‌سوی تحول و تکامل پیش میرود و این پیشرفت، تنوع نیازهای انسان را روز به روز بیشتر می‌کند! بنابراین تنها راه علاقه برای حل مشکلات این است که هر گروه، به تامین بخشی از نیازها بپردازد و نتیجه کار خود را با دیگران معاوضه کند تا همه مردم از نتیجه زحمت و تلاش‌های یکدیگر بهره‌مند شوند.
امام علی(ع) در این نامه، ضمن اشاره به اجتماعی بودن انسان، به مالک‌اشتر میفرماید: «و بدان! مردم جامعه چند طبقه و گروه هستند که هر یک جز به‌وسیله دیگری اصلاح نمیشود و هیچ طبقه‌ای از دیگری بی‌نیاز نیست.امیرمؤمنان(ع) افراد جامعه را به هفت قشر عمده و اساسی ـ که در واقع ستون‌های زندگی اجتماعی هستند ـ به گروه لشکریان و سپاهیان، نویسندگان و کاتبان، قضات، عاملان و کارگزاران، پرداخت کنندگان جزیه و خراج، تاجران و صنعتگران، فقرا و درماندگان تقسیم می‌کند.
امام علی(ع) ضمن تشریح وظایف گروه‌های مختلف جامعه، پیوند اجتماعی گروه‌ها با یکدیگر و حقوق متقابل را یادآور می‌شود این امام همام در این نامه خود نیروهای نظامی را یکی‌از ارکان مهم جامعه معرفی کرده و وظایفی ازجمله حمایت و حراست از مردم، تقویت حاکم، پشتیبانی از دین، برقراری امنیت را برای این گروه متذکر می‌شود کمااینکه امنیت، از نعمت‌های بزرگ الهی است که انسان تا از آن برخوردار است قدرش را نمیداند و شکر آن‌را به‌درستی به‌جا نمیآورد کمااینکه پیامبراعظم(ص) میفرماید: «امنیت و سلامتی، دو نعمتی هستند که مورد غفلت و کفران واقع شده‌اند».
امنیت یکی‌از ضروریات زندگی فردی و اجتماعی است وجود یک لشکر مؤمن و آماده، تامین‌کننده امنیت داخلی و خارجی یک جامعه است تا ضمن ترساندن دشمنان خارجی و حفظ امنیت مرزهای سرزمین اسلامی، در برابر عوامل داخلی دشمنان نیز برخورد لازم را داشته باشند.امام علی(ع) این قشر از جامعه را «سُبُل‌الامن» یعنی عوامل حفظ امنیت معرفی می‌کند.
امام علی(ع) در این نامه سه گروه قضات، کارگزاران و نویسندگان را در یک صنف جمع کرده و آثار اجتماعی آنها و کیفیت قوام‌بخشی آنان را به سایر اصناف بیان می‌کند و ازجمله وظایفی که برای آنها برمی‌شمرد میتوان به تنظیم قراردادها، جمع‌آوری منافع، ثبت و ضبط امور اشاره کرد.
ازجمله وظایفی هم که برای تاجران و ضنعت‌گران برشمرده میتوان به جمع‌آوری و عرضه مواد موردنیاز، تولید و ساخت وسایل مورد نیاز اشاره کرد.
ضعیف‌ترین قشر جامعه
در جوامع مختلف، معمولاً افرادی هستند که بر اثر پیری، بیماری، نقص عضو، معلولیت‌های ذهنی و حوادث گوناگون، قدرت کار و تولید ندارند؛ بنابراین حکومت‌ها وظیفه دارند بخشی از درآمدشان را برای حمایت و نگهداری از این گروه‌ها صرف کنند.در دین اسلام درباره رسیدگی به این گروه‌ها بسیار توصیه شده و حتی سهم عمده‌ای از واجبات مالی ازقبیل؛ مس و زکات به آنها اختصاص داده شده است.
امیرمؤمنان(ع) در معرفی این گروه و سفارش مراعات حال انها به حاکم اسلامی میفرماید: «و بعد پایین‌ترین طبقه، نیازمندان و درماندگان هستند که احسان و یاری آنان لازم است».
امام علی(ع) بعد از بیان پیوند اجتماعی گروه‌های مختلف جامعه، به این نکته اشاره می‌کند که این اقشار برای رسیدن به خواسته‌هایشان هم از مواهب و نعمت‌های الهی بهره‌مند هستند و هم باید تحت حمایت و کمک حکومت اسلامی باشند.
امام علی(ع) در پایان این بخش از نامه خود، چهار شرط برای موفقیت حاکم اسلامی در انجام وظایفش در برابر گروه‌های اجتماعی بیان می‌کند و میفرماید: «حاکم نمیتواند کاملاً از عهده حقوقی که خدا بر او واجب کرده برآید مگر با تلاش و کوشش بسیار، یاری طلبیدن از خدا، آمادگی برای ملازمت حق، صبر و استقامت در برابر حق در امور سبک یا سنگین».
پس باید دانست که پیوندهای اجتماعی، ضامن قوام و پایداری گروه‌های مختلف جامعه است، نیروهای نظامی و دفاعی جامعه اسلامی، لشکریان خدا هستند، انصاف و مدارا با مردم، شاخصه اساسی کارگزاران حکومت اسلامی است، دستگیری کردن و یاری رساندن به قشر نیازمند جامعه، وظیفه مهم حکومت اسلامی است کمااینکه اصناف مختلف اجتماعف حقوقی بر گردن حاکم دارند.
سپاهیان ـ به اذن خدا ـ دژهای مستحکم مردم و زینت حاکمان و عزت دین و عوامل حفظ امنیت‌اند و مردم بدون آنها پایدار نمیمانند و پشتوانه‌ای برای سپاهیان وجود ندارد، مگر از درآمدی که خدا از خراج برایشان میرساند که با آن برای جهاد با دشمنان‌شان نیرو میگیرند و برای اصلاح کار خود به آن تکیه میکنند و تامین کننده نیازمندیهای آنها است.این دو صنف(سپاهیان و خراج‌دهندگان) استحکامی ندارند، مگر به کمک صنف سوم؛ یعنی قضات و کارگزاران و نویسندگان؛ به‌دلیل قراردادهایی که محکم میکنند و منافع و اموالی که جمع میکنند و در امور خصوصی و عمومی مورد اعتماد واقع میشوند و هیچ‌یک از این‌ها استحکام ندارند، مگر به کمک تجار و صنعتگران؛(زیرا تاجران برای جلب) منافع ایشان گرد هم جمع میشوند و بازارهایشان را برپا میکنند و صنعتگران ایشان را از به دست آوردن آنچه که قدرت کسب غیر صنعتگران به آن نمیرسد کفایت میکنند و بعد، پایین‌ترین طبقه، نیازمندان و درماندگان هستند که احسان و مساعدت و یاری آنان لازم است.ونزد خدا برای تمام این طبقات وسعتی قرار داده شده است و برای هر صنفی به اندازه‌ای که امور آن اصلاح شود برعهده حاکم حق و وظیفه‌ای است و حاکم نمیتواند کاملاً از عهده حقوقی که خدا بر او واجب کرده، برآید، مگر با تلاش و کوشش بسیار و یاری طلبیدن از خدا و آماده ساختن نفس خود برای التزام به حق و صبر و استقامت بر حق، در اموری که برا و آسان باشد یا مشکل».
انسان به‌طور طبیعی، اجتماعی آفریده شده است؛ زیرا از یک طرف بشر بسیار متنوع و زیاد هستند که هیچ‌کس به تنهایی نمیتواند از عهده تامین آنها برآید و از طرف دیگر، جامعه بشری به‌سوی تحول و تکامل پیش میرود و این پیشرفت، تنوع نیازهای انسان را روز به روز بیشتر می‌کند! بنابراین تنها راه علاقه برای حل مشکلات این است که هر گروه، به تامین بخشی از نیازها بپردازد و نتیجه کار خود را با دیگران معاوضه کند تا همه مردم از نتیجه زحمت و تلاش‌های یکدیگر بهره‌مند شوند.
امام علی(ع) در این نامه، ضمن اشاره به اجتماعی بودن انسان، به مالک‌اشتر میفرماید: «و بدان! مردم جامعه چند طبقه و گروه هستند که هر یک جز به‌وسیله دیگری اصلاح نمیشود و هیچ طبقه‌ای از دیگری بی‌نیاز نیست.امیرمؤمنان(ع) افراد جامعه را به هفت قشر عمده و اساسی ـ که در واقع ستون‌های زندگی اجتماعی هستند ـ به گروه لشکریان و سپاهیان، نویسندگان و کاتبان، قضات، عاملان و کارگزاران، پرداخت کنندگان جزیه و خراج، تاجران و صنعتگران، فقرا و درماندگان تقسیم می‌کند.
امام علی(ع) ضمن تشریح وظایف گروه‌های مختلف جامعه، پیوند اجتماعی گروه‌ها با یکدیگر و حقوق متقابل را یادآور می‌شود این امام همام در این نامه خود نیروهای نظامی را یکی‌از ارکان مهم جامعه معرفی کرده و وظایفی ازجمله حمایت و حراست از مردم، تقویت حاکم، پشتیبانی از دین، برقراری امنیت را برای این گروه متذکر می‌شود کمااینکه امنیت، از نعمت‌های بزرگ الهی است که انسان تا از آن برخوردار است قدرش را نمیداند و شکر آن‌را به‌درستی به‌جا نمیآورد کمااینکه پیامبراعظم(ص) میفرماید: «امنیت و سلامتی، دو نعمتی هستند که مورد غفلت و کفران واقع شده‌اند».
امنیت یکی‌از ضروریات زندگی فردی و اجتماعی است وجود یک لشکر مؤمن و آماده، تامین‌کننده امنیت داخلی و خارجی یک جامعه است تا ضمن ترساندن دشمنان خارجی و حفظ امنیت مرزهای سرزمین اسلامی، در برابر عوامل داخلی دشمنان نیز برخورد لازم را داشته باشند.امام علی(ع) این قشر از جامعه را «سُبُل‌الامن» یعنی عوامل حفظ امنیت معرفی می‌کند.
امام علی(ع) در این نامه سه گروه قضات، کارگزاران و نویسندگان را در یک صنف جمع کرده و آثار اجتماعی آنها و کیفیت قوام‌بخشی آنان را به سایر اصناف بیان می‌کند و ازجمله وظایفی که برای آنها برمی‌شمرد میتوان به تنظیم قراردادها، جمع‌آوری منافع، ثبت و ضبط امور اشاره کرد.
ازجمله وظایفی هم که برای تاجران و ضنعت‌گران برشمرده میتوان به جمع‌آوری و عرضه مواد موردنیاز، تولید و ساخت وسایل مورد نیاز اشاره کرد.
ضعیف‌ترین قشر جامعه
در جوامع مختلف، معمولاً افرادی هستند که بر اثر پیری، بیماری، نقص عضو، معلولیت‌های ذهنی و حوادث گوناگون، قدرت کار و تولید ندارند؛ بنابراین حکومت‌ها وظیفه دارند بخشی از درآمدشان را برای حمایت و نگهداری از این گروه‌ها صرف کنند.در دین اسلام درباره رسیدگی به این گروه‌ها بسیار توصیه شده و حتی سهم عمده‌ای از واجبات مالی ازقبیل؛ مس و زکات به آنها اختصاص داده شده است.
امیرمؤمنان(ع) در معرفی این گروه و سفارش مراعات حال انها به حاکم اسلامی میفرماید: «و بعد پایین‌ترین طبقه، نیازمندان و درماندگان هستند که احسان و یاری آنان لازم است».
امام علی(ع) بعد از بیان پیوند اجتماعی گروه‌های مختلف جامعه، به این نکته اشاره می‌کند که این اقشار برای رسیدن به خواسته‌هایشان هم از مواهب و نعمت‌های الهی بهره‌مند هستند و هم باید تحت حمایت و کمک حکومت اسلامی باشند.
امام علی(ع) در پایان این بخش از نامه خود، چهار شرط برای موفقیت حاکم اسلامی در انجام وظایفش در برابر گروه‌های اجتماعی بیان می‌کند و میفرماید: «حاکم نمیتواند کاملاً از عهده حقوقی که خدا بر او واجب کرده برآید مگر با تلاش و کوشش بسیار، یاری طلبیدن از خدا، آمادگی برای ملازمت حق، صبر و استقامت در برابر حق در امور سبک یا سنگین».
پس باید دانست که پیوندهای اجتماعی، ضامن قوام و پایداری گروه‌های مختلف جامعه است، نیروهای نظامی و دفاعی جامعه اسلامی، لشکریان خدا هستند، انصاف و مدارا با مردم، شاخصه اساسی کارگزاران حکومت اسلامی است، دستگیری کردن و یاری رساندن به قشر نیازمند جامعه، وظیفه مهم حکومت اسلامی است کمااینکه اصناف مختلف اجتماعف حقوقی بر گردن حاکم دارند.
