شیوه کلی تفسیری امام صادق(ع) بر مبنای تحلیل و قدرت استدلال بود

امام جعفر صادق(ع) در سال 83 هجری قمری همزمان با میلاد پیامبر اکرم(ص) در هفدهم ربیع‌الاول، در دوران حکومت یکی از بدترین خلفای بنی‌امیه، عبدالملک مروان، چشم به دنیا گشود.

این امام بزرگوار در زمان هشام ابن‌عبدالملک به امامت می‌رسد و با 5 تن از خلفای بنی‌امیه در زمان امامت خود معاصر می‌شود، در حقیقت امام صادق ده نفر از خلفای بنی‌امیه را درک کرده است.

امام صادق(ع) از فرصت ضعف حکومت بنی‌امیه برای نشر تعالیم دین اسلام استفاده می‌کند و معارف دین مبین را برای مردم و شاگردانش تبیین می‌کند.

این امام 34 سال امامت می‌کند که بیش از ۲۰ سال از دوران امامت ایشان با حکومت بنی‌امیه و مابقی دوران حکومت خود را با خلفای بنی عباس معاصر می‌شود.

امام در دوره‌ای از حکومت خود بین خفقان حکومت بنی‌امیه در حال انقراض و دوران حکومت نوپای بنی‌عباس سپری و از این خفقان ایجاد شده نهایت استفاده را می‌کند، ایشان بیش از چهار هزار شاگرد تربیت و تحویل جامعه می‌دهد.

از این رو لازم دانستیم به شیوه تربیتی امام صادق(ع) در تربیت شاگردانش بپردازیم.

حجت‌السلام محمدرضا محمدی‌پیام، مدرس حوزه و دانشگاه در همدان، به اقدامات امام صادق(ع) در بعد سیاسی پرداخت و گفت: تقیه مهم‌ترین استراتژی سیاسی امام صادق(ع) در دوران امامت ایشان بوده است.

وی ادامه داد: ایشان با استفاده از راهبرد تقیه نه به طرفداری از حکومت ظالم بنی‌امیه و نه به طرفداری از حکومت غاصب جدید بنی‌عباس پرداخت، در حقیقت امام صادق(ع) هیچگاه با غاصبان و ظالمان علیه غاصبی دیگر هم دست نشد.

محمدی‌پیام اظهار کرد: یکی دیگر از دلایل تقیه سیاسی امام صادق(ع) این بود که ایشان به تنهایی نمی‌توانست پرچمی را علم و شیعیان را زیر سایه آن قرار دهد چرا که شیعیان هنوز انسجام کافی در ابعاد اجتماعی و سیاسی پیدا نکرده بودند.

ایجاد انسجام در شبکه شیعیان

وی با بیان اینکه یکی از اقدامات امام صادق(ع) ایجاد انسجام در شبکه اجتماعی شیعه و علویان بوده است، افزود: ایشان این اقدام را در سایه تقیه انجام می‌داد، در حقیقت امام توسط این یاران و شاگردان اندک اولیه خود نظام وکالت را شکل و شبکه ارتباطی بین شیعیان ایجاد کرد.

تبیین و شرح آیات و روایات

محمدی‌پیام یکی دیگر از اقدامات امام صادق(ع) را تبیین، تفسیر و تشریح احکام و روایات و آیات قرآن عنوان کرد و گفت: این اتفاق را در یک مکتب علمی پایه‌ریزی کرد که حاصل آن تربیت 4 هزار شاگرد در طول 65 سال عمر ایشان بوده است.

وی تاکید کرد: در این دانشگاه بزرگ قرآن به عنوان زیر بنای فکری جامعه در نظر گرفته شد و امام صادق(ع) نیز شارح آن بود.

این پژوهشگر قرآن تاکید کرد: این اقدام امام صادق(ع) نشان از سلامت قرآن از تحریف لفظی است چرا که اگر قرآن دچار تحریف لفظی شده بود ایشان به تفسیر آن نمی‌پرداخت بلکه ضمن بیان این موضوع می‌فرمود باید به دنبال قرآن درست دیگری باشیم بنابراین این قرآن که در دست شیعیان است مورد تایید اهل بیت بوده است.

محمدی‌پیام با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین اقدامات امام صادق(ع) در دانشگاه و مکتب علمی خود تفسیر قرآن بوده است، افزود: ایشان برای این اقدام چندین الگو برای قرآن تعریف می‌کنند.

الگوی قرآن با قرآن

وی اظهار کرد: در الگوی قرآن با قرآن ایشان به وسیله خود قرآن یک تحلیل درون محور از قرآن ارائه می‌کنند با این مفهوم که اگر بخواهیم آیه‌ای از قرآن را تفسیر کنیم این آیه را بر اساس سایر آیات مورد تحلیل قرار می دهیم که به تفسیر قرآن با قرآن معروف است.

وی ادامه داد: یکی دیگر از راهکارهای ایشان تفسیر قرآن بر اساس سیره پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام بوده است که بر اساس سیره ائمه و روایات بر آمده از آنها مورد تحلیل قرار می‌گرفت.

محمدی‌پیام تفسیر لغوی و لغت شناسانه قرآن را یکی دیگر از روش‌های تبیین قرآن توسط ایشان برشمرد و گفت: در این روش بر اساس خود لغات قرآن به تفسیر پرداخته می‌شود.

تطبیق و تسری حکم

این مدرس حوزه استفاده از روش تطبیق و تسری حکم را از دیگر ویژگی‌های تربیتی امام در تفسیر قرآن عنوان و تصریح کرد: این روش به معنای جریان پیدا کردن و انطباق یافتن یک آیه با حوادث، اقوام و جریان‌های مختلف است در حقیقت مفاهیم عامی که در قرآن وجود دارد باید مصادیقی در عالم خارج پیدا کند که امام صادق(ع) تفسیر مصداقی از آیات ارائه می‌کنند.

وی تاکید کرد: در این روش آیات توسعه مفهومی پیدا می‌کنند و مصادیق آنها بیان می‌شود.

روش شان و سبب نزول آیات

محمدی‌پیام گفت: در این روش امام به سبب نزول آیات می‌پرداخت و آنها را بر اساس مصادیق آنها بیان می‌کرد مثلا حادثه غدیر، اعطای انگشتر در نماز و... را بر اساس آیات آنها بیان می‌کرد.

بیان اخبار اقوام و گذشتگان و تبیین آیات

وی یکی دیگر از روش‌های امام صادق(ع) در بیان شرح و تفسیر آیات را استفاده از اخبار اقوام و گذشتگان بر اساس آیات قرآن و روایات عنوان کرد و گفت: تبیین آیات بر این اساس برای مردم بهتر جا می‌افتاد امام از این شیوه برای شرح آیات به مردم بسیار استفاده می‌کرد.

شرح آیات و ارتباط آنها با اخبار آینده

محمدی‌پیام تصریح کرد: امام صادق(ع) در تشریح و تفسیر آیات برخی از آیات را به اخبار آینده ارجاع می‌داد که این فقط از طریق علم لدنی و علم الهی اتفاق می‌افتاد و فقط جایگاه امامت را می‌طلبید.

وی تاکید کرد: شیوه کلی امام صادق(ع) در تفسیر قرآن مبتنی بر تحلیل، قدرت استدلال و اجتهاد است درحقیقت ایشان معارف قرآن را لیست نمی‌کنند بلکه آنها را در معرض تحلیل و بررسی شاگردانش قرار می‌دهند، به آنها یاد می‌دهند چگونه از اعماق قرآن بهره برد و آن را کاوید.

وی اضافه کرد: کتاب قرآن به عنوان قانون باید مجری نیز داشته باشد که آن امام است و در این صورت است که جایگاه امام شناخته می‌شود.

محمدی‌پیام در ادامه تاکید کرد: امام صادق(ع) در تعابیری به شاگردان خود می‌فرماید: فقط راوی نباشید که نقل کنید بلکه ممکن است مطالب را به صورت عمیق به افرادی انتقال دهید که شاگرد او بهتر بتواند آن را درک کند.

وی اضافه کرد: از این روایات بر می‌آید که ما نباید به متن احکام بسنده کنیم بلکه احکام را با دلیل باید بپذیریم و برای این کار آیات قرآن را محور و مبنای استنباط خود قرار دهیم.

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: امام صادق (ع) در این باره می‌فرمایند همه علم ائمه از قرآن متخذ و دریافت شده است و منشا این علم قرآن است.

به گزارش ایکنا، خداوند قرآن را از کانون علم خود نازل کرده است و ائمه را به عنوان مجریان و معلمان آموزش قرآن، این کتاب زندگی به مردم قرار داده است که ایشان آموختگان مکتب وحی هستند که خداوند علوم تعبیر و تفسیر آیات را به آنها عطا کرده، به امید روزی که ما شیعیان فقط سطح آیات را دریافت نکنیم.